نقیبالله عبید، فعال فرهنگی
در تاریخ معاصر افغانستان، کمتر اتفاقی را میتوان یافت که از دل یک حرکت کاملا فرهنگی و مردمی برخاسته و بدون وابستگی سیاسی توانسته باشد به مرحلهی رسمیت در سطح ملی برسد. یکی از این رخدادهای کامیاب در این زمینه ثبت و تجلیل از ۲۹ میزان بهعنوان روز ملی زبان ازبیکی است. این روز نهتنها یادآور زبان و ادبیات غنی ازبیکی در افغانستان است بلکه نمادی از ارادهی فرهنگی، همبستگی قومی و پایداری اجتماعی ازبیکها در پاسداری از هویت خویش محسوب میشود.
از سال ۲۰۱۹ میلادی به اینسو، ازبیکهای افغانستان با شور و افتخار، در داخل و بیرون از کشور، این روز را طی محافل فرهنگی و علمی بزرگ تجلیل میکنند. هرچند با رویکارآمدن حکومت طالبان محدودیتهای فراوانی بر فعالیتهای فرهنگی و آموزشی اعمال گردیده و این گروه کمتر توجهی به توسعه و تقویت زبانهای بومی کشور دارد، با آنهم جامعهی ازبیک افغانستان هر ساله با عزم راسخ این روز را گرامی میدارد و آن را فرصتی برای تجدید تعهد نسبت به زبان، فرهنگ و هویت خویش میداند و به این روز بهعنوان یک روز ملی مینگرد.
اما پرسش مهم این است:
در کشوری چون افغانستان که اغلب فعالیتهای فرهنگی و علمی در سایهی سیاستها و رقابتهای جناحی رنگ میبازد، چگونه ۲۹ میزان توانست از این آفت در امان بماند و به یک روز ملی و مورد قبول اکثریت مطلق ازبیکها تبدیل شود؟
بهعنوان یکی از اعضای تیم کاری که از آغاز تا انجام این روند حضور داشته است، چند نکته را در این زمینه بهطور مختصر قابل یادآوری میدانم.
۱. حرکت فرهنگی با نیت خالص و هدف تقویت زبان
اندیشهی گنجانیدن روزی بهنام «روز ملی زبان ازبیکی» در تقویم رسمی کشور، نخستینبار از سوی جمعی از نمایندگان نهادهای فرهنگی و مدنی، روشنفکران، استادان دانشگاه، شاعران، روزنامهنگاران و هنرمندان ازبیک مطرح گردید.
این جمع فرهنگی پس از برگزاری نشستهای متعدد، مشورتهای تکنیکی و تبادلنظرهای علمی، به اجماع رسیدند که ۲۹ میزان بهترین و مناسبترین گزینه برای این روز است (دربارهی علت انتخاب این تاریخ، در نوشتاری جداگانه توضیح داده خواهد شد). پس از رسیدن به اجماع، موضوع جهت مشورت و حمایت به برخی از شخصیتهای سیاسی ازبیک در حکومت وقت، وزرا و وکلا نیز شریک گردید. آنان نیز از این طرح پشتیبانی کردند.
در گام بعدی، برای رسمیشدن این پیشنهاد در تقویم کشور، تیم کاری نیاز به منظوری مقام ریاستجمهوری داشت. با حمایت صادقانه و پشتکار نمایندگان نهادهای فرهنگی و با همکاری برخی از سیاسیون ازبیک، زمینهی ملاقات مستقیم با رییسجمهور فراهم شد و پیشنهاد فرهنگیان ازبیک منظور گردید. پس از طی مراحل رسمی و اداری، در جلسهی تاریخی ۲۱ دلو ۱۳۹۸ کابینهی جمهوری اسلامی افغانستان، ۲۹ میزان رسما بهعنوان روز ملی زبان ازبیکی در افغانستان به تصویب رسید.
