در هرات، مصرف تابلیتهای نشئهآور موسوم به «کا، زیکپ و ترامادل» به یک معضل گسترده و جدی تبدیل شده است. افراد عمدتا جوانی که این مواد را ابتدا برای تسکین استرس خود استفاده میکنند، به سرعت بهسوی سیاهچالهی اعتیاد کشانده میشوند و سلامت جسمی و روانی خود را از دست میدهند.
عبدالمتین ۱۹ ساله و فیروز ۲۹ ساله (که اسمشان در این گزارش تغییر داده شده است) نمونههایی از جوانان هراتی هستند که بهدلیل دسترسی آسان به این تابلیتها، روزانه به مصرف آنها روی آوردهاند. این وضعیت نه تنها مشکلات جسمی و روانی متعددی برای این دو جوان و همگنانشان خلق کرده، بلکه به فروپاشی روابط اجتماعی و خانوادگیشان نیز منجر شده است.
عبدالمتین که بهطور اتفاقی سه سال پیش از طریق یکی از دوستانش با تابلیتهای نشئهآور آشنا شده است، پس از تنها یک بار مصرف کردن دیگر نتوانسته خود را از چنگ این تابلیتها رها کند. او در ابتدا برای کاهش استرس و نیاز به آرامش، از این تابلیتها استفاده کرده بود، اما پس از آن، این مصرف به یک اعتیاد تبدیل شد که رهایی از آن برایش روزبهروز دشوارتر شده است. وقتی از او دربارهی تجربیاتش در این باره پرسیدم، رنگ صورتش تغییر کرد و عرق از پیشانیاش جاری شد. او درحالیکه دستوپایش را تکان میداد و استرس شدید بر او غلبه کرده بود، ماجرای خود را این گونه شرح داد:
«در خانه با مادرم جروبحث کردم، اعصابم بهشدت خراب شد. یکی از رفیقهایم یک تابلیت به من داد و گفت که بخورش تا آرام شوی. بار اول که استفاده کردم، احساس کردم در دنیای دیگری هستم و همه چیز خوب است. با خودم گفتم که درمان دردم را پیدا کردهام، غافل از اینکه به دام افتادهام.»
این جوان هراتی که بهعنوان رانندهی ریکشا کار میکند، هر روز دو عدد تابلیت کا مصرف میکند تا بتواند به کار روزمرهاش ادامه دهد. او میگوید با وجود اینکه در سن جوانی است، بهدلیل مصرف مداوم این مواد، چهرهاش پژمرده و خسته شده و به نظر بسیاری از دوستان و آشنایانش، به مردان ۳۰ تا ۴۰ ساله شباهت پیدا کرده است.
عبدالمتین از اثرات منفی این تابلیتها بهشدت رنج میبرد و در اینباره میگوید: «روزبهروز وضع روحیام بدتر میشود. احساس سستی و خستگی دارم. اگر تابلیت مصرف نکنم، کوچکترین مسألهای باعث عصبانیت من میشود و بهدنبال دعوا هستم. خیلی بیحوصله شدهام. وقتی تابلیت مصرف میکنم، احساس میکنم که دستوپایم ضعیف شده و توان برداشتن حتا یک قدم را ندارم. حتا هیچگونه تمایلی به خروج از خانه ندارم.»
او میگوید: «این تابلیتها را از دواخانهها خریداری میکنیم. به شبنشینیها و دورهمیهای دوستانه میرویم و در آنجا استفاده میکنیم، اما خودم بهطور روزانه دو عدد تابلیت کا مصرف میکنم. دواخانهها اغلب این تابلیتها را دارند و بهگفتهی خودشان، به مشتریان خاص میدهند تا مطمئن شوند که مشکلی برایشان به وجود نمیآید.»
عبدالمتین هر روز ۳۰۰ افغانی از درآمد خود را به خرید این تابلیتها اختصاص میدهد. با اینحال، او متوجه شده است که اثرات این تابلیتها پس از مدتی کاهش مییابد و به همین دلیل ناچار است تعداد آنها را افزایش دهد تا همان اثرات قبلی را تجربه کند.

