نیویارک تایمز/کارلوتا گال ترجمه: علی اکبر مدبر
کابل، افغانستان
قسمت اول
با گذشت پانزده سال، مصرف نیم تریلیون دالر و یک‌صدوپنجاه هزار قربانی از آوان جنگ، ایالات متحده‌ی امریکا تلاش دارد تا خود را از گرفتاری در افغانستان رها سازد. افغانستان به حال خود واگذار شده است تا جنگ را به پیش ببرد. موجی از شورشیان طالب، در عین‌زمان از دور جدید سرازیر شدن پول، حال و رنگ دیگری به خود گرفته‌اند. رهبران افغانستان، در حالی‌که آینده‌ی کشورشان در خطر است، التماس به قدرتی را که می‌تواند در تداوم مردم‌سالاری در کشورشان یا تسلیم شدن به طالبان نقش کلیدی را ایفا نماید از سر گرفته‌اند. اما این قدرت ایالات متحده‌ی امریکا نیست بل عربستان سعودی است. عربستان سعودی به‌لحاظ جایگاه منحصربه‌فرد خویش در منازعه‌ی افغانستان نقش تعیین‌کننده‌یی دارد: عربستان با هردو طرف می‌رقصد. به‌عنوان دوست دیرینه‌ی پاکستان، عربستان سعودی از تقویت طالبان از سوی اسلام‌آباد حمایت کرده است. طی سال‌ها، شیخ‌های ثروت‌مند و خیرخواهان پول‌دار سعودی با تمویل پنهانی شورشیان، آتش جنگ را شعله‌ور نگه داشته‌اند. همه‌ی این‌مدت، عربستان سعودی به‌طور رسمی اما سرد از ماموریت امریکایی‌ها و همچنان حکومت افغانستان حمایت کرده است و حتا نا آشکارا از جانب آن‌ها در مذاکرات سری خواستار صلح شده است. چنین ضدونقیض کاری‌یی به‌سختی اتفاقی بوده می‌تواند و حقیقت این است که آن‌ها در پی برقراری توازن میان نیازهای به‌هم ناسازگار درون نظام شاهی از طریق خط‌مشی رسمی و نوآوری نهانی بوده‌اند. موجودیت همین تاخت‌گاه‌های دوگانه به مقامات سعودی اجازه داده است تا به‌طور موجه‌نما از حمایت رسمی‌شان از طالبان انکار کنند در عین‌حالی که از تمویل مخفیانه‌ی طالبان و سایر گروه‌های تندرو سنی‌مذهب چشم‌پوشی کرده‌اند. نتیجه آن است که سعودی‌ها از طریق مجراهای سری یا مخفی به‌طور ضمنی طالبان را به‌گونه‌یی حمایت کرده‌اند که از دولت شاهی یک مذاکره‌کننده‌ی اجتناب‌ناپذیر سیاسی می‌سازد.
در مصاحبه‌ها با روزنامه‌ی نیویورک تایمز، یک وزیر اسبق مالیه‌ی طالبان این را شرح داده است که وی چگونه به عربستان سعودی ظاهراً به مقصد زیارت اما در اصل جهت افزایش پول نقد سال‌ها سفر داشته است. ولی نصر، یک‌تن از مشاورین اسبق وزارت خارجه می‌گوید که طالبان همچنان اجازه داشته‌اند تا میلیون‌ها مبلغ پول را با اخاذی «مالیات» با تحت فشار قرار دادن صدها هزار کارگر پشتون در کشور شاهی عربستان و تهدید خانواده‌های آن‌ها ]در افغانستان[ به‌دست آورده‌اند. با این‌که پول سعودی به یاری طالبان رسانده شده است، دستگاه استخبارات سعودی یکبار به‌طور پوشیده در یک تلاش صلح پادرمیانی کرده است که مقامات طالبان و دیگر اشتراک‌کننده‌ها، آن را به‌طور کامل به تایمز برای اولین بار شرح داده‌اند. تحلیل‌گران و مقامات می‌گویند که نقش‌بازی کردن در جوانب متعدد عین معادله‌ی ژیوپولیتیکی روشی است که سعودی‌ها برای پیش‌برد منافع راهبردی‌شان به کار می‌بندند. این رویکرد اما تهدیدی است در راستای تضعیف پیشرفت‌های دموکراسی نوپایی که ایالات متحده‌ی امریکا طی پانزده سال اخیر برای دستیابی به آن تلاش ورزیده و این حتا شاید به عقیم ساختن تلاش‌هایی که برای لیبرال‌سازی کشور ] افغانستان[ صورت گرفته است بینجامد.
