مشتاق مسافر
نجیب مایل هروی نویسنده، پژوهش‌گر، نسخه‌شناس، ویراستار و مردم‌شناس افغانستانی که از سال‌ها پیش به این سو در ایران زندگی می‌کند، به دلیل تنگ‌دستی، وضعیت بد معیشتی و بی‌مهری روزگار، به بیماری روانی مبتلا شده است. او که زمانی ستون پژوهش و تتبع در حوزه فرهنگ به ویژه زبان و ادبیات فارسی بود، چندی پیش در تیمارستان ابن‌سینا در شهر مشهد بستری شد. هرچند آقای هروی حالا از آن بیمارستان بیرون شده و تحت درمان و معالجه قرار دارد، اما پس از این که بیماری او رسانه‌یی شد، سر و صداها و واکنش‌های زیادی در خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی برانگیخت.
خبر برای بار اول از طریق محمدابراهیم شریعتی، پژوهش‌گر و ناشر افغانستانی مقیم ایران، در خبرگزاری مهر ایران مطرح شد. آقای شریعتی به مهر گفته بود: به خاطر بی‌مهری‌های مسئولان و اطرافیان و همچنین شرایط دشوار مالی، آقای هروی این روزها در وضعیتی بسیار نامساعد به سر می‌برد و روزهای خود را در یک بیمارستان روانی(بیمارستان روانی ابن‌سینا در مشهد)، به شب می‌رساند.
آقای شریعتی با اشاره به این‌که این محقق افغانستانی بخش زیادی از عمر خود را در حوزه‌ی ادبیات و عرفان و نسخه‌پژوهی به تحقیق و پژوهش صرف کرده، گفت بود: «در شرایط فعلی غُدد استاد نجیب مایل هروی به اندازه ۱۳ نفر کار می‌کند و دچار نوعی توهم آسیب‌زا شده است.»
مدیر انتشارات عرفان گفته است: «برای انجام امور درمانی استاد مایل هروی در این مرکز، می‌بایست هزینه‌هایی هنگفتی پرداخت شود و این در حالی است که این استاد حوزه زبان فارسی و عرفان، به همراه پسرش که متاسفانه او هم از عقب‌ماندگی جسمی و ذهنی رنج می‌برد، هر دو در این مرکز روانی بستری هستند.»
محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی حکومت ایران به گزارش‌گر روزنامه‌ی ایران گفته است: «من الان در مشهد هستم، از بیماری ایشان اطلاع یافتم و با فرزندش درباره‌ی حال او صحبت کردیم. مشکلی برای تأمین هزینه‌های درمان این پژوهش‌گر برطرف شده است. امیدواریم درمان و معالجه زود کارگر شود و بهبودی کامل حاصل شود.»
مایل هروی کیست؟
نجیب مایل هروی متولد ۱۳۲۹ در ولایت هرات است. او فرزند استاد رضا مایل هروی، يکی از محققان زبده در عرفان اسلامی، نقد و تصحيح متون است. اوان کودکی را در هرات گذرانده و در مکتب‌خانه‌های هرات، خواندن و نوشتن فرا می‌گیرد. در پی مهاجرت پدر به پايتخت افغانستان او هم از هرات به کابل منتقل می‌شود و تحصيل را در مدارس کابل دنبال می‌کند. او دوره‌های ابتدایی و متوسطه را در شهر کابل به پايان می‌رساند. مايل هروی، پس از اتمام تحصيل، در سال ۱۳۴٩ خورشیدی، در انجمن تاريخ کابل به امور فرهنگی مشغول می‌شود و در آن زمان بيش‌ترين آموزش در نسخه‌شناسی را از محضر پدرش فرامی‌گیرد.
وی سال ۱۳۵۰ به ایران می‌رود. تحصیلات عالی خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد به پایان می‌رساند. پس از مدتی فعالیت در موسسه‌ی پژوهش‌های اسلامی در مشهد، به تهران می‌رود و سپس به عنوان محقق در کتاب‌خانه‌ی مجلس شورای اسلامی ایران مشغول به کار می‌شود. او از سال ۱۳۵٧ تا ۱۳٦۰ به فهرست‌برداری در کتاب‌خانه‌ی آستان قدس رضوی اشتغال می‌ورزد. پس از آن، شروع به کارهای تحقيقاتی برای تهران می‌کند. اما زمانی که بنياد پژوهش‌های اسلامی تأسيس می‌شود، در سال ۱۳۶۵، به اين بنياد می‌پیوندد و به پژوهش در زمينۀ نسخه‌شناسی می‌پردازد. اين همکاری در زمينه‌ی نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی و تصحيح متون و تدريس در همين زمينه‌ها سال‌ها ادامه می‌یابد. گفته می‌شود، استاد نجيب مايل هروی، در حدود پانزده سال به‌تدريس، مطالعات و پژوهش‌های ادبی خود در بنياد پژوهش‌های اسلامی ادامه داد و در طی این مدت، ضمن تسلط به ادبیات کلاسیک، از انگشت‌شمار شخصیت‌های پژوهش‌گر زمان خود بود که به‌طور ژرف، به ادبیات معاصر فارسی و عرفان اسلامی علاقه‌مند شد و مقالات بسیاری در این زمینه نوشت. او دارای تالیفات متعددی است و مقالاتی را نیز در دانشنامه‌ی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی نوشته است.
استاد مایل هروی، در سال ۱۳۵٧ با بانویی ایرانی ازدواج کرد و صاحب دو فرزند به‌نام شهاب و وهاب است. استاد مایل هروی، در اردی‌بهشت ماه ۱۳۸۶ خورشیدی، جایزۀ ادبی – تاریخی بنیاد دکتر محمود افشار یزدی را در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به پاس یک عمر تