سه روز از بعد پیام هبت‌الله آخوندزاده که در آن گفته بود: «مردم افغانستان در ۲۰ سال گذشته با دین اسلام ناآشنا شده‌اند»، بنرهای سفیدرنگ در دانشگاه کابل نصب شد که از برگزاری یک آزمون رقابتی در سطح دانشگاه کابل خبر می‌داد. این آزمون از کتابی با محتوای دینی، به زبان‌های پشتو و دری گرفته می‌شود. عنوان کتاب به زبان عربی «تعلیم‌الاسلام» است. در بنر تبلیغاتی این آزمون، هدف از برگزاری آن پیشرفت و ارتقای علمی، عقیدتی و دینی دانشجویان نوشته شده است.
نویسنده‌ی این کتاب کیست؟
این کتاب در نیمه‌ی اول قرن بیستم توسط «کفایت‌الله دهلوی» نوشته شده است. او در بین سال‌های (۱۸۷۵- ۱۹۵۲م) زندگی می‌کرده و یکی از طلبه‌های مدرسه‌ی دیوبندی بوده است. کفایت‌الله دهلوی در سال‌های (۱۳۱۲-۱۳۱۵ ه.ش) در آن مدرسه درس خوانده و در ۲۱ سالگی از آن‌جا فارغ شده است. دارالعلوم دیوبندی از مدارس دینی پاکستان است که مرکز آموزش تفکر سلفی و جهادی است. بسیاری از رهبران طالبان از دارالعلوم دیوبندی فارغ شده‌اند و همچنان این دارالعلوم با گروه القاعده و اسامه بن لادن رابطه‌ی نزدیک داشته است.
یکی از حوزه‌های این دارالعلوم مدرسه حقانی است که در اکوره‌ی ختک موقعیت دارد. این مدرسه تا اکنون افراد زیادی را تربیه کرده است که یکی از آن‌ها ملا محمدعمر، مؤسس گروه طالبان و پدر ملا محمدیعقوب مجاهد، وزیر دفاع فعلی طالبان است. مدرسه حقانی با قرائت خشن و افراطی از قوانین اسلامی در تشکیل طالبان نقش اساسی بازی کرده است. ملا اخترمحمد منصور، جانشین ملا عمر و جلال‌الدین حقانی، پدر سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی فعلی طالبان نیز در مدرسه حقانی تحصیل کرده است.
محتوای این کتاب چیست؟
این کتاب دارای ۱۷۲ صفحه است و تمام کتاب به‌گونه‌ی پرسش و پاسخ طراحی شده است. هر پرسش یک پاسخ دارد. اولین پرسش این است: « تو که استی؟» در جواب نوشته است: «من مسلمانم.» کتاب براساس مذهب حنفی نوشته شده است و هیچ نشانی از دیگر مذاهب در آن نیست. این کتاب درباره‌ی دین اسلام معلومات داده است و در شرایط کنونی تأکید طالبان بیشتر بر کفر و انواع آن، شرک و انواع آن، بدعت در دین، ایمان به دین اسلام و انواع ایمان می‌باشد. تمام محتویات داخل کتاب نزد ملاهای فعلی دیوبندی پاکستان قبول شده است و در مدرسه‌های دینی پاکستان نیز تدریس می‌شود.
طالبان تفکر انتقادی نمی‌خواهند
محمدوارث، دانشجوی دانشکده‌ی کیمیا در دانشگاه کابل در این آزمون شرکت نمی‌کند. او با تجربه‌ی تلخی که از عمل‌های طالبان در ۲۰ سال گذشته دارد حاضر به هم‌سویی یا نزدیکی با طالبان و تفکر طالبانی نیست؛ اما بعضی هم‌صنفانش در این آزمون شرکت کرده‌اند و او چند صفحه از کتاب «تعلیم‌الاسلام» را خوانده است. درباره‌ی کتاب می‌گوید: «با خواندن اولین جمله‌ی کتاب متوجه شدم که هر سؤال یک پاسخ دارد و کسی حق ندارد جواب دیگری پیدا کند یا اعتراضی داشته باشد. این یعنی تفکر انتقادی یک دانشجو حذف می‌شود.»
