احمد شرع (ابومحمد جولانی سابق) گفته است که سوریه با افغانستان فرق دارد و او و گروهش قصد ندارند که سوریه را به یک افغانستان دیگر تبدیل کنند. او از این سخن منظور روشنی دارد: برپا کردن یک حکومت بر سیاق طالبان بیشتر از هرچیز دیگر آیندهی سیاسی گروه «هیأت تحریر شام» را با چالشهای سخت و غیرقابل عبور مواجه خواهد کرد؛ تجربهای که طالبان درگیرش هستند.
حکومت طالبان در سه سال و چهار ماه گذشته کوشید به جامعهی جهانی بفهماند که این گروه راه اعتدال بیشتر را در پیش نخواهد گرفت و در عوض، به صورت روزافزون تندتر، غیرمعقولتر و متکبرانهتر عمل خواهد کرد. جناح تندروتر طالبان با این رویکرد، یعنی سختگیری و افراطیگری بیشتر، این پیام را به کشورهای قدرتمند دنیا مخابره کند که این گروه تحت هیچ فشاری از اصول اعتقادی انعطافناپذیر خود عقبنشینی نخواهد کرد. حاصل این پافشاری بر جزمیات ایدئولوژیک و به هیچ گرفتن اعتراضهای داخلی و بینالمللی انزوای شدید حکومت طالبان بوده است. تا امروز هیچ دولتی حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است.
حال، افرادی در ردهی رهبری گروههای افراطی سوریه، که در بارهی تجربهی طالبان در افغانستان تامل کرده باشند، باید این انتباه را حاصل کرده باشند که رویکرد طالبانی بیحاصل و پرهزینه است و اصرار بر آن هیچ نتیجهای جز حرمان و انزوا ندارد.
تجدید نظر در ایدئولوژی ویرانگری
هیأت تحریر شام و گروههای همراه آن به احتمال قوی به سوی برپا کردن یک نظام حکومتی خودکامه حرکت خواهند کرد (و اگر جز این شود مایهی شگفتی خواهد بود). با این همه، این راه هم پیش پای گروههای افراطی اسلامی باز است که در ایدئولوژی ویرانگری خود -ایدئولوژیای عمیقا معطوف به حذف هر صدای متفاوت- تجدید نظر کنند. این گروهها به عیان دیدهاند که برآیند عملی اندیشهها و رویکردهایشان برای مردمان مسلمان منطقه فقط تیرهروزی و بحران بوده است. کشورهای قدرتمند جهان که بنا بود در برابر این گروهها به زانو درآیند، به زانو درنیامدند. نه تنها این اتفاق نیفتاد که بحرانهای درونی کشورهای مسلمان در چند دههی اخیر (غالبا برخاسته از واپسگرایی خشونتبار گروههای رادیکال مذهبی) و رشد شتابندهی علمی و تکنولوژیک در کشورهای توسعهیافته، فاصله میان کشورهای اسلامی و توسعهیافتهی دموکراتیک را چند برابر کرد. گروههای افراطی خشونتگرا، نظیر طالبان و هیأت تحریر شام، میتوانند در این وضعیت نابسامان کشورهای مسلمان و نقش خود در آنها با چشم عبرتآموز نظر کنند. اگر رهبران هیأت تحریر شام نمیخواهند سوریه را به یک افغانستان دیگر تبدیل کنند، این برای سوریه خوب است؛ چون نشان میدهد که یک گروه تروریستیاش تاحدی، در مقایسه با همگنان افغان خود، سر عقل آمده است یا قرار است بیاید. چرا همهی این گروهها در کشورهای مختلف از تجربهی طالبان عبرت نگیرند؟ چرا طالبان نتوانند از تجربهی خود عبرت بگیرند؟
طالبان اگر صدای زنان را «عورت» نخوانند، اگر خوشی و خنده را بر مردم حرام نسازند، اگر دروازههای دانشگاهها را نبندند، اگر رسانهها را سرکوب نکنند، اگر دست به اخاذی و کوچاندن اجباری و حذف مخالفان سیاسی نزنند، اگر آزادیهای فردی شهروندان را پامال نکنند، اگر با جهان رابطهی سالمتری داشته باشند و اگر به تروریستهای منطقهای و بینالمللی پناه ندهند، چه زیانی خواهند کرد؟ چه بلایی بر سر طالبان نازل خواهد شد اگر به حقوق بشری شهروندان افغانستان احترام بگذارند؟ چه مصیبتی دامن طالبان را خواهد گرفت اگر بگذارند که زنان و دختران درس بخوانند؟
خوب است که سوریه مثل افغانستان نشود. اما افغانستان نیز میتواند مثل افغانستان نباشد. این ملک هم، اگر حاکمانش سر عقل بیایند، از این همه درد رهایی خواهد یافت.