سیزده سال قبل، دانشآموزی 9 سالهای در روز فراغتش از صنف پنجم در اثر برخورد با یک انفجار، بینایی اش را از دست داد. رحیم حالا 22 سال سن دارد و دانشآموز صنف هفتم لیسه مسلکی نابینایان است. در زمان بینایی، سرخ، رنگِ دلخواه او بود. دوست داشت لباس سرخ بر تن کند و اتاقش و وسایل مورد استفادهاش به رنگ سرخ باشد. اما پس از ورود به دنیای نابینایی، دیدن و به ویژه تماشای رنگ سرخ، برای او به یک آرزو مبدل شد. اکنون رحیم گاهگاهی و اکثراً شبها، به تپههای بلندی که در روزگار بیناییاش به آنجا میرفت، قدم میزند و میکوشد تا زیباییهای اطرافش را درک کند.
خانوادهاش، رحیم را برای تداوی به پاکستان برد؛ داکتران پاکستانی اما نتوانست بینایی رحیم را برگرداند. رحیم به من میگوید: چشمانم را میبندم و به روزهای گذشته بر میگردم؛ لحظههایی که خوشترین لحظات زندگیام بود.
او میگوید: آرزوهای انسان مانند برف است که با درخشش خورشید آب میشود. رحیم آسمان را ابری آرزو میکند تا آفتاب هرگز طلوع نکند؛ زیرا در دنیای نابینایی، شاهد مرگ آرزوهایش نباشد.
رحیم، رفقایی دارد. وقتی کنار هم مینشینند، رازهای دلشان را با یکدیگر در میان میگذارند. آنان قصه میکنند، از اینکه زندگیشان چه شکلی داشت، چه شد و حالا چهگونه است. به این میاندیشند که در آینده چه کسانی باشند و در فردا و پس فردا، چهگونه با وجودی که نابینا اند به خود، خانواده و وطنشان خدمت کنند.
رحیم نابینا عصای سفید رنگی را با خود حمل میکند. عصای سفید، سمبولی است برای رهنمایی نابینایان؛ نشانهای مانند چراغ ترافیک که در تمام نقاط جهان، هرگاه نابینایی آنرا با خود داشته باشد، مورد احترام قرار میگیرد. در جادهها، هنگامی که رانندگان با کسانی بر میخورند که عصای سفید در دست دارند، توقف میکنند تا آنها از جاده رد شوند. همچنین 15 اکتوبر به روز عصای سفید نام گذاری شده است که در تمام دنیا و به شمول افغانستان همه ساله از آن تجلیل میشود.
رحیم کتابهایی را با خط بریل (خط خاص نابینایان) در بخشهای عقاید، صرف، حدیث و تفسیر تا اکنون مطالعه کرده است. خط بریل، نوع خاصی از خطِ است که با انگشت خوانده میشود. مخترع این خط، لویس بریل بود. پدر بریل، نعل اسپ میساخت و آهنگر بود. پس از آنکه بریل نابینا شد، در حالت نومیدی به دنبال راهی میگشت تا در دنیای نابینایی بتواند بخواند و بنویسد. یک روز که در ساحل نشسته بود و با خود فکر میکرد، مانند سیبی که انشتین را به تفکر عمیق فرو برد، درشتی ریگ ساحل ذهن او را به خود جلب کرد. بریل با استفاده از این ویژگی موفق شد تا خط بریل را اختراع کند. خط بریل، در ابتدا دارای هشت نقطه بود، اما اکنون شش نقطه دارد؛ شش نقطهی برجسته، که تمام الفباهای موجود در دنیا با آن نوشته و خوانده میشود.
رحیم میگوید، مردم نباید نسبت به معلولان با دید ترحم نگاه کنند. به باور او، معلولان نیازی به ترحم ندارند و نگاه ترحمانگیز به آنان، نه تنها برای شان مفید واقع نمیگردد، بلکه باعث آزردگی خاطرشان نیز میشود. رحیم میافزاید، کمک و همکاری با معلولان میباید بر اساس عاطفه بشری باشد، نه از روی ترحم.
مانند رحیم، نابینایان زیادی در افغانستان زندگی میکنند. نابینایانی که برخی شان نابینا به دنیا آمدهاند و برخی دیگر شان در اثر جنگ، انفجار و انتحار بیناییشان را از دست دادهاند. بر بنیاد تخمین سازمان صحت جهانی، 450 هزار فرد نابینا و یکونیم میلیون نفر با دید ناقص در افغانستان وجود دارد. همچنان با وجودیکه در مورد تعداد نابینایان در افغانستان سروی جدیدی انجام نشده است، اما بنابر سروی مؤسسه انترنشنل اندی کپ، در حال حاضر به تعداد 800 هزار تن در افغانستان از بینایی چشم برخوردار نیستند.
در این میان، لیسه مسلکی نابینایان کانون گرم آموزشی و تربیتی برای شهروندان روشندل است؛ لیسهی که به تعداد 200 دانش آموز دختر و پسر نابینا در آن مصروف آموزش است و در دارالامان شهر کابل موقعیت دارد.
لیسه مسلکی نابینایان دارای سه بخش است؛ تعلیمات اسلامی و حفظ قرآن کریم، تعلیمات عمومی و آموزشهای حرفهای. دانش آموزان بخش آموزشهای حرفهای لیسه مسلکی نابینایان، مهارتهای مانند خیاطی، جاکت بافی، کمپیوتر، جول بافی، چوکی سازی و موسیقی را فرا میگیرند. علاوه بر این، دانش آموزان این لیسه، از صنف نهم الی صنف دوازدهم مضامین حقوقی و روانشناسی را نیز آموزش میبینند.