محمدوارث در مورد موضوعات داخل کتاب می‌گوید: «این موضوعات را در کتاب‌هایی که از طرف دانشکده‌ی شرعیات تدریس می‌شود و پوهنتون‌شمول اعلام شده نیز می‌خوانیم. حتا استادانی که داخل صنف می‌آیند هم از سؤال پرسیدن بد شان می‌آیند.» محدوارث از فضایی که طالبان در دانشگاه کابل ایجاد کرده‌اند و نفوذ و قدرت دانشکده‌ی شرعیات و استادان شرعیات می‌گوید: «هیچ‌کس جرأت اعتراض بر طالبان و استادان شرعیات را ندارد. اگر کسی اعتراض کند هیچ معلوم نیست چه آینده‌ای منتظرش است.»
شرکت در این آزمون برای دانشجویان جدیدالشمول جذابیت بیشتری دارد. علی‌محمد که دانشجوی سمستر اول دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی است، می‌خواهد اول‌نمره‌ی این آزمون شود؛ «کتاب را دو بار خواندم و چند بار دیگر هم می‌خوانم. امیدوارم اول‌نمره شوم یا حداقل نمره‌ی خوبی کسب کنم.» به برندگان این آزمون جایزه‌هایی تعیین شده که در تصویر تحفه‌ها مسواک چوبی نیز دیده می‌شود.
چشم‌پوشی از دیگر مذاهب و تطهیر کارنامه
دانشگاه کابل به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد تحصیلی افغانستان از تمام گوشه‌وکنار کشور همه ساله متقاضی دارد و هر سال دانشجویان جدید وارد این دانشگاه می‌شوند. این دانشجویان از مذاهب مختلف هستند. اما طالبان با این نوع آزمون‌ها عمدا تمام مذاهب را به جز مذهب حنفی کنار می‌زنند و به حاشیه می‌رانند.
طالبان با اخذ آزمون‌های دینی می‌خواهند بنیادگرایی دینی را خوب جلوه بدهند و آن را به‌عنوان روش زندگی معرفی کنند تا برای ایدئولوژی خود پایگاه اجتماعی مشروع بسازند. علی‌محمد که پای صحبت‌های مدیر ثبت‌نام آزمون نشسته است، می‌گوید: «مدیر ثبت‌نام شرکت در این آزمون را ادای مسئولیت خواند و گفت که حالا کشور و نظام اسلامی است و ما باید اسلام را بشناسیم و برای حفاظت از نظام اسلامی باید مسئولیت‌های خود را انجام بدهیم.»
علی فرزان، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی مقیم ایران برگزاری این نوع رقابت‌ها را تلاش برای خوب جلوه دادن اسلام طالبانی و عادی‌سازی مسیر رادیکالیسم می‌داند.
او خودش نیز در دانشگاه کابل درس خوانده است و می‌گوید که قبلا در دانشگاه کابل آزمون‌های رقابتی مقاله‌نویسی و روش تحقیق برگزار می‌شد. آزمون «تعلیم‌الاسلام» اولین آزمون رقابتی در سطح دانشگاه کابل بعد از به قدرت رسیدن طالبان است.
علی فرزان تلاش‌های طالبان برای تطهیر کارنامه و خوب جلوه دادن ایدئولوژی‌شان را ناکام می‌داند؛ «نسل امروز نسلی است که به اینترنت دسترسی دارند و واکنش‌های جهانی نسبت به طالبان را همه روزه می‌بینند و می‌شنوند. امکان این‌که نسل دانشگاهی با طالبان و جهاد و جنگ هم‌سو شوند خیلی کم است.»
گروه طالبان برای تبلیغ ایدئولوژی خود از تمام امکانات موجود استفاده می‌کنند. آنان از طریق تبلیغ در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، چاپ و پخش کتاب‌های تبلیغی و سخنرانی در مساجد تلاش می‌کنند نگرش مردم را تغییر بدهند و پایگاه اجتماعی مشروع کسب کنند.
پس از سقوط حکومت جمهوریت در ماه اسد سال ۱۴۰۰ دامنه‌ی تبلیغ طالبان از مدرسه‌ها و مناطق تحت سلطه‌ی‌شان در آن دوران، به تمام افغانستان گسترش یافته و تعداد مدرسه‌های دینی نیز افزایش سرسام‌آوری داشته است. براساس گزارش‌های نشرشده، این گروه آزمون‌های رقابتی تحت نام «امارت‌شناسی» و «خوارج‌شناسی» در ولایت‌ها و دانشگاه‌های مختلف کشور برگزار کرده‌اند.