خالد محمدی
قدرتمندترین مقام طالبان در ولایت‌های شمالی افغانستان، ملا محمدیوسف، مشهور به «حاجی وفا» از افراد مورد اعتماد ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان است و والیان ولایت‌های شمالی این گروه از او دستور می‌گیرند. نزدیکی با رهبر طالبان باعث شده است که این فرمانده جنگی پیشین طالبان در جنوب افغانستان به جز ملا هبت‌الله، به هیچ مقام و یا نهادی در درون طالبان پاسخ‌گو نباشد. صلاحیت‌ها و نیروهای محافظتی او فراتر از والی یک ولایت است.
طالبان به خبرنگاران بلخ تذکر داده‌اند که والیان سمنگان، جوزجان، سرپل و فاریاب زیر نظر حاجی یوسف وفا کار می‌کنند و هر دو هفته یک بار در نشست مشترک، گزارش‌های کاری‌شان را با او شریک می‌سازند.
حاجی وفا به ولایت‌های شمالی جهت بازدید و نظارت امور حکومت‌داری طالبان می‌رود و حتا وزیران کابینه‌ی طالبان هم جهت دیدارش به ولایت بلخ می‌روند. پس از فروپاشی حکومت افغانستان در آگست ۲۰۲۱ بدست طالبان، حاجی وفا به‌عنوان والی قندهار وظیفه اجرا می‌کرد و در آن زمان هم صلاحیت‌هایش « فراتر از یک والی» بود.
حاجی وفا در بیشتر سخنرانی‌ها و ملاقات‌ها با مقام‌های طالبان و باشندگان ولایت‌های شمالی، از آنان خواسته است که از فرمان‌های ملا هبت‌الله آخوندزاده اطاعت کنند. به نظر می‌رسد یکی از مأموریت‌های حاجی وفا افزایش حلقه حمایتی رهبر طالبان در شمال افغانستان و مناطق اغلب تاجیک‌تبار و ازبیک‌تبار باشد.
نام حاجی وفا پس از آن‌که سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی طالبان و رهبر شبکه حقانی بدون نام بردن از ملا هبت‌الله آخوندزاده از انحصار قدرت و عدم تعامل با جهان انتقاد کرد، سر زبان‌ها افتاد. حاجی وفا در پاسخ گفته بود که هبت‌الله «امیر شرعی» طالبان است و به‌دلیل این‌که با او بیعت کرده‌اند، باید بدون چون‌وچرا به اطاعت بپردازند.
داوود مزمل، والی وقت طالبان برای بلخ در ماه حوت سال گذشته در انفجار مهاجم انتحاری در دفتر کارش کشته شد. مزمل به کشتار گسترده‌ی نیروهای «داعش» در شرق افغانستان، به‌ویژه ننگرهار مشهور است. با روی‌کارآمدن طالبان، این گروه داوود مزمل را به‌عنوان والی ننگرهار مقرر کرد، اما در آن ولایت اجساد افراد مظنون به عضویت در گروه داعش در کانال آب «درونته»ی ننگرهار کشف شد.
ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان که پس از ترور داوود مزمل از گسترش فعالیت شاخه خراسان دولت اسلامی (داعش) در ننگرهار نگران و آشفته شده بود، حاجی وفا، یکی از با اعتمادترین افرادش را به مسند والی بلخ گمارد تا از این طریق هم جلو آشفتگی در صفوف طالبان مبنی بر گسترش حمله‌های داعش گرفته شود و هم ولایت‌های شمالی تحت نظر و کنترل خودش قرار داشته باشد.
یوسف وفا یکی از مشهورترین فرماندهان جنگی طالبان در ولایت‌های جنوبی در دوران حکومت پیشین افغانستان بود و به همین خاطر شمار زیادی از نیرو و امکانات نظامی را در اختیار داشت و این، موقعیت «برتر»ی در ساختار نظامی طالبان به او داده بود. زمانی که این فرمانده طالبان به مسند رهبری ولایت بلخ گمارده شد، با کاروان مملو از تانک‌ها و موترهای زرهی و با افراد مورد اعتمادش به مزار شریف رفت.
منبع معتبر در بلخ به روزنامه اطلاعات روز گفت که حاجی یوسف وفا در مقر ساختمان مقام ولایت بلخ زندگی می‌کند و این ساختمان هنگامی که فرهاد عظیمی، والی بلخ در دوران نظام جمهوریت بود، ساخته شده بود.
این منبع افزود که حاجی وفا خانه‌ی مسکونی عطامحمد نور، والی پیشین بلخ در منطقه‌ی «چغدک» در شهر مزار شریف را غصب کرده است و این خانه را برای بودوباش نزدیکان و بستگان خود اختصاص داده است. اما طالبان اجازه‌ی عکس‌برداری و ضبط ویدیو از مکان بودوباش حاجی وفا و افرادش را نمی‌دهند.
خانه‌ی متعلق به عطامحمد نور در مربوطات حوزه‌ی چهارم امنیتی شهر مزار شریف به سبک ترکی اعمار شده است و پیش از فروپاشی حکومت، آقای نور با خانواده‌اش در این خانه زندگی می‌کرد. دیکور داخلی این ساختمان با هزینه‌ی هنگفت و تجملاتی ساخته شده است.
عکس: دفتر مطبوعاتی والی طالبان در بلخ
در حصار دیوارهای سمنتی
منبعی در بلخ به اطلاعات روز گفت که محمدیوسف وفا از ترس حمله‌های انتقام‌جویانه‌ی داعش و همچنین رقیبانش در درون حکومت طالبان، دیوارهای استنادی بلندی را در اطراف ساختمان مقام ولایت بلخ ایجاد کرده است تا میزان خساره و آسیب حمله‌های احتمالی انفجاری و انتحاری را کاهش دهد.
