هژده روز پیش، رییس‌جمهور غنی دستور آتش‌بس یک‌طرفه را به نیروهای امنیتی صادر کرد. ارزیابی اولیه‌ی مقامات حکومت این بود که آتش‌بس کنونی راه را برای مصالحه و گفت‌وگو با طالبان باز می‌کند. این ارزیابی تا چه اندازه دقیق بود؟
حکومت مدعی است که آتش‌بس تغییرات زیادی را به دنبال داشته است. خستگی فرماندهان نظامی طالبان، علاقمندی طالبان به روند صلح و آتش‌بس از جمله تغییرات اساسی است که حکومت از آن یاد می‌کند.
در کنار این شورای عالی صلح افغانستان استدلال می‌کند که در هفت یا هشت ماه گذشته، این شورا به حیث مدیریت کننده‌ی روند صلح افغانستان گام‌های اساسی برداشته است که «امسال آغازین روزهای مذاکرات صلح فغانستان را به رهبری و مالکیت افغانستان شاهد هستیم.»
سید احسان طاهری، سخنگوی شورای عالی صلح در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز گفت که منابع معلوماتی شورای عالی صلح از سطوح مختلف رهبری طالبان گزارش داده‌اند که در سطوح مختلف رهبری طالبان «تمایلاتی» در رابطه به آغاز مذاکرات صلح به میان آمده است.
آقای طاهری می‌افزاید که ارتباط و تماس مستقیم و رسمی با طالبان تاکنون آغاز نشده اما از علمای افغان در سراسر کشور خواسته شده تا در مناطق شان گفت‌وگو با طالبان آغاز کنند تا طالبان را برای پیوستن به روند صلح تشویق کنند. طاهری گفت‌وگوی بین‌الافغانی و عبور از دخالت خارجی‌ها در این روند را شرط اساسی موفقیت آن عنوان می‌کند.
طالبان تاکنون به درخواست افغانستان پاسخ منفی داده‌اند. در آخرین مورد این گروه به درخواست کاروان صلح‌خواهان هلمندی نیز پاسخ منفی دادند و آتش‌بس را تمدید نکردند. در عوض به شدت حملات شان افزودند.
هرچند طالبان به درخواست‌های مکرر حکومت و مردم پاسخ منفی داده‌اند اما سازمان ملل متحد گفته که «یوناما در افغانستان متعهد است تا به منظور خاتمه جنگ از آرزوی افغان‌ها برای تمدید آتش‌بس و آغاز گفت‌وگوهای صلح به رهبری و مالکیت افغان‌ها حمایت کند.»
جنرال عتیق‌الله امرخیل، آگاه نظامی به این باور است که آتش‌بس موقت یک آتش‌بس سیاسی بود که حمایت مردم افغانستان و جامعه جهانی را با خود داشت اما در میدان جنگ نظامیان افغان دچار اشتباه شدند.
آقای امرخیل در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز گفت که طالبان پس از ختم آتش‌بس به حملات خود آغاز کردند و شمار زیادی از نیروهای افغان در آن کشته شدند. او گفت: «چیزی که بسیار مهم است، روحیات مردم است؛ استقبال مردم از آتش‌بس. ولی طالبان پس از آن‌که آتش‌بس شان ختم شد، سر آنان کدام تحول نیامد و در نُه ولایت به جنگ ادامه دادند.»
خوش‌بینی ما به آتش‌بس و خستگی طالبان از جنگ
حکومت وحدت ملی می‌گوید که سه روز آتش‌بس موقت حکومت افغانستان با طالبان نشان داد که ماشین جنگی طالبان از جنگ خسته است و طالبان علاقه دارند که آتش‌بس و گفت‌وگوهای صلح ادامه داشته باشد.
ریاست جمهوری افغانستان می‌گوید افزون بر علاقمندی طالبان به گفت‌وگو، آتش‌بس موقت این فرض را -که زمینه‌ی پذیرش طالبان در جامعه وجود ندارد – نقش بر آب کرد و در جریان سه روز آتش‌بس دیده شد که مردم از طالبان استقبال کردند.
شاه حسین مرتضوی، معاون سخنگوی ریاست جمهوری در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز گفت که بن‌بستی که وجود داشت، با ابتکار حکومت وحدت ملی شکسته شد.
در کنار این برخی از آگاهان به این باور اند که آتش‌بس موقت زمینه را برای طالبان فراهم کرد تا آنان با استفاده از آتش‌بس قدرت سیاسی، اجتماعی و نظامی شان را به نمایش بگذارند و نشان بدهند که رهبری واحد دارند.