ایالات متحده حالا خود را در موقعیتی می‌بیند که باید تلاش به خرج دهد تا شریک خوانده‌شده‌ی خود را به بازی سازنده وادار سازد تا نقش تخریب‌گر. درهمین حال، افغان‌ها هم به این درک رسیده‌اند که سعودی را به‌عنوان دوست و نیز دشمن ببینند. وقتی مقامات افغان درجست‌وجوی کمک‌اند، سوال این‌جاست که آن‌ها کدام عربستان سعودی را با خود خواهند داشت؟ شهزاده ترکی‌الفیصل که دستگاه استخبارات سعودی را برای مدت بیش از 24 سال رهبری کرد و سپس تا هنگام تقاعدش در سال 2007 در سمت سفیر در ایالات متحده ایفای وظیفه کرد، هرنوع اظهار نظر مبنی بر حمایت عربستان سعودی از طالبان را رد می‌کند. وی در اظهارات ارسال شده اش می‌گوید «زمانی‌که من در حکومت بودم، یک واحد پولی هم به طالبان داده نشد». وی همچنان اضافه کرده است که دانی لال گلاسیر معاون وزیر خارجه‌ی ایالات متحده در امور تمویل دهشت‌افگنان در وزارت مالیه‌ی آن کشور در اظهار نظری در پیشگاه کنگرس در ماه جون این را تایید کرده است که «حکومت شاهی عربستان به‌منظور جلوگیری از هرنوع انتقال پول به گروه‌های دهشت‌افگن اقدامات سختگیرانه‌یی را اتخاذ کرده است». دیگران اما می‌گویند حکم هنوز هم نهایی نشده است. حنیف اتمر، رییس شورای امنیت ملی افغانستان در یک مصاحبه می‌گوید «ما می‌دانیم که یک چنین تمویلی که برای سال‌ها صورت گرفته، وجود داشته است». «این ]تمویل[ ماشین جنگ دهشت‌افگنان را در افغانستان و در منطقه فعال نگه داشته است و این متوقف خواهد شد». این می‌تواند در گفتار آسان باشد، اما نه در عمل. عربستان سعودی یکی از منابع اساسی آنچه که آقای جان کری، وزیر خارجه، اخیراً از آن با عنوان «پول نیابتی» در جهت حمایت جنگجویان اسلام‌گرا و عاملان‌شان یاد کرد، باقی می‌ماند. قسمت زیادی از این مساعدت‌ها برای آن هدفی که آقای نصر از آن با عنوان استراتژی عربستان در ساخت یک دیوار بنیادگرایی سنی‌مذهب در سرتاسر آسیای مرکزی و جنوبی جهت مهار نفوذ ایران به‌حیث رقیب شیعه‌مذهب‌اش، شرح می‌دهد توزیع می‌گردد. شعله‌ی این رقابت دوباره برافروخته می‌شود. با خروج امریکایی‌ها، باور بر آن است که سرنوشت افغانستان برای مداخله مساعد گردد. مقامات افغان می‌گویند در ماه‌های اخیر، طالبان تهاجمات هم‌آهنگ شده‌یی را با داشتن حدودا 40000 جنگجو در سراسر هشت ولایت افغانستان به راه انداخته‌اند –تعرضی که از جانب منابع بیرونی با هزینه‌ی 1 بیلیون دالر تمویل می‌گردد. در همین‌حال، عربستان سعودی به حکومت افغانستان، تفاهم‌نامه‌های انکشافی و دفاعی گسترده‌یی را پیشکش می‌کند حال‌آن‌که افغان‌ها می‌گویند شیخ‌های عربستان سعودی و دیگر دولت‌های حوزه‌ی خلیج فارس عربی به‌گونه‌ی آرام بیلیون‌ها پول مخفی را به سازمان‌ها، مدرسه‌ها و دانشگاه‌های سنی‌مذهب واریز کرده تا نسل آینده‌ی افغانستان را شکل دهند. آقای نصر که حالا رییس دانشکده‌ی مطالعات بین‌المللی پیشرفته در دانشگاه جانس هاپکینس میباشد در یک مصاحبه‌ی تلفنی می‌گوید «سعودی‌ها دوباره دخیل می‌گردند». «افغانستان برای آن‌ها مهم است. به همین لحاظ هم است که آن‌ها دردهه‌ی 1980 سرمایه‌گذاری‌های زیادی کردند و سعی دارند تا خودشان را هرچه بیشتر پیوند بزنند».