۲. حاصل رایزنیهای گسترده با اهل خبره
تثبیت این روز، نتیجهی یک تصمیم فوری یا شتابزده نبود بلکه حاصل ماهها گفتوگو، مشورت و هماندیشی با اهل علم و ادب ازبیکهای کشور و خارج از کشور بود. کوچکترین جزئیات این طرح از طریق گروههای مشورتی در واتساپ و جلسات حضوری بررسی میشد. چندین استاد زبان و ادبیات ازبیکی و روزنامهنگار فعال جامعهی ازبیک عملا عضو فعال کمیتهی کاری بودند. همچنان جهت گرفتن دیدگاههای سودمند، تصامیم و موضوعات مهم جلسات با شمار زیادی از دانشمندان، شاعران و نویسندگان ازبیک شریک و نظریات اکثریت خبرگان اخذ میگردید. این همفکری گسترده سبب شد تا تصمیم نهایی، نه حاصل خواست یک فرد یا گروه بلکه نتیجهی خرد جمعی جامعهی فرهنگی ازبیکها باشد.
۳. پرهیز از تقابل و احترام به دیدگاههای متفاوت
مانند هر حرکت فرهنگی، این روند نیز بینقد و مخالفت نماند. برخی مخالفتها بیشتر جنبهی شخصی و سیاسی داشت، اما اعضای تیم کاری و نمایندگان نهادهای فرهنگی با پختگی فکری و اجتماعی از هرگونه درگیری یا واکنش تند پرهیز کردند.
تصمیم جمعی این بود که موضوع زبان از هرگونه نزاع سیاسی دور بماند. احترام به نظریات متفاوت، خویشتنداری در برابر منتقدان و پرهیز از جدلهای بیحاصل، راز موفقیت این حرکت بود.
نتیجهگیری
درج ۲۹ میزان در تقویم رسمی کشور، حاصل یک تلاش جمعی و فرهنگی است؛ نه کار یک فرد و نه محصول یک جناح سیاسی. این دستآورد بزرگ به پشتکار و همبستگی نهادهای فرهنگی و مدنی ازبیکهای افغانستان ممکن گردید.
بدون شک در برخی مراحل از همکاری بعضی از سیاستمداران نیز استفاده شد، اما محور اصلی همیشه تیم فرهنگی، نهادها و اهل قلم جامعهی ازبیک بودند.
بهباور من، اگر این پیشنهاد از سوی یک حزب یا جناح سیاسی مطرح میگردید، به احتمال زیاد به دلایل سیاسی رد میشد؛ اما چون ریشه در نیت خالص فرهنگی و مردمی داشت، مورد پذیرش قرار گرفت و به واقعیت بدل شد. امروز، هرچند وضعیت سیاسی تغییر کرده و اوضاع فرهنگی کشور دگرگون شده است، اما روز ملی زبان ازبیکی بهعنوان یک ارزش ماندگار در قلب ازبیکهای افغانستان ثبت شده است. این روز یادآور آن است که اگر وحدت، اخلاص و هدف مشترک وجود داشته باشد، هیچ مانعی نمیتواند در برابر حرکت فرهنگی ملتها بایستد.
من جهت ارجگزاری و سپاسگزاری، نام نهادها و نمایندگان این نهادهای فرهنگی را که از آغاز تا انجام برای ثبت این رویداد تاریخی نقش فعال و مؤثر داشتند، ذیلا ذکر میکنم:
۱. مرکز فرهنگی کتاب/دکتر عزیزالله آرال
۲. بنیاد اجتماعی و فرهنگی قرهش/عصمتالله قویاش
۳. نشریهی کینگش/جمالناصر فرهمند
۴. انجمن اجتماعی و فرهنگی راه ابریشم/فوزیه آرال حبیبی
۵. نهاد اجتماعی و فرهنگی اوزگریش/نقیبالله عبید
۶. نهاد اجتماعی و فرهنگی ینگی نسل/خالمراد حمیدی
۷. نهاد فرهنگی اولوس/احمدخالد وقار
۸. انجمن فرهنگی آیدین افغانستان/فضلاحمد مدثر
۹. نهاد فرهنگی کلید امید/ذبیحالله مبارز
۱۰. نهاد مدنی موتین/عینالدین مرادی
۱۱. نهاد اجتماعی و فرهنگی کینگاش/محمدابراهیم صمیم
