عابر شایگان – هرات
عوامل حمله‌ی انفجاری روز سه‌شنبه در شهر هرات که ۹ کشته و ۱۶ زخمی در پی‌داشت، هنوز هم در هاله‌یی از ابهام باقی مانده است. هیچ گروهی تا اکنون مسولیت این رویداد را به عهده نگرفته است. پولیس هرات می‌گوید که بررسی‌های شان بی‌نتیجه بوده و سرنخی از عاملان این حمله در دست ندارد.
این رویداد در مقابل در شمالی مسجد جامع بزرگ شهر هرات، روز سه‌شنبه ۱۶جوزا، ساعت ۳ بعد از ظهر، درست زمانی که اعضای شورای عالمان حوزه غرب-متشکل از علمای سنی و شیعه- و شماری از اشتراک کنندگان مراسم فاتحه‌خوانی در رفت و شد بودند؛ به وقوع پیوست.
چهار تن از ۹ کشته‌ی این انفجار، روحانیون اهل تشیع است.
گمانه‌زنی‌ها بر این استوار است که هدف این حمله، آماج قراردادن عالمان دینی بوده اما فرماندهی پولیس هرات این ادعا را رد کرده، می‌گوید که هدف سازماندهان این انفجار، برهم‌زدن امنیت و آسایش مردم بوده است.
این انفجار زمانی در مقابل دروازه‌‌ی وردی مسجد جامع بزرگ شهر هرات اتفاق افتاد، که هم‌زمان چند مراسم فاتحه‌خوانی و جلسه هفتگی شورای عالمان حوزه غرب در این مسجد، در جریان بوده است.
شورای عالمان حوزه غرب که متشکل از مذاهب جعفری و حنفی است، سه‌شنبه‌ها در این مسجد به‌طور مشترک جلسه می‌گیرند و روی مسایل مهم کشوری، اجتماعی، سیاسی و دینی بحث می‌کنند. هرچند تصامیم این شورا جنبه اجرایی ندارد اما به عنوان اهرم فشار روی حکومت تاثیر می‌گذارد.
قربانیان این رویداد کی‌ها بودند؟
در اثر این انفجار، چهار عالم دینی جان باختند و دو تن دیگر شان زخمی شدند. این قربانیان بیشتر شیعه‌مذهب و از ملاهای برجسته‌ی هرات بودند. قنبرعلی فیاض، رییس شورای عالمان اهل تشیع ولسوالی انجیل هرات، عبدالعزیز کریمی ۶۰ساله، عضو شورای عالمان و مسوول مدرسه رسول اعظم، جعفر صمیمی ملا امام مسجد امام باقر و سید احمد ۳۵ ساله، ملا امام مسجد محل مشوانی‌ها، از جمله‌ی کشته‌شدگان این رویداد اند.
زخمیان این حادثه در وضعیت صحی بهتری قرار دارند و به گفته‌ی محمد رفیق شیرزی، سخنگوی بیمارستان دولتی هرات، از میان ۱۶ زخمی این حمله، تنها وضع صحی یک تن شان وخیم است.
واکنش شورای عالمان حوزه غرب
شورای عالمان حوزه غرب-متشکل از علمای اهل تسنن و تشیع- در واکنش به این رویداد، ضمن محکوم کردن آن گفت که هدف عاملان این جنایت افزایش خشونت، افراط‌گرایی و اختلافات مذهبی است. آن‌ها تاکید کردند که تفکر این چنینی در اساسات دین جایگاهی ندارد و مردود است.
هم‌زمان با این، محمد نسیم بصیر عضو شورای عالمان و معاون شورای روحانیون اهل تشیع، به اطلاعات روز گفت که با توجه با این مسئله که در گذشته بیشتر روحانیون اهل تشیع آماج حمله و ترور قرار گرفته بودند، هدف انفجار روز سه‌شنبه هم عالمان اهل تشیع بوده است.
به باور او، گروه خاصی سعی‌دارند که برای ایجاد تفرقه‌گرایی، تنش مذهبی و دامن زدن به اختلافات مذهبی، در هرات چنین حملاتی را سازماندهی کنند.
این عضو شورای عالمان می‌گوید که استخبارات منطقه، به ویژه سازمان استخبارات پاکستان، گروهی را موسوم به “جماعت التبلیغ” حمایت مالی و فکری می‌کند که تفاهم و همدیگر‌پذیری عالمان مذاهب شیعی و حنفی را در هرات به نقطه اختلافات و تنش‌های میان‌مذهبی مبدل کند.
