وحید پیکان، بی‌بی‌سی
در بیست و نهم جنوری بود که امیرزی سنگین، وزیر مخابرات افغانستان اعلام کرد که نخستین ماهوارهی متعلق به این کشور به نام «افغان‌ست یک» تا یک‌ماه دیگر در مدار زمین در اختیار افغانستان قرار می‌گیرد و این کشور به صورت رسمی به جمع کشورهای صاحب ماهواره می‌پیوندد.
پس از انتشار این خبر، گزارش‌هایی منتشر شد که ماهواره‌ای که وزیر مخابرات افغانستان از آن سخن میگوید، یک ماهوارهی آسیب دیده‌ی مربوط به یوتل‌ست است که هنگام پرتاپ به مدار زمین به‌شدت آسیب دیده و بخش‌هایی از آن کار نمی‌کند. انتشار گزارش‌هایی در مورد نقص فنی این ماهواره سوال‌های زیادی را در مورد این ماهواره و نحوه‌ی قرارداد افغانستان و یوتل‌ست به میان آورد.
حالا وزیر مخابرات افغانستان میگوید، از اول می‌دانسته که شرکت یوتل‌ست ماهوارهی نیمه‌فعالی را که عمر کوتاهی هم دارد، در اختیار افغانستان قرار می‌دهد. امیرزی سنگین که در واکنش به برخی انتقادها با بی‌بی‌سی صحبت می‌کرد، گفت، اگر افغانستان ماهوارهی جدیدی به فضا پرتاب می‌کرد، حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دالر هزینه داشت که از توان حکومت بیرون بود.
اما برخی شرکت‌های فعال در عرصه‌ی مخابرات و تکنولوژی اطلاعاتی می‌گویند که حاضر نیستند با ماهواره‌ای قرارداد ببندند که در نیمه‌‌راه از کار می‌افتد. هنوز افغانستان رسماً استفاده از این ماهواره را آغاز نکرده که با انتقادهایی روبهرو شده است. انتقاد از این‌که افغانستان ماهوارهی «دست دوم» و «نابه‌کار» را از شرکت یوتل‌ست به‌دست آورده که به دلیل نقض فنی عمر چندانی ندارد.
وزارت مخابرات افغانستان میگوید، حدود یک سال پیش، زمانی‌که افغانستان تصمیم گرفت تا به ماهواره دسترسی پیدا کند، این مسئله را به سطح بین‌المللی به مناقصه گذاشت که بالاخره دو شرکت اظهار آمادگی کردند. یکی یوتل‌ست و دیگری هم یک شرکت مشترک سریلانکایی و چینی.
امیرزی سنگین، وزیر مخابرات افغانستان به بی‌بی‌سی گفت، از همان ابتدا افغانستان دو راه در پیش رو داشت: یکی خرید ماهواره‌ای جدید و دوم استفاده از ماهوارهی دست دوم که نقص فنی داشت، اما برای ۵ تا ۷ سال کار می‌کرد. وزیر مخابرات افغانستان میگوید، ماهوارهی افغان‌ست۱ با تمام مشکلات فنی‌ای که دارد، می‌تواند نیازمندی افغانستان را رفع کند.
آقای سنگین گفت: «[منبع] یک بخش سیستم انرژی آن‌که از نظام شمسی است، از کار افتاده، اما یک بخش دیگر آن فعال است. بر‌این اساس، این ماهواره ظرفیت اولی را که در ابتدا طراحی شده بود، ندارد». او افزود: «چیزی که یوتل‌ست تعهد کرده، این است که هشت ترانسپوندر این ماهواره که برابر با دوازده ترانسپوندر عادی این ماهواره می‌شود، کاربرد دارد و فعال است. بر‌اساس محاسبه‌ی ما، نیازمندی افغانستان شش ترانسپوندر است و می‌تواند برای پنج تا هفت سال کار کند».
