17 روز قبل، زهرا خاوری دانشجوی سال پنجم دانشکدهی علوم وترنری (دانشکده علوم دامپزشکی) که پایان نامهاش برای پنجمین بار از سوی استاد راهنمایش رد شده بود در اتاقی در خوابگاه دانشگاه کابل با خوردن مرگ موش خودکشی کرد. مسوولان وزارت تحصیلات عالی و هیئت رهبری دانشگاه کابل در همان روزهای نخستین پس از مرگ زهرا، گفتند که پرونده به دادستانی کل راجع شده است. اما اکنون که هفده روز از خودکشی زهرا میگذرد هنوز معلوم نیست که پرونده به کجا رسیده است.
مسوولان وزارت تحصیلات عالی کشور و دانشگاه کابل میگویند پروندهی خودکشی زهرا خاوری تحت بررسی دادستانی کل کشور است.
رضا فرزام معاون اداری دانشگاه کابل که دیروز سهشنبه، ۱۴ قوس در نشست کمیسیون حقوق بشر، جامعه مدنی و امور زنان مجلس نمایندگان صحبت میکرد گفت که وزارت تحصیلات عالی همآهنگ با دانشگاه کابل پروندهی خودکشی زهرا خاوری را به صورت جدی پیگیری میکند.
به گفتهی وی در دستنوشتههای که از زهرا باقی مانده و اکنون در اختیار نهادهای عدلی و قضایی کشور قرار دارد مدام تکرار شده است که استاد رهنما متهم درجه اول است.
آقای فرزام اما گفت وزارت تحصیلات عالی و دانشگاه کابل در مورد این که استاد رهنما عامل مرگ زهرا بوده است، حکم قطعی صادر کرده نمیتواند. به گفته وی یافتههای کمیتهی مشترک وزارت تحصیلات عالی و دانشگاه کابل نشان میدهد که ادعای تقاضای جنسی و بحث قومی مردود است.
اما در مورد اینکه مدیر لیلیه در انتفال زهرا به شفاخانه تعلل کرده است، کمیته مشترک روی آن توافق نظر دارد. آقای فرزام در این مورد گفت: «اگر زهرا دو ساعت زودتر به شفاخانه منتقل میشد، چانس زنده ماندناش بیشتر بود.»
در نهایت مسوولان وزارت تحصیلات عالی و دانشگاه کابل گفتند که آنان نتیجه بررسی نهادهای عدلی و قضایی کشور را به صورت کامل میپذیرند: «ما نتیجه بررسیهای نهادهای عدلی و قضایی را به صورت کلی میپذیریم. پس از بررسی نهادهای عدلی و قضایی اگر ثابت شد که استاد رهنما عامل مرگ زهرا بوده است؛ طبق قانون با وی برخورد میشود و اگر هم ثابت شد که استاد در قضیه خودکشی زهرا دخیل نبوده است دانشگاه کابل و وزرات تحصیلات عالی از استاد اعاده حیثیت میکند.»
در همین حال انجمن وکلای مدافع افغانستان برای بررسی بهتر پروندهی مرگ زهرا خاوری سه وکیل مدافع در اختیار خانواده او قرار داده است. این وکلا قرار است در کنار دادستانها این پرونده را دنبال کنند. آنان میگویند تا آخرین حد تلاش میکنند که قضیه به صورت جدی و شفاف پیگیری شود.
پدر و مادر زهرا خاوری نیز این روزها در نهادهای مختلف در رفتوآمد اند. دیروز قبل از ظهر به پارلمان رفتند و پس از ظهر نیز به انجمن وکلای مدافع مراجعه کردند؛ تنها خواست پدر و مادر زهرا، روشن شدن علت خودکشی او است. یوسف پدر زهرا میگوید: «زهرا رفت؛ اما نگذارید که زهراهای دیگری قربانی شود.»
نجمالدین جلال رییس امور محصلان وزارت تحصیلات عالی با استناد بر اظهارات همصنفیهای زهرا مدعی است که عامل خودکشی زهرا خاوری تنها رد شدن مکرر منوگراف از سوی استادش نبوده است؛ بلکه عوامل مختلف مثل دوری از خانواده، فقر و تنگدستی و ناآشنایی با فضای درسی و لیلیه نیز در خودکشی زهرا خاوری دخیل بوده است.