آقای بصیر در رابطه به اهمیت شورای عالمان حوزه غرب می‌گوید: ” این شورا در روند همدیگر‌پذیری شهروندان کمک کرده و نقش این شورا در رفع اختلاف مذهبی تاثیرگذار بوده است.”
برخی منابع نقش ایران را نیز در رشد عصبیت مذهبی در هرات تأیید می‌کنند. به دلیل مرز مشترک این ولایت با ایران، مهاجران افغان عمدتاً در این ولایت مسکن گزین شده‌اند. برخی نهادهای مذهبی متأثر از ایران، تلاش می‌کنند که دامنه‌ی نفوذ خود را بر این مناطق افزایش بدهند؛ گرچه نقش آن‌ها در افزایش تنش‌های فرقه‌یی تا حالا از سوی هیچ نهادی در هرات تصدیق نشده است.
نفرت پراکنی با افزایش کشتار هدفمند
در طی دست کم ۶ ماه گذشته، حمله‌های پراکنده‌یی به مکان‌های مذهبی شیعیان به ویژه مسجدها و نیز حمله بر شماری از روحانیون صورت گرفته است. به همین دلیل هرگاه که اتفاقی در نزدیک مسجدها می‌افتد، گمانه‌زنی‌های عمدی بودن این حوادث آغاز می‌شود.
کمتر از یک ماه می‌شود که حمله انتحاری در محله‌ی حاجی عباس، جان ۶ تن را گرفت و ۱۸ تن مشمول کودکان و زنان را زخمی کرد. آخرین حمله‌یی از این دست، ماه گذشته منجر به جان باختن یک تن شد. این انفجار نمازگزاران مسجد صاحب‌الزمان را در منطقه درب عراق شهر هرات، هدف قرار داد که بر اثر آن یک نفر کشته و یک نفر دیگر زخمی شد.
پیش از این نیز در حمله‌یی مشابه در منطقه باغ زبیده‌ی شهر هرات، مسجد امام باقر مورد حمله قرار گرفت که در اثر آن دست کم 6 تن به شمول یک بانو، زخم برداشتند. این بمب در کنار دیوار و در محل رفت‌و‌آمد نمازگزاران جاسازی شده بود. یک تن از زخمیان این حادثه پس از آن به دلیل شدت جراحت درگذشت. فردی که جانش را در این رویداد از دست داد، امام موقت این مسجد بود.
پیش از آن نیز مسجد رضاییه در منطقه غوردرواز شهر هرات با حمله‌یی مشابه روبه‌رو شد، این حمله نیز شماری از نمازگزاران را زخمی کرد.
نگرانی از بروز تنش مذهبی در هرات
تا اکنون هم‌زیستی پیروان مذاهب شیعی و سنی در هرات سابقه خوش داشته و به مرحله نزاع فرقه‌یی نرسیده است. دیگرپذیری میان این شهروندان طبیعی بوده است. با علی کاوه استاد دانشکده جامعه‌شناس در دانشگاه هرات، بر این باور است که به ویژه در این اواخر، تلاش‌هایی از طرف برخی گروه‌ها (طالبان، داعشیان، و پیروان گروه‌های فرقه‌ای دیگر که ریشه در پاکستان یا ایران و یا مناطق دیگری از خاور میانه دارند) به گونه جدی‌تری مستقیم و غیرمستقیم، در صدد تغییر این وضع و استفاده سیاسی، فکری، نظامی، و حتا اقتصادی برای خود بوده‌اند.
به باور او این نوع تلاش‌های خشونت‌گرایانه، راه به جایی نخواهد برد. ولی برای برخی دیگری، به ویژه جوانان احساساتی و آنهایی که پیرو سیاست و ایدئولوژی خاص‌اند، ممکن است تاثیر بگذارد.
این استاد دانشگاه می‌گوید: “به نظر من، اگر وضعیت این‌چنین دوام پیدا کند؛ به هر حال، روزی خواهد رسید که بر این دیوار هم رخنه کنند و هم‌نشینی و مداراگری مذهبی شیعه و سنی در هرات به امری مساله‌دار تبدیل گردد و زمینه را برای نزاع‌های فرقه‌یی بیشتر و بیشتر آماده کند”.