جعفر مهدوی، عضو مجلس نمایندگان به اطلاعات روز در پاسخ به سوالی که چه چیزی از آتش‌بس سه روزه نصیب طالبان شد، گفت: «برداشت من این است؛ مانوری که طالبان در این سه روز انجام دادند به اندازه‌ی ده سال جنگ طالبان در تثبیت و نهادینه ساختن جایگاه طالبان به عنوان یک جریان سیاسی، نظامی و اجتماعی بین مردم و در بین افکار عمومی دنیا تاثیرگذار بود.»
اما حکومت افغانستان می‌گوید آتش‌بس موقت تغییرات چشم‌گیری را در روند گفت‌وگوهای صلح و پایان جنگ ایجاد کرده است. استدلال حکومت این است که آوازهای قوی از سوی علمای افغانستان، اندونیزی و امام جمعه‌یی در کعبه و مدینه برای برقراری آتش‌بس و صلح بلند شد.
سید احسان طاهری، سخنگوی شورای عالی صلح افغانستان می‌گوید آتش‌بس اعلام شده در تاریخ چهل ساله افغانستان یک تغییر کلی را نشان داد و آن این بود که مردم افغانستان، حتا نظامیان طالبان، از جنگ خسته شده و ختم جنگ را می‌خواهند.
آتش‌بس نخست از سوی رییس‌جمهور اشرف غنی برای هشت روز اعلام شد و سپس در پایان این فاصله‌ی زمانی، شورای امنیت ملی مدت آتش‌بس را ده روز دیگر تمدید کرد. طالبان اما در پاسخ به این آتش‌بس یک‌طرفه تنها سه روز عید را آتش‌بس کردند.
حکومت افغانستان از طالبان خواسته بود که آتش‌بس را تمدید کنند اما این گروه در پایان آتش‌بس سه روزه، دوباره به میدان نبرد برگشت. جنگ‌جویان طالب در دست‌کم نُه ولایت افغانستان حملات تهاجمی شان را بر پاسگاه‌های نظامیان افغان آغاز کردند.
انتظار حکومت و مردم افغانستان این بود که پس از برقراری آتش‌بس، تغییرات چشم‌گیری در جنگ شانزده ساله نظامیان افغان با طالبان رونما گردد و روند گفت‌وگوهای صلح آغاز شود اما حملات طالبان این انتظار را نقش بر آب کرده و نشان می‌دهد که تا رسیدن به صلح و پایان منازغه فاصله بسیار است.
مناطق امن برای طالبان
حکومت و شورای عالی صلح افغانستان مذاکره مستقیم با طالبان را رد می‌کنند اما امیدوارند تا تلاش‌های چندین جانبه و استفاده از روابط داخلی منجر به مذاکره‌ی مستقیم شود. در کنار این، رییس‌جمهور غنی به والیان 34 ولایت دستور داده تا از ظرفیت‌های محلی برای برقراری صلح و ادامه آتش‌بس استفاده کنند.
در اول سرطان سال جاری شمیم کتوازی، والی ولایت پکتیا اعلام کرد که تلاش‌های جریان دارد تا پکتیا به‌عنوان یک منطقه‌ی امن و محلی برای گفت‌وگوهای صلح میان گروه طالبان و حکومت اعلام شود. او در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی فارسی گفته است: «حکومت و طالبان باید مشخص کنند که برای چه هدف جنگ می‌کنند.»
اما شورای عالی صلح افغانستان اعلام کرده که ایجاد منطقه‌ی امن برای گروه طالبان در بسته‌ی پیشنهادی صلح حکومت ذکر نشده است. سخنگوی این شورا امروز گفته که «منطقه امن در بسته‌ی پیشنهادی صلح که صدای مردم افغانستان بوده و توسط شورای عالی صلح توحید گردیده است، وجود ندارد.»
درحالی که تلاش‌ها برای رسیدن به مذاکره مستقیم در جریان است، مجلس نمایندگان افغانستان می‌گوید طرح صلح باید از سوی حکومت با مردم شریک ساخته شود و مذاکرات پنهانی حکومت با گروه طالبان باید شفاف باشد.
عبدالرووف ابراهیمی، رییس مجلس نمایندگان روز شنبه، 2 سرطان، گفته است که مجلس صلح پنهانی با طالبان را قبول نمی‌کند و باید جزئیات مذاکرات صلح با مردم شریک شود.