حمایت جایگزین
هفت سال حکومت روحانی طالبان در افغانستان در شرف یک پایان سوزناک بود. سال 2001 بود و حکومت طالبان هم در حال سقوط از اثر بمباران‌های ایالات متحده که در تلافی حملات 11 سپتامبر راه‌اندازی شده بودند. با ظاهر شدن در چهره‌ی یک داکتر، آغاجان معتصم وزیر مالیه‌ی طالبان سوار بر یک آمبولانس صلیب‌سرخ در حال عبور از یک منطقه‌ی دورافتاده‌ی مرزی به سوی پاکستان فرار کرد. این موضوع را آغاجان در مصاحبه‌ی اخیر خود اظهار داشته است. در حدود مرزی شهر کویته‌ی پاکستان، وی و دیگر رهبران طالبان دوباره گردهم آمده و به سازمان‌دهی شورشی که تا به امروز ادامه دارد پرداختند. آقای معتصم به‌عنوان رییس کمیته‌ی مالی گماشته شد. یکی از ایستگاه‌های بازدید وی کشور عربستان سعودی بود. به هر دو دلیل اعم از خاستگاه منابع هنگفت نفت و مقدس‌ترین اماکن اسلام، عربستان جای مطلوبی بود نه‌تنها برای دسترسی به شیخ‌ها و نهادهای متمول سعودی، بل همچنان به دونرهای مهمی که از سراسر جهان اسلام به‌منظور زیارت به کشور شاهی سعودی سفر می‌کردند. میان سال‌های 2002 و 2007، معتصم دو یا سه بار در هر سال به عربستان سعودی سفر داشته است. ظاهرا سفر برای زیارت اما هدف اصلی وی جمع‌آوری پول نقد برای طالبان بوده است. وی با اشاره به زیارت‌های گوناگون مسلمان می‌گوید «کسانی بودند که از کشورهای دیگر برای ادای حج عمره می‌آمدند». «شیخ‌های سعودی نیز می‌آمدند. من از آن‌ها برای جنگ درخواست کمک می‌کردم». وی به خاطر می‌آورد که «این تنها سعودی‌ها نبودند که کمک می‌کردند بل اشخاصی از کشورهای مختلف بودند». «عربستان سعودی یگانه کشوری بود که من می‌توانستم آن‌ها را در آن‌جا ملاقات کنم». مقامات می‌گوید به مجرد برقراری مصئونیت، پول به اشکال گوناگون به خزانه‌ی طالبان انتقال داده می‌شد، از جمله از طریق بانک‌های منطقه‌یی نزدیک به مناطق قبابلی پاکستان و همچنان سیستم حواله‌ی صرافی‌های غیررسمی.
رحمت‌الله نبیل رییس پیشین ریاست عمومی امنیت ملی افغانستان می‌گوید سال گذشته، نیروهای امنیتی افغانستان اعضای خانواده‌های گروه القاعده‌یی را یافتند که در حال ورود به مناطق شرقی افغانستان بودند و انباری از میله‌های طلا را با خود حمل می‌کردند. برنت روبین، کسی که به‌عنوان مشاور ویژه‌ی فرستاده‌ی ایالات متحده برای افغانستان و پاکستان کار کرده است می‌گوید مقامات سعودی غالبا می‌گویند که آن‌ها به کنترل یا تشخیص هویت میلیون‌ها مسلمانی که به کشور شاهی عربستان هرسال در ایام حج سفر می‌کنند، قادر نیستند. یک مقام امنیتی منطقه که با شرط حفظ هویت‌اش به‌دلیل حساسیت‌های مفرط نسبت به خشمگین ساختن عربستان سعودی حاظر به صحبت شد می‌گوید طالبان همیشه با پاسپورت‌های جعلی پاکستانی تحت نام‌های وانمودین که به مقامات سعودی ناشناخته بودند سفر می‌کردند. تقاضای امریکا مبنی بر قطع حمایت مالی، نتیجه‌ی اندکی را در پی داشت. مطابق به اطلاعات الکترونیکی دیپلماتیک امریکا که توسط ویکی لیکس نشر شده است، در سال 2009، مقامات امریکایی شکایت داشتند از این‌که طالبان و دیگر گروه‌های افراطی در جریان زیارت سالانه‌شان میلیون‌ها دالر را جمع‌آوری می‌کردند. یک اطلاع الکترونیک وزیر خارجه، هیلاری کلینتون مربوط به دسامبر 2009 حاکی از آن است که دونرها در عربستان سعودی «مهم‌ترین منبع حمایت مالی گروه‌های دهشت‌افگن سنی‌مذهب در سراسر جهان» را تشکیل می‌داد. اطلاعات الکترونیک برمی‌گردد به زمانی که ریچارد سی هولبروک، کسی که در سال 2010 در گذشت و به‌عنوان فرستاده‌ی ویژه برای افغانستان و پاکستان ایفای وظیفه کرده و فعالانه در پی مهار تمویل مالی طالبان والقاعده بود. دامنه‌ی حمایت مالی از حوزه‌ی خلیج به‌خوبی فراتر از آن دوره و به دیگر گروه‌ها به‌علاوه‌ی طالبان مشمول دولت اسلامی همچنان موسوم به ISIS وISIL گسترش یافت. در یک ایمیل افشاءشده‌ی سال 2014، خانم کلینتون حکومت‌های قطر و عربستان سعودی را به‌حیث «فراهم‌آورندگان حمایت‌های مالی و لوژستیکی دولت اسلامی و دیگر گروه‌های بنیادگرای سنی‌مذهب در منطقه» توصیف کرد. وی نوشته است که تمویل مالی چنین گروه‌های بخشی از مسابقه میان قطر و عربستان سعودی بود که وی در جریان «رقابت جاری بر سر تسلط بر جهان سنی‌مذهب» قرار داشت.