در دام تابلیتهای نشئهآور
فیروز ۲۹ ساله دو سال است که به استفاده از تابلیتهای نشئهآور زیکپ و کا روی آورده است. او قبل از مصرف این مواد، مصرف چرس را تجربه کرده بود، اما با آمدن طالبان، شغل خود را از دست داد و مجبور شد شبها بهعنوان نگهبان در کوچهها و محلهها کار کند. فیروز از آن زمان به توصیه یکی از دوستانش به مصرف این تابلیتها روی آورد تا شبها بتواند بدون خواب، در طول شب بیدار بماند و به کار خود ادامه دهد. او در اینباره میگوید: «یکی از دوستانم به من گفت که اگر میخواهی در طول شب بیدار بمانی، باید این تابلیتها را مصرف کنی. من هم یکی از آنها را خوردم و بعد از اولین بار، دو شبانهروز بود که خوابم نبرد. از آن زمان به بعد، هر شب تابلیت کا و زیکپ مصرف میکنم تا بتوانم شبها بیدار بمانم.»
فیروز میگوید که دواخانهها و برخی افراد تابلیتهای نشئهآور را به راحتی در اختیار مشتریان قرار میدهند: «من از یک دواخانه خریداری میکنم. وقتی وارد دواخانه میشوم، صاحب آن دقیقا میداند که بهدنبال چه چیزی هستم و بدون هیچ پرسشی تابلیتها را در اختیارم میگذارد. اگر شبها مصرف نکنم، نمیتوانم شغلم را انجام دهم و بهعنوان نگهبان کار کنم.»
فیروز میگوید: «یک عدد تابلیت کا را ۱۵۰ افغانی خریداری میکنم. اما برخی از دوستانم که از تابلیت زیکپ استفاده میکنند، پاکتی را به قیمت ۱۰۰ افغانی خریداری میکنند که شامل هفت عدد تابلیت است. قیمتها متفاوت است و تابلیت کا گاهی تا ۸۰۰ افغانی هم فروخته میشود.»
فیروز از تأثیرات منفی مصرف این تابلیتها نیز نگران است و میگوید که حالا به مرد عصبی، زودرنج و کماراده تبدیل شده است. او از وضعیت جسمانیاش نیز شکایت دارد و میگوید که احساس ضعف و بیحالی میکند. همسر او از مصرف این تابلیتها بیخبر است و او بهشدت نگران است که روزی از این موضوع باخبر شود و به همین دلیل زندگیاش از هم بپاشد.
او در ادامه میگوید: «در ۲۴ ساعت، ۲۰۰ الی ۲۵۰ افغانی برای خرید این تابلیتها خرج میکنم. این پول را از خانوادهام میگیرم و بابت آن دچار عذاب وجدان هستم، اما چارهای ندارم. حالا به این دام افتادهام و نمیتوانم از آن بیرون بیایم.»
داستانهای عبدالمتین و فیروز تنها نمونهای از مشکلاتی است که جوانان هراتی با آن روبهرو هستند. این تابلیتهای نشئهآور که به راحتی در دسترس هستند، بهطور جدی تهدیدی برای آیندهی نسل جوان هرات به شمار میآید.

چگونگی واردات این تابلیتها
غلامحضرت (نام مستعار)، یکی از فروشندگان عمدهی دارو در جادهی عیدگاه هرات، به شرط فاش نشدن هویتاش، در مصاحبه با روزنامه اطلاعات روز تأیید کرد که شمار مصرفکنندگان این تابلیتها طی سالهای اخیر بیشتر شده است. او میگوید: «این تابلیتها بیشتر در لابلای داروهای دیگر بهصورت قاچاق از پاکستان وارد میشود. واردکنندگان این داروها پول زیادی بهدست میآورند و حتا نوجوانان ۱۵ ساله نیز تقاضای این تابلیتها را از ما میکنند. ما به هیچ عنوان این داروها را در دکان خود نمیآوریم چون بازی با جان جوانان است. اما برخی دواخانهها بهدلیل سود بیشتر این داروها را میفروشند و منافع این تابلیتها برای فروشندگان دو برابر است.»
این فروشندهی دارو افزود که علیرغم هشدارهای طالبان به فروشندگان تابلیتهای روانگردان، برخی از افراد همچنان به فروش این داروها ادامه میدهند. او در اینباره گفت: «فروش این تابلیتها سود زیادی برای فروشنده دارد و بعید است که در آیندهی نزدیک بتوانند این تجارت را متوقف کنند. واردات این تابلیتها از طریق گمرکات به سادگی صورت میگیرد و واردکنندگان آنها را در بین کارتنهای داروهای دیگر مخفی میکنند. حتا اگر گرفتار شوند، با رشوه دادن به مقامها، این داروها به کشور منتقل میشوند.»