شاه‌حسین مرتضوی در پاسخ به انتقادها می‌گوید که هنوز در مرحله آتش‌بس قرار داریم و طرح صلح و رسیدن به صلح مرحله بعدی است که در آن دیدگاه همه مهم است. او گفت که هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم اما در مورد ضرورت آتش‌بس و ضرورت صلح اجماع سراسری وجود دارد.
احمد رشید، روزنامه‌نگار پاکستانی به این باور است که هدف دولت اشرف غنی از آتش‌بس تقویت و تشدید مذاکرات نظامی و سیاسی به هدف پایان‌دادن به جنگ است. او می‌افزاید که تخمین‌زده شده که سال گذشته در هر هفته نزدیک به ۲۰۰ سرباز و افسر پولیس افغانستان کشته شده‌اند. دولت افغانستان از لحاظ سیاسی نمی‌تواند به تحمل چنین تلفات بالایی ادامه دهد.
احمد رشید به نقل از یک دیدبان دولت امریکا نوشته است که قوت و توانایی نیروهای امنیتی افغانستان در طی ۱۲ ماه گذشته کاهش یافته است. براساس یک گزارش جدید رقم پرسونل نیروهای امنیتی با حدود ۶ درصد افت به اندکی بیش از ۳۰۰ هزار نفر کاهش یافته است.
داوود ختک، دیگر روزنامه‌نگار پاکستانی به این باور است که پیشرفت در روابط افغانستان و پاکستان باعث برقراری آتش‌بس سه روزه شده است. او نوشته است که سفر هیأت‌های بلندپایه دو کشور به کابل و اسلام‌آباد یخ روابط سرد دو طرف را آب کرده است.
او در مقاله‌یی نوشته است: «در همین‌حال آتش‌بس غیرمنتظره که از سوی غنی اعلام شد – و در پی آن اقدام مشابه از سوی طالبان – فقط چند روز پس از آن برقرار شد که یک هیأت امنیتی بلندپایه به رهبری مشاور امنیت ملی افغانستان، محمدحنیف اتمر به اسلام‌آباد سفر کرد و نشست‌هایی را [درباره‌‌ی صلح موقت] با مقامات بلندپایه‌ی پاکستان برگزار کرد.»
هزینه‌ی آتش‌بس
طالبان در ختم سه روز آتش‌بس دوباره به میدان جنگ برگشتند و حملات شان را در نُه ولایت از سر گرفتند. ولایت‌های هلمند، قندهار، لغمان، کاپیسا، فاریاب و فراه شاهد حملات گسترده‌ی طالبان بودند.
در یک هفته گذشته دست‌کم 117 نظامی افغان در حملات طالبان کشته شده‌اند. در سوی مقابل طالبان نیز تلفات دارند. نیروهای افغان از 26 جوزا تا اول سرطان 22 عملیات تصفیه‌یی و 176 عملیات خاص را در 13 ولایت انجام داده‌اند.
شاه‌حسین مرتضوی، معاون سخنگوی ریاست جمهوری می‌گوید که پرسش اساسی این است که باید هزینه‌ی جنگ و صلح بررسی شود. او گفت که یک هفته پیش از اعلام آتش‌بس در سراسر افغانستان شمار تلفات نیروهای دولتی، طالبان و غیرنظامیان به یک هزار نفر می‌رسید که همه افغان بودند.
او گفت: «ما باید هم هزینه جنگ را بسنجیم و هم هزینه‌ی صلح را. ما در زمان آتش‌بس هم هرگز خطرات را تحمل نمی‌توانیم. اگر احساس کنیم که در شهرهای ما تهدید متوجه هم‌وطنان ما است یا در شاهراه‌های ما، هرگز خطرات را قبول کرده نمی‌توانیم. در برابر هرنوع خطرات آمادگی مطلق خود را داریم.»
جنرال امرخیل به این باور است که آتش‌بس یک آتش‌بس سیاسی بود نه آتش‌بسی مربوط به قطع جنگ. او گفت: «از نظر نظامی یک اشتباه بزرگ را که نظامیان ما کردند، این بود که آتش‌بس را به معنای این دانستند که طالب دیگر حمله نخواهد کرد. در این نوع آتش‌بس دفاع و استخبارات قوی‌تر شده می‌رود و دشمن همیشه زیر نظر است.»
هرچند رییس جمهور غنی به نظامیان کشور دستور داده بود که در حالت آمادگی کامل قرار داشته باشند و اگر طالبان حمله کردند، از خود دفاع کنند اما آقای امرخیل می‌گوید نظامیان افغان غفلت کردند و نتوانستند آتش‌بس را مدیریت کنند. به باور او، این باعث شد که نظامیان افغان تلفات بدهند.