منبع: Pakistan Today
نویسنده: Ali Imran
برگردان: حکیم پژوه
افغانستان بار دیگر در پرتگاه عدم اطمینان قرار گرفته است و آینده‌ی آن مانند همیشه شکننده است. بعد از ماه‌ها نا‌امیدی به دلیل تأخیر در نتیجه‌گیری موافقت‌نامه‌ی دوجانبه‌ی امنیتی، باراک اوباما دستور داده است برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان تا اواخر سال میلادی، برنامه‌های احتمالی تنظیم شوند. همسایه‌های متشنج در آسیای میانه و جنوبی تلاش‌های دیپلماتیک‌شان را به منظور مقابله با اوضاع افغانستان بعد از 2014 افزایش داده‌اند.
وانگ یی، وزیر امور خارجه‌ی چین که هفته‌ی گذشته در جریان سفرش به کابل از نگرانی‌های پکن در مورد سقوط احتمالی افغانستان سخن می‌گفت، یک توافق گسترده‌ی سیاسی را برای آینده‌ی افغانستان تجویز کرد. اسحاق دار، وزیر مالیه نیز اخیرا از کابل دیدار کرد و 500 میلیون دالر را برای توسعه‌ی این کشور جنگ‌زده تعهد کرد.
هند و ایران نیز با افغانستان درگیر بوده‌اند. هند از کمک‌های قدرت نرم به افغانستان، با تهیه‌ی تجهیزات نظامی برای این کشور به دخالت قدرت سخت رو آورده است. تهران نیز حمایتش از کابل را متعهد شده است، اما در مورد امضای موافقت‌نامه‌ی دوجانبه‌ی امنیتی با واشنگتن، افغان‌ها را هشدار داده است.
تقریبا 13 سال بعد از جنگی که حمله‌ی 11 سپتامبر سال 2001 نقطه‌ی آغاز آن بود، خطر یک‌پارچگی آسیای مرکزی و جنوبی از طریق افغانستان بیش‌تر است. یک افغانستان پر‌چالش تجارت‌های باالقوه‌ی چندین میلیارد دالری و مراودات انرژیکی و اقتصادی از طریق پروژه‌هایی مانند پروژه‌ی خط لوله‌ی گاز «TAPI» و پروژه‌ی انتقال برق «CASA- 1000» را کند‌تر خواهد ساخت. صادرات پاکستان به افغانستان که اکنون سالانه به 2.3 میلیارد دالر می‌رسد نیز در خطر خواهد بود.
هم‌چنین بی‌ثباتی در افغانستان وحشت تروریزم را در سراسر منطقه خواهد فرستاد و دخالت‌های خارجی را تحریک خواهد کرد. بازگشت افغانستان به جنگ‌های داخلی تمام روابط دوجانبه‌ی این کشور را در منطقه به آزمایش خواهد گرفت و کشورهای هم‌جوار را به جنگ‌های نیابتی یا حتا درگیری‌های گسترده و مستقیم وا خواهد داشت.
کشتار ده‌ها سرباز پاکستانی در خاک افغانستان، که جنگ‌جویان تحریک طالبان پاکستان را در خود جای داده است، پیامدهای بی‌رحمانه‌ی یک افغانستان فاقد حکومت محسوب می‌شود. علاوه بر‌این، گزارش‌هایی که از سوی ایالات متحده‌ی امریکا و سازمان ملل متحد به نشر رسیده‌اند، بیان می‌کنند که کشت خشخاش که ثروت‌های بادآورده برای شورشیان را در پی دارد، سال گذشته در افغانستان 50 درصد افزایش یافته است.
نظر به گزارش‌های بانک جهانی، رشد اقتصادی افغانستان از یک عدد دو رقمی به 3.1 درصد در سال جاری کاهش یافته است. واشنگتن که در یک‌دهه‌ی گذشته افغانستان را کمک کرد تا در ارتقای وضع اجتماعی–اقتصادی گام‌های مهمی بردارد و در زمینه‌ی بهبود آموزش و پرورش، مراقبت‌های صحی و رسانه به پیشرفت‌هایی نایل آید، کنگره‌ی این کشور کمک‌های ایالات متحده‌ی امریکا برای افغانستان را 50 درصد کاهش داده است. نظر به گزارش‌های سازمان ملل متحد، تلفات ملکی در این کشور محاط به خشکه، 17 درصد افزایش یافته است و آمار کشته شده‌های زنان و کودکان در سال 2013 در این کشور به بالاترین حد خود در پنج سال اخیر رسیده است.
