در ابتدای سال جاری میلادی، جنرال جان نیکولسن، فرمانده نیروهای «حمایت قاطع» بهصورت مشترک با وزارت دفاع ملی تعهد سپرد که تا پایان سال گروه دولت اسلامی/داعش را در افغانستان نابود خواهند کرد. معنای سخن جنرال بلندپایهی نیروهای خارجی این بود که آنها به شمار حملاتشان بر پایگاههای مربوط به این گروه میافزایند. پس از آن، زمانی که دنالد ترمپ، رییسجمهور امریکا، استراتژی تازهی این کشور در جنوب آسیا و افغانستان را اعلام کرد، هشدار داد که تروریستها را در هرجایی نابود خواهند کرد. بر بنیاد برخی گزارشهای رسانهیی، از آن زمان بهبعد حملات هوایی که عمدهترین روش سرکوب گروههای تروریستی است، 50 برابر افزایش یافته است. چالش اصلی در برابر حملات هوایی ناتو و امریکاییها این است که افزایش حملات هوایی آنها صرفاً به ضرر گروههای تروریستی تمام نشده و در برخی موارد پیامدهای زیانباری برای شهروندان غیرنظامی داشته است.
بهتازگی رسانهها گزارش دادهاند که حملات هوایی حمایت قاطع بر مواضع طالبان در ولسوالی چهاردرهی ولایت کندز جان دستکم 14 شهروند غیرنظامی را گرفته است. حمایت قاطع اعلام کرده که در مورد این حمله تحقیق خواهد کرد و طبیعی است که تا زمان روشن شدن جزئیات آن، نمیتوان بهصراحت گفت که تا چهاندازه ناتو در ستاندن جان شهروندان عادی مقصر بوده است. اما این اولینبار نیست که قوای هوایی امریکایی یا ناتو بر محلات مسکونی حمله کردهاند. کشتن غیرنظامیان یکی از موضوعات مورد منازعه میان مقامات حکومتی و نیروهای ائتلاف بینالمللی در افغانستان است. پیش از این حامد کرزی، بهصراحت گفته بود که نیروهای هوایی ناتو و امریکایی باید بهجای حمله به خانههای مردم، مواضع اصلی تروریستها در آنسوی خط دیورند را هدف قرار بدهند. کرزی هنوز دلیل اصلی رویگرداندنش از امریکا را ناشی از همین اختلاف عنوان میکند.
گزارشهای ششماههی یوناما از تلفات ملکی نیز نشان میدهد که نیروهای دولتی و حامیان بینالمللیشان پس از طالبان، بیشترین سهم را در کشتار غیر نظامیان دارند. برای مثال، در گزارش سه ماه اول سال 2017 که از سوی یوناما منتشر شده، 148 مورد تلفات ملکی ناشی از حملات هوایی نیروهای حمایت قاطع ثبت شده است. این تعداد، شامل 72 کشته و 76 زخمی میشود و از جهتی در قیاس با مدت مشابه یکسال پیش بهصورت نگرانکنندهیی افزایش یافته است. حمله بر شفاخانهیی در مرکز کندز که جان بسیاری از مسئولان این شفاخانه و بیماران آن را گرفت، یکی از حملات شرمآور قوای هوایی ناتو بود.
افزایش تلفات ملکی ناشی از حملات هوایی پیامدهای نگرانکنندهیی دارد که در نهایت روند تقویت ثبات را آسیب میزند. نمونههای مشابهی که منجر به تقویت نیروهای تروریستی شده و یا مخالفتهای بسیاری را علیه نیروهای خارجی برانگیخته، پرشمار است. چند ماه پیش، یک برگهی تبلیغاتی حمایت قاطع که در ولایت پروان پخش شده بود و بهصورت گزندهیی اعتقادات مذهبی مردم را خدشهدار میکرد، انتقادها و اعتراضهای بسیاری برانگیخت. علاوه بر آن، تاکنون بسیاری از زندانیان وابسته به طالب، پس از آزاد شدن از زندان نسبتاً بدنام بگرام یا گوانتانامو، دوباره به طالبان پیوسته و با شدت و حدت بیشتری سرگرم جنگ با نیروهای دفاعی و امنیتی و بهتبع آن نیروهای خارجیاند. خدشهدار کردن اعتبار ناتو، تقویت دستگاه تبلیغاتی طالبان در برابر دولت و حامیان بینالمللیاش و تمایل آسیبدیدگان برای پیوستن به طالبان، از پیامدهای ناگوار حملات هوایی ناتو بر غیرنظامیان است.
اما فراتر از آن، نمیتوان از این واقعیت روشن چشم پوشید که حملات هوایی ناتو، شبیه آنچه که در ولسوالی چهاردره اتفاق افتاده، نقض صریح حقوقبشر و عدم رعایت قوانین و مقررات جنگی است. شهروندان غیرنظامی، برای تمامی طرفهای درگیر هدف نظامی بهحساب نمیآیند. البته که طالبان چندان پایبند قواعد بینالمللی جنگ نیستند، اما این گروه دستکم تاکنون همواره مسئولیت کشتار افراد ملکی را در ظاهر نپذیرفته و رد کرده است.
با توجه به نمونههای تلخ بسیاری از حملهی سربازان خارجی به شهروندان عادی و حملات هوایی که تلفات بسیاری در طول یکونیم دههی اخیر داشته، انتظار میرود اولاً این موارد مسئولانه پیگیری و روند دادخواهی قربانیان آن تسریع شود، و ثانیاً ناتو در هماهنگی با نیروهای دفاعی و امنیتی تدابیر مشخصی برای کاهش تلفات ملکی بسنجد. در غیر آن، طبیعی است که هرگونه اشتباهی منجر به ازدیاد مخالفت در برابر آنها، کاهش اعتبار دولت و نهایتاً تقویت صفوف گروههای تروریستی خواهد شد؛ نتیجهیی که تاکنون بهروشنی توانسته روند سرکوب طالبان و داعش را به تأخیر بیندازد و حتا دشوار کند.