ماهواره‌ای موسوم به «افغان ست۱» تولید مشترک یک شرکت فرانسه‌ای و سازمان تحقیقات فضایی هند است که در بیستم دسامبر ۲۰۰۸ به فضا پرتاب شد. این ماهواره پیش از این به نام EUTELSAT 28B/W2M، در مدار ۱۶ شرقی در گردش بود، اما پس از امضای قرارداد بین وزارت مخابرات افغانستان و شرکت یوتل‌ست، به EUTELSAT 48D / AFGHANSAT 1 تغییر نام داد و قرار است در مدار ۴۸ درجه‌ی شرقی قرار گیرد و از ماه جاری میلادی به کار آغاز کند.
وب‌سایت «یوتل‌ست» نیز «نقص شدید فنی» در این ماهواره را تأیید کرده و گفته است که در دو سال اول قرار گرفتن در مدار زمین، عملا بدون استفاده و سرگردان در فضا گشت می‌زد. در یک گزارش مالی این شرکت آمده است که به دلیل نقص فنی در این ماهواره، از شرکت بیمه به عنوان خسارت در سال ٢٠٠٩ مبلغی بیش از صد و بیست میلیون یورو بیمه دریافت کرد و پیش از آن نزدیک به دو میلیون دیگر از شرکت هندی به دلیل تأخیر در تهیه‌ی ماهواره به عنوان «جریمه» دریافت کرده بود.
اما سوال این است که چنین ماهواره‌ای تا چه حد می‌تواند دردسرساز باشد؟ و تا چه حد کاربرد دارد؟ خالق‌یار حیدری که اداره‌ی یک شرکت عرضه‌ی خدمات انترنتی را در کابل به عهده دارد، میگوید، ماهواره‌هایی که مشکل فنی پیدا می‌کنند، با گذشت زمان می‌توانند میلیون‌ها دالر خسارت مالی به شرکت‌های طرف قرارداد وارد کنند.
آقای حیدری از تجربه‌ای سخن گفت که سال‌ها پیش با آن روبهرو شده بود. او حدود دو سال پیش به همراه چند شرکت عربی با شرکت ای‌بی‌اس (Asian Broadcast Satellite) قراردادی سه ملیون دالری بستند، اما به دلیل نقص فنی در ماهوارهی این شرکت، آن را فسخ کردند.
به باور آقای حیدری، حکومت افغانستان باید پیش از رفتن به سوی قرارداد با شرکت یوتل‌ست، با کارشناسان و شرکت‌هایی که در این زمینه تجربه دارند، رایزنی می‌کرد. از نظر آقای حیدری، قراردادی که بین وزارت مخابرات و شرکت یوتل‌ست امضا شده، ابهام‌هایی دارد و درخواست‌ها برای دریافت اطلاعات در این زمینه از سوی وزارت مخابرات رد شده و سوال‌های زیادی در این مورد هنوز بی‌پاسخ مانده‌اند.
حدود دو هفته پس از اعلام وزارت مخابرات در مورد دست‌یابی به ماهواره، وب‌سایت «حزب هم‌بستگی افغانستان» در یک گزارش تحقیقی از نحوه‌ی قرارداد حکومت افغانستان با شرکت یوتل‌ست انتقاد کرد. فرزاد، نویسنده‌ی این گزارش میگوید، از آن‌جایی‌که در سیزده سال گذشته حکومت افغانستان در زمینه‌ی قراردادهای بزرگ با اتهام فساد مالی روبهرو بوده، این قرارداد نیز «مشکوک» به نظر می‌رسید و از همین‌رو کنجکاوی در مورد را آغاز کرد.
به طور متوسط یک ماهواره از هشت تا ده سال و برخی ماهواره‌های پیش‌رفته، از دوازده تا پانزده سال عمر دارند. وزارت مخابرات افغانستان میگوید که شرکت «یوتل‌ست» تضمین کرده که ظرف پنج تا هفت سال آینده «ماهوارهی افغان‌ست یک» نیازمندی افغانستان را رفع می‌کند و در این مدت تلاش می‌شود تا افغانستان به یک ماهوارهی جدید به نام «افغان‌ست ۲» دست یابد و آن را جا‌گزین ماهوارهی «افغان‌ست ۱» کند.
افغانستان انتظار دارد در بدل چهار میلیون دالری که سالانه به یوتل‌ست می‌پردازد، حدود پانزده میلیون دالر به دست آورد، اما مشخص نیست که به قول وزیر مخابرات، «بار کج به منزل خواهد رسید یا خیر».