منبع گفت که دیوارهای استنادی حتا محوطه‌ی داخل مقام ولایت بلخ را به چندین بخش جدا کرده است: «محوطه‌ی دفتر کاری، محل زندگی والی و دفتر معاون والی طالبان در بلخ با دیوارهای استنادی از هم جدا شده است.»
والی طالبان برای بلخ به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی، بیشتر نشست‌ها با اعضای این گروه و مردم را در داخل ساختمان مقام ولایت برگزار می‌کند و به ندرت، اما با تدابیر بلند امنیتی به سطح شهر می‌رود.
منبع گفت: «یوسف وفا معمولا با ۱۵ تا ۲۰ نفر نیروی امنیتی و کارمند در چهار عراده موتر لندکروزر و سه عراده موتر نوع سیمرغ مربوط به عبدالرشید دوستم از ساختمان مقام ولایت بلخ بیرون می‌شود.»
پس از این‌که مهاجم انتحاری توانست با عبور از ایست‌های بازرسی طالبان داوود مزمل را هدف قرار دهد، حاجی وفا سطح تدابیر امنیتی را بلند برده است. منبع گفت که طالبان قندهاری مسئولیت تأمین امنیت دروازه‌های ورودی مقام ولایت را بر عهده گرفتند و ماشین‌های اسکن هم در این دروازه‌ها فعال شده است. منبع افزود: «در کنار مراجعان عادی، اعضای گروه طالبان نیز در چندین محل به‌گونه‌ی جدی در مقام ولایت بازرسی بدنی می‌شوند و پس از تحویل دادن سلاح‌های‌شان اجازه‌ی ورود پیدا می‌کنند.»
گفته می‌شود که تک‌تیراندازان طالبان هم چهار اطراف ساختمان مقام ولایت بلخ را تحت پوشش قرار می‌دهند تا هر نوع حمله‌ی احتمالی را دفع کنند.
انحصار قدرت و حامی انتحار
نورالهادی ابو ادریس، یکی از فرماندهان ازبیک‌تبار طالبان حدود دو سال می‌شود که معاون والی طالبان در بلخ است، اما منابع در بلخ به روزنامه اطلاعات روز گفتند که انحصار شدید قدرت از سوی حاجی وفا باعث شده است که صلاحیت بسیار کمی داشته باشد و در تصمیم‌های مهم نقشی ندارد.
سید نورآغا هاشمی، رییس امر به معروف و نهی از منکر، عبدالرازق راشد، فرمانده پولیس، رحمت‌الله منصور، رییس صحت عامه و محمدعبدالله بلال، رییس گمرک بلخ از افراد نزدیک به حاجی یوسف وفا و از باشندگان قندهار اند.
سلطه‌ی حاجی وفا به اداره‌های عایداتی، به‌شمول گمرک نیز رسیده است. او گمرک حیرتان را کنترل می‌کند و میزان گردآوری عواید از این گمرک مشخص نیست. در دوران طالبان تلاش زیادی برای افزایش عواید گمرک‌ها و گذرگاه‌های مرزی صورت گرفته است، اما گزارش‌دهی شفاف در این مورد وجود ندارد.
از زمان گمارده‌شدن حاجی وفا در بلخ، اختناق و سانسور شدید در فعالیت خبرنگاران و رسانه‌ها ایجاد شده است و تمام اطلاعات از آدرس فردی به‌نام عطاءالله زید، مشهور به حاجی زید که سخن‌گوی والی طالبان در بلخ است، منتشر می‌شود. حاجی زید به مسئولان محلی طالبان دستور داده است که از مصاحبه با خبرنگاران خودداری کنند و تنها مرجع اطلاع‌رسانی در این ولایت خودش است.
حاجی وفا در بلخ به نوازش و پاداش به بازماندگان و بستگان کشته‌شدگان نیروهای انتحاری این گروه نیز پرداخته است. او در ماه ثور سال جاری با این افراد دیدار کرد و به «سفیدنمایی» کارنامه‌ی نیروهای انفجاری و انتحاری این گروه نیز پرداخته است. حاجی وفا بمب دستی، بشکه‌ی روغن مملو از مواد منفجره، بمب مقناطیسی و یک موتورسایکل را در روضه مزار شریف به نمایش گذاشته و آن را موزه «ابزار فتح» نامیده است. طالبان در یادداشتی از حاجی وفا به‌عنوان «قهرمان فتوحات بزرگ امارت اسلامی» نام برده‌اند. والی طالبان برای بلخ هیأت‌های خارجی و مقام‌های طالبان را به بازدید این موزه می‌برد و از کارنامه‌های انفجار و انتحارشان ستایش می‌کند.
حاجی وفا در ولایت‌های شمالی، به‌ویژه بلخ تلاش می‌کند تا کنترل بیشتر روی مساجد و مدارس دینی داشته باشد و از این طریق، نیروی حمایتی برای ملا هبت‌الله آخوندزاده فراهم سازد. یک هفته قبل حاجی وفا از روند ساخت یک مسجد در حوزه‌ی چهارم شهر مزار شریف بازدید کرده است. این مسجد با هزینه‌ی ۱۰ میلیون افغانی به‌نام ملا هبت‌الله آخوندزاده، از سوی یک بازرگان ساخته می‌شود. طالبان از بازرگانان می‌خواهند که پروژه‌های ساخت مدارس دینی و مساجد را حمایت مالی کنند.