غلامحضرت همچنین اشاره کرد که طالبان نظارت جدی بر بازار ندارند و این عدم نظارت سبب شده تا دسترسی جوانان به این داروها نسبت به دورهی جمهوری آسانتر شود. او میگوید که یکی از فروشندگان که بهطور عمده این داروها را در اختیار دواخانهها قرار میداد، چندی پیش توسط طالبان دستگیر شد، اما پس از سه ماه حبس و پرداخت رشوه آزاد شد.
پیآمدهای جسمی و روانی
برخی از داکتران در هرات نیز بر این باور هستند که استفاده از تابلیتهای نشئهآور، بهویژه در میان جوانان، زنگ خطری برای جامعه است. داکتر وحید نورزاد، متخصص رواندرمانی در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز گفت: «متأسفانه بسیاری از جوانان به استفاده از تابلیتهای زیکپ، ترامادل و کا روی آوردهاند. بهخصوص تابلیت کا در میان جوانان رواج زیادی پیدا کرده است، زیرا این داروها ترکیبی از چند مادهی مخدر و روانگردان هستند.»
او افزود که استفاده از این تابلیتها سرخوشی کاذبی به فرد میدهد که میتواند تبعات خطرناکی به همراه داشته باشد؛ «این تابلیتها احساس سرخوشی موقت ایجاد میکنند و زمانی که فرد از آنها استفاده میکند، احساس میکند که هیچ مشکلی ندارد. این احساس موجب میشود که فرد دوباره به سراغ این داروها برود.»
داکتر نورزاد همچنین به پیآمدهای جسمی و روانی استفاده از این تابلیتها اشاره کرد و گفت: «عمدهترین عوارض جسمی این تابلیتها شامل آسیب به کبد، کلیهها و حتا معده میشود. همچنین از نظر روانی، این داروها میتوانند به افسردگی و اختلالات شدید روانی منجر شوند و در نهایت فرد را به خودکشی و خودآزاری سوق دهند.»
او تأکید کرد بیمارانی که برای ترک این داروها مراجعه کردهاند، بهدلیل از دست دادن توانایی جسمی و اراده، به خودکشی روی آوردهاند؛ «بیماران زیادی داشتیم که نمیتوانستند ترامادل و تابلیتهای کا را ترک کنند. فشار جامعه و خانواده باعث میشود که آنان احساس کنند دیگر هیچ راهی ندارند و به خودکشی دست میزنند. این داروها زندگی فرد را به هم میریزد و موجب جدایی از خانواده میشود.»
عدم نظارت جدی طالبان در بازارهای هرات یکی از عوامل اصلی شیوع مصرف تابلیتهای نشئهآور در این ولایت محسوب میشود. مسئولان طالبان در مدیریت مبارزه با مواد مخدر هرات نیز تأیید کردهاند که فروش این داروها در این ولایت ادامه دارد. مولوی حیاتالله روحانی، مدیر مبارزه با مواد مخدر طالبان در هرات اظهار داشت: «شمار زیادی از جوانان در این ولایت به مواد مخدر و تابلیتهای نشئهآور اعتیاد دارند. ما چندین بار جلساتی با مسئولان وزارت صحت عامه برگزار کردهایم و کار در این زمینه در جریان است.»
درحالیکه جوانان هرات به مصرف تابلیتهای نشئهآور ادامه میدهند، کمتر کسی از این افراد برای درمان آن به مراکز درمانی مراجعه میکند. از سویی دیگر، نبود درمانگاههای تخصصی در این زمینه و ترک بخشی از جامعهی طبی هرات، بهویژه داکتران متخصص رواندرمانی، پس از رویکارآمدن مجدد طالبان، وضعیت را پیچیدهتر کرده است. این شرایط، علاوه بر تهدید سلامت جسمی و روانی جوانان، به بحران بزرگ تبدیل شده که نیازمند توجه فوری و اقدامات مؤثر از سوی مسئولان و نهادهای مربوطه است.