در لیسه مسلکی نابینایان مضمونی تدریس میشود، به نام موبولیتی (جهتیابی نابینایی). هدف خاص از تدریس این مضمون این است تا به نابینا کمک کند که چهگونه خود را با محیط اطرافش همآهنگ کند. در این مضمون، عصای سفید و روشهای استفاده از آن نیز درس داده میشود. روشهای مانند اینکه نابینایان چهگونه به کمک عصای سفید در موتر سوار شوند و چهگونه از آن پایین گردند. این درس به نابینایان کمک میکند تا با آموزش روشهای درست استفاده از عصای سفید، به صورت آزادانه در شهر گشت و گذار کنند، بدون اینکه کسی دستشان را بگیرند.
دانش آموزان لیسه مسلکی نابینایان – در جریان آموزش، با مهارتهای خواندن و نوشتن مجهز میشوند. آنان از صنف اول در مضمون اساسات نابینایی، خط بریل را فرا میگیرند. دانش آموزان لیسه مسلکی نابینایان وسایل مختلف آموزشی در اختیار دارند و آموزش خط بریل را با (select styles) آغاز میکنند که با آن میتوانند خواندن و نوشتن را یاد بگیرند. پس از این مرحله، با ماشین بریلر آشنا میشوند و راههای استفاده از آن را میآموزند. این ماشین در افغانستان یافت نمیشود و کمککنندگان خارجی لیسه مسلکی نابینایان، آنرا برای دانش آموزان این لیسه تحفه داده است. تفاوت میان فارغان مکاتب بینایی و نابینایی در امر خواندن و نوشتن این است که در مکاتب بینایی، خط بینایی آموزش داده میشود و در مکاتب نابینایی، خط بریل. در لیسه مسلکی نابینایان مطبعهی فعالیت دارد که توانسته تمام مواد آموزشی وزارت معارف را از خط بینایی به خط بریل ترجمه کند و آنرا در اختیار استادان و دانشآموزان این لیسه قرار دهد.
فارغان لیسه مسلکی نابینایان به صورت جداگانه و اختصاصی در امتحان کانکور شرکت میکنند. برای آمادگی در امتحان کانکور، آنان از فایلی استفاده میکنند که تمام سوالها در آن به شکل صوتی ثبت شده و جواب داده شده است. در امتحان کانکور نابینایان، برای هر دانش آموز یک ممیز از سوی دانشگاه کابل در نظر گرفته میشود. آنان سوالها را میخوانند و نابینایان به گونه شفاهی به آن پاسخ میدهند. لیسه مسلکی نابینایان به فارغان این لیسه و بهویژه دانش آموزان بیبضاعت در تهیه فایل، کاغذ و سایر مواد همکاری میکند تا آنان بتوانند به تحصیلات شان ادامه دهند. اغلب آموزاگان لیسه مسلکی نابینایان از سواد تخصصی تا سویههای لیسانس و ماستری برخوردار اند. قریب 90 فیصد آموزگاران و اغلب پرسونل اداری این لیسه، نابیناست. تعدادی از فارغان لیسه مسلکی نابینایان از دانشگاه کابل فارغ گردیده و اکنون در همین لیسه به عنوان آموزگار ایفای وظیفه میکنند. شماری دیگر از فارغان لیسه مسلکی نابینایان که در حدود دوازده تن میباشند، فعلا در دانشگاه کابل مصروف تحصیل اند.
یک تن از کارمندان لیسه مسلکی نابینایان در کابل میگوید، دانش آموزان لیسه مسلکی نابینایان از نداشتن وسایل آسایشی رنج میبرند. کمکاری و عدم توجه دولت و بهویژه نهادهای مسئول در این مورد به حدی است که لیسه مسلکی نابینایان شهر کابل به دلیل نداشتن لیلیه، ظرفیت جذب دانشآموزان نابینا از سایر ولایات افغانستان را ندارد. او میافزاید، با وجود تلاشهای که از سوی مدیریت لیسه مسلکی نابینایان برای رفع این احتیاج صورت گرفته، اما این تلاشها هیچ نتیجهای تا اکنون در پی نداشته است. تنها در این اواخر، تعدادی از وسایل مورد نیاز لیسه مسلکی نابینایان را دولت خریداری کرده است؛ اما بیشتر وسایل و ممد درسی این لیسه، از سوی دولت نه، بلکه از سوی نهادهای بینالمللی مانند بانک جهانی تهیه شده است.
در چهارراهیهای ترافیکی کشورهای توسعه یافته، زنگی پخش میشود که به نابینایان رنگ چراغهای ترافیکی را به گونه صوتی بیان میدارد. نابینایان به کمک این زنگ میتوانند موقع چراغ سبز را بدانند و از جادهها عبور کنند. در پیادهروهای این کشورها علایم خط بریل وجود دارد که نابینایان میتوانند آنرا با پاهای شان لمس کنند و از آن برای راه رفتن استفاده کنند. در افغانستان اما، با وجودی که 13 سال از تأسیس دولت جدید گذشته است، توجه چندانی به شهر تاریک نابینایان، حتا از سوی نهادهای مسئول صورت نگرفته است.