در زمینه‌ی گذارهای متعدد، با توجه به هراس‌های روز‌افزون از جنگ‌های بی‌پایان در افغانستان، پیش‌رو بودن این کشور در بازی پایانی آشتی سیاسی میان طالبان و کابل به چشم نمی‌خورد. آسمان تیره‌ی افغانستان یک سلسله پرسش‌هایی ایجاد کرده است که بر نشانه‌های امیدوار کننده‌ای چون بهبود روابط ایالات متحده‌ی امریکا و پاکستان سایه افگنده است. این نشانه‌ها، موافقت‌های اخیر در مورد پروژه‌ی «CASA- 1000» که از حمایت ایالات متحده‌ی امریکا برخوردار است و کاهش تنش‌ها میان پاکستان و هند را در بر دارد.
پس تأثیر آن بالای پاکستان، کشوری که از لحاظ اقتصادی و جانی از جنگ افغانستان بسیار آسیب دیده است، چیست؟
سرتاج عزیز، مشاور امنیت ملی و امور خارجه‌ی پاکستان در زمان گفت‌وگوهای استراتژیک پاکستان با ایالات متحده‌ی امریکا که ماه گذشته در واشنگتن برگزار شده بود، در مورد ترک دوباره‌ی افغانستان، مانند پایان اشغال شوروی در دهه‌ی 1990، هشدار داد. او به عواقب آن برای پاکستان اشاره کرد و گفت که جهان بعد از تمویل و آموزش مجاهدین به صورت مشترک صحنه را ترک کرد و پاکستان را در رویارویی با هجوم بی‌سابقه‌ی مواد مخدر، اسلحه و پناه‌جو تنها گذاشت.
هم‌چنین پاکستان نمی‌خواهد هند در مرز غربی این کشور حضور قدرت‌مند داشته باشد، پاکستانی که باور دارد دهلی جدید نا‌آرامی‌ها را در بلوچستان (جایی که بندر گوادر می‌تواند دسترسی نزدیک 2000 کیلومتری چین به نفت خلیج فراس را ممکن سازد) دامن می‌زند. در حال حاضر منابع از طریق دریا و با طی کردن مسافت 12000 کیلومتر از طریق آسیای مرکزی به بندرگاه‌های چین انتقال می‌یابند.
اسلام‌آباد تلاش دارد یاغی‌گری‌های تحریک طالبان پاکستان و بمب‌گذاری‌های ستیزه‌جویان را از طریق گفت‌وگوها و اقدامات نظامی هدفمند محدود سازد. تشدید جنگ میان طالبان افغانستان و کابل یا مناطق شمالی افغانستان اوضاع را در امتداد مرز میان افغانستان و پاکستان بدتر خواهد ساخت.
با توجه به اختلافات گذشته‌ی پاکستان همراه با افغانستان، باید روابط خوب دیپلماتیک با عربستان سعودی و ایران داشته باشد. از لحاظ منطقه‌ای، ترکیه نیز تلاش‌هایش به منظور بیرون رفتن از مسئله‌ی پیچیده را با افغانستان و پاکستان بیش‌تر ساخته است.
در واشنگتن بن‌بست در امضای موافقت‌نامه‌ی دوجانبه‌ی امنیتی توسط حامد کرزی، حکومت اوباما را با چشم‌انداز گیج کننده‌ای مواجه ساخته است. نظر به قانون اساسی افغانستان، آقای کرزی در انتخابات ریاست جمهوری 5 آپریل از قدرت کنار خواهد رفت و حکومت جدیدی در افغانستان ظهور خواهد کرد.
باراک اوباما در حالی که برنامه‌ریزی برای خروج کامل نیروهایش از افغانستان را هدایت داده است، طی یک تماس تیلفونی به آقای کرزی واضح ساخت که به هر اندازه‌‌ای که در امضای موافقت‌نامه‌ی دوجانبه‌ی امنیتی تأخیر شود، به همان اندازه مأموریت ایالات متحده‌ی آمریکا بعد از سال 2014 در این کشور کوچک‌تر خواهد بود.