اما شیرین محسنی نماینده مردم دایکندی در مجلس گفت تا جایی که او از خانوادهی زهرا خاوری اطلاع دارد، فامیل زهرا یک فامیل نسبتا با سواد و آشنا با نهادهای تحصیلی و علمی است و ادعای این که گویا او با فضای درسی ناآشنا بوده یا فقر و تنگدسنی عامل خودکشی او بوده، کاملاً بیاساس است.
به باور خانم محسنی فشار بیش از حد استاد عامل اصلی خودکشی زهرا خاوری بوده است. او تأکید کرد که این قضیه یک زنگ خطر و هشدار به وزارت تحصیلات عالی است تا روی نصاب تحصیلی و استادان موجود در دانشگاه بازنگری کند.
اکنون که بیش از دو هفته از خودکشی زهرا خاوری میگذرد، هنوز چهگونگی قضیه روشن نشده است. فعالان مدنی که این قضیه را دنبال کردهاند از روند بررسی پرونده ناراضیاند و میگویند که نهادهای عدلی و قضایی و همچنان مسوولان وزارت تحصیلات عالی تا اکنون کار جدی در زمینه نکردهاند.
زهرا یگانه، فعال مدنی میگوید حالا که نزدیک به سه هفته از خودکشی زهرا خاوری می گذرد چرا هنوز قضیه روشن و معلوم نشده است. در ضمن او میگوید مصرف پول روی منوگراف هیچ صبغهی قانونی ندارد؛ در حالی که استاد رهنمای زهرا او را مجبور کرده است که او برود پول هنگفتی را روی تهیه منوگراف هزینه کند. وی از وزارت تحصیلات عالی کشور میخواهد که نصاب تحصیلی را به صورت جدی بازنگری کند تا دانشجویان دیگر به سرنوشت زهرا خاوری دچار نشوند.
اما مسوولان وزارت تحصیلات عالی میگویند که کار روی بازنگری نصاب تحصیلی کشور آغاز شده است. پوهاند بری صدیقی معین امور محصلان وزارت تحصیلات عالی گفت که کار روی اصلاح نظام تحصیلی کشور آغاز شده است؛ اما به باور وی تغییرات در نظام تحصیلی کشور زمانبر است و میطلبد که صبور باشیم.
رضا فرزام معین اداری دانشگاه کابل نیز گفت بازنگری نصاب تحصیلی کشور به صورت جدی آغاز شده است و تدویر نخستین نشست اجماع ملی بازنگری روی نصاب تحصیلی که چند هفته قبل برگزار شده بود، مصداق این مدعاست.
او افزود که در دانشگاه کابل یک کمیته تشکیل شده است که بررسی کند آیا مونوگراف در دورهی لیسانس نیاز است یا خیر. به گفتهی آقای فرزام در نحوهی اخذ امتحان از دانشجویان نیز تغییراتی به میان آمده است؛ به عنوان نمونه اکنون استادان مکلفاند که برای امتحان ۳۰ پرسش طرح کنند که این مورد برای کامیابی دانشجویان فرصت بهتر و بیشتر فراهم میکند.
فوزیه کوفی رییس کمیسیون حقوق بشر، جامعه مدنی و امور زنان مجلس نمایندگان از کمیتهی مشترک وزارت تحصیلات عالی و دانشگاههای کشور خواست که نتایج بررسی شان را با این کمسیون در میان بگذارد. او افزود که کمیسیون امور زنان مجلس نمایندگان برای وضاحت بررسی پرونده، به دادستانی کل مکتوب میفرستد که یافتههای خود را با این کمسیون نیز شریک کند.
خانم کوفی به وزارت تحصیلات عالی کشور پیشنهاد کرد که برای پیشگیری از رویدادهای مثل خودکشی زهرا خاوری باید در خوابگاهها خصوصا برای دختران مشاوران روانی استخدام شوند.