در ماه قوس ۱۴۰۱، زمانی که طالبان دروازههای دانشگاهها را بهروی دختران بستند، شفیقه دانشجوی سمستر دوم دانشکدهی تعلیم و تربیه فاریاب بود. پس از این او خانهنشین بود، تا اینکه چند ماه قبل با تشویق و حمایت مالی شوهرخواهرش، در یکی از انستیتوتهای طبی شهر مزار شریف، مرکز بلخ در رشتهی قابلگی ثبتنام کرد. او میگوید: «شوهرخواهرم …مخارج من را بر دوش گرفت تا قابله شوم. وعده کرد هر سمستر ۱۰ هزار افغانی برای من بدهد. هزینهی سمستر اول را پرداخت و برای من لباس و وسایل مورد نیاز طبی نیز خرید.»
تحصیل در انستیتوت برای شفیقه کورسوی امید بود و او اینبار آرزو داشت قابله شود؛ اما این امید و آرمان او برای چند ماه دوام کرد. در ماه قوس ۱۴۰۳، درحالیکه سمستر اول شفیقه پایان نیافته بود، طالبان تحصیل دختران در انستیتوتهای طبی را نیز منع کردند. به این ترتیب، تمام رویاهای شفیقه بهگفتهی خودش، بار دیگر فروریخت و او خانهنشین شد.
دلشکستگی در چهرهی مغموم و چشمهای اشکبار شفیقه پیدا است. او که با وساطت شوهرخواهرش حاضر شده با روزنامه اطلاعات روز صحبت کند، میگوید: «این روزها بدترین روزهای زندگی من است. نمیدانم چهگونه از پس این بدبختی و محرومیت بیرون شوم.»
مادر این دختر جوان میگوید که با بستهشدن انستیتوتهای طبی، درد و اندوه دخترش تازه شده و بیشتر از بار نخست آسیب روحی دیده است. بهگفتهی مادر شفیقه، او پس از فرمان اخیر طالبان بهشدت ناامید و منزوی شده است.
ناامیدیهای پیهم
طالبان پس از تسلط بر کشور، در نخست دروازههای مکاتب را بهروی دختران بالاتر از صنف ششم بستند، سپس دانشگاهها را تعطیل کردند و در نهایت هفتهی گذشته آخرین راه بازمانده برای تحصیل دختران در انستیتوتهای طبی را نیز مسدود کردند.
برخی از دختران پس از فرمان ممنوعیت طالبان دربارهی دانشگاهها، با تغییر رشته در انستیتوتهای طبی خصوصی ثبتنام کرده بودند.
براساس آمار بهدستآمده توسط خبرنگار روزنامه اطلاعات روز، دستکم ۱۰ هزار دختر و زن تنها در ولایت بلخ در انستیتوتهای خصوصی و دولتی سرگرم تحصیل در رشتههای قابلگی، پرستاری، دندان و بخشهای تکنولوژی طبی بودند.
منابع معتبر به روزنامه اطلاعات روز میگویند که تنها در انستیتوت طبی دولتی در بلخ هزار و ۲۰۰ دانشجوی دختر سرگرم تحصیل بودند. همینطور در انستیتوتهای خصوصی هم در هر مرکز از ۵۰۰ تا هزار دختر مشغول آموزش بودند.
انیسه محمدی (مستعار) ۲۳ ساله دانشجوی سمستر سوم دانشکدهی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه بلخ بود که طالبان دانشگاهها را بهروی دختران بستند. او اما از تلاش برای تحصیل دست نکشید و در یکی از انستیتوتهای طبی شهر مزار شریف رشتهی قابلگی را آغاز کرد.
او میگوید: «وقتی دانشگاه بسته شد، گفتم بیا انستیتوت بروم. در سمستر آخر قابلگی بودم و امتحانات هنوز شروع نشده بود که با این خبر ناگوار روبهرو شدم.» انیسه ادامه داد: «وقتی صبح بیدار شدم و فضای مجازی را چک کردم دیدم که این خبر در تمام فضای مجازی نشر شده. اصلا باورم نشد. گفتم دروغ است چون خودشان اجازه داده بودند انستیتوتها فعالیت بکنند. ولی وقتی در تلویزیون دیدم بسیار جگرخون شدم. آرزو کردم ای کاش امروز هیچ از خواب بیدار نمیشدم.»
«آروزی که به گور خواهم برد»
سونیا دانشجوی سمستر چهارم رشتهی قابلگی یکی از انستیتوتهای طبی شهر مزارشریف است. اگر فرمان اخیر طالبان صادر نمیشد، سونیا شاید چند ماه دیگر سند فراغت خود را بهدست میآورد.
او میگوید که با پوشش اجباری و مقررات طالبان بر حضور دختران در انستیتوتهای طبی کنار آمده بود؛ اما بهگفتهی او، این طالبان بودند که از دشمنی خود با زنان کوتاه نیامدند.
این دختر میگوید: «میخواستم قابله شوم، به دورترین منطقهی کشور بروم و جان زنان را نجات دهم؛ اما با این آروزیم به گور خواهیم رفت.» سونیا با التماس از طالبان میخواهد که حداقل به زنان اجازهی دسترسی به آموزشی طبی را بدهند.
پیآمدهای تصمیم اخیر طالبان
افغانستان از جمله کشورهایی با آمار بالای مرگومیر زنان و نوزادان است. طبق آمار صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، در هر دو ساعت یک زن در افغانستان بهدلیل عوارض زایمان و بارداری جان میدهد. بهگفتهی این نهاد، از هر ۱۰۰ هزار ولادت در افغانستان، ۶۳۸ مورد آن منجر به مرگ زنان میشود. این آمار یکی از بالاترین میزان مرگومیر مادران در منطقهی آسیا و اقیانوسیه است.
کمبود نیروی صحی مسلکی، از جمله قابله از عوامل مرگومیر مادران و نوزادان دانسته میشود. این بحران با ادامهی ممنوعیت تحصیل دختران، در آینده در افغانستان تشدید خواهد شد.
محور اکثر نگرانیها دربارهی تصمیم اخیر طالبان، پیآمدهای این تصمیم بر نظام صحی افغانستان است.
استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد گفته است که فرمان اخیر طالبان تأثیر مخربی بر سیستم صحی و توسعه این کشور خواهد داشت.
سازمان عفو بینالملل هم منع تحصیل دختران در انستیتوتهای طبی را یکی دیگر از دستورات «مضحک» و «ظالمانه»ی طالبان خوانده و گفته است که این دستور برای کشوری که هماکنون در جمع کشورهایی دارای بالاترین میزان مرگومیر مادران است، پیآمدهای مخربی برای سلامت زنان در افغانستان خواهد داشت.
دیدبان حقوق بشر هم در واکنش به منع تحصیل دختران در انستیتوتهای طبی در افغانستان توسط طالبان گفته است که بدون داکتران زن، زنان درد، بدبختی، بیماری و مرگ را متحمل خواهند شد.
طالبان داکتران زن را از برنامههای اکمال تخصص هم کنار گذاشتهاند. همینطور شورای طبی تحت مدیریت این گروه، دانشآموختگان زن رشتههای طبی را از آزمون موسوم به «اگزیت» نیز حذف کرده است.
این همه محدودیت طالبان در حالی است که این گروه در برخی مناطق تداوی بیماران زن توسط داکتران مرد را منع کرده است.