در عین حال، کاخ سفید گفته است که «یک مأموریت محدود پس از 2014 که روی آموزش، مشوره دادن و کمک به نیروهای امنیتی افغانستان و تعقیب بقایای القاعده متمرکز باشد، به نفع ایالات متحده و افغانستان است». در صورتی‌که موافقت‌نامه‌ی دوجانبه‌ی امنیتی به امضا رسیده باشد و ایالات متحده یک «همکار مایل و متعهد در حکومت افغانستان داشته باشد».
از لحاظ بین‌المللی، بعد از سال‌ها ساده‌سازی تحلیل‌های مربوط به اوضاع افغانستان، کارها واضح‌تر می‌شوند که برخلاف منافع کشورهای درگیر، دینامیک و تحلیل‌ها از نتیجه‌ی نهایی جنگ متفاوت است. حتا انتخابات 5 آپریل با وجودی که در برخی موارد امیدوار کننده است، نیز پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند: آیا روند انتخابات به شکل منصفانه و مسالمت‌آمیز ادامه خواهد یافت؟ آیا این انتخابات حکومتی که از اقوام نمایندگی می‌کند را کنار خواهد زد؟
وضع جاری یک سلسله اقدامات را از سوی کشورهای منطقه در پی داشته است که برخی از آن‌ها تحریک‌آمیز بوده‌اند. ایران و هند همراه با روسیه که در دهه‌ی 1990 از گروه‌های شمالی افغانستان (اتحاد شمال) در جنگ علیه طالبان افغانستان که توسط پاکستان به رسمیت شناخته شده بود، حمایت می‌کردند، روابط دوجانبه‌ی‌شان را توسعه می‌دهند.
دهلی جدید که مشتاق است با کنار گذاشتن پاکستان، از طریق بندر دریایی عمیق چابهار ایران به آسیای مرکزی دست یابد، تعهد کرده است که 100 میلیون دالر را روی این پروژه سرمایه‌گذاری کند. پاکستان و هند به عنوان قدرت‌های اتمی آسیای جنوبی در زمینه‌ی تجارت دوجانبه به پیشرفت‌هایی نایل آمده‌اند، اما در زمینه‌ی منازعات دیرینه‌ی‌شان، به‌شمول کشمیر، پیشرفتی نداشته‌اند. آینده‌ی اوضاع افغانستان عامل کلیدی معادله‌ی پاکستان-هند خواهد بود.
در عین حال، چین و روسیه نیز گفت‌وگوهای سه‌جانبه را با اسلام‌آباد و دهلی جدید در مورد اوضاع افغانستان پس از سال 2014 برگزار کرده‌اند. اما اگر ایالات متحده‌ی امریکا و سازمان پیمان اتلانتیک شمالی افغانستان را ترک کنند، این‌که این دو روند مشاوره‌دهی با حسن نیت تعقیب شده و در تأمین ثبات در افغانستان کمک خواهد کرد، آزمایش بزرگی برای اعتماد متقابل خواهد بود.
بعد از معرفی جاده‌ی جدید ابریشم توسط واشنگتن، پکن تلاش‌هایش به منظور تحقق منطقه‌‌ی تجارتی ابریشم از طریق پاکستان و افغانستان را تشدید کرده است. اما هنوز نشانه‌های مبهمی وجود دارند که مشکلاتی را به دنبال خواهند داشت. به گونه‌ی مثال، قرار گزارش‌ها، روسیه و هند روی تفاهم‌نامه‌ای کار می‌کنند که دهلی جدید را قادر خواهد ساخت تا به فهرست خواست‌های نظامی کابل پاسخ بگوید و افغانستان را بیش‌تر به دهلی جدید و مسکو متکی سازد. این‌که ایالات متحده‌ی آمریکا و چین در برابر آن چه عکس‌العملی نشان خواهند داد، مشخص نیست و پرسش در مورد این‌که هم‌آهنگ ساختن تلاش‌های کشورهای منطقه از سقوط افغانستان و برگشتن دشمنان پیشین جلوگیری خواهد کرد یا خیر، هنوز پا‌برجاست. در ضمن، تراکم تیرگی ابهامات و بلاتکلیفی بعد از 2014، تهدیدی است که محرومیت دوام‌دار مردم افغانستان و بی‌ثباتی در منطقه را در پی خواهد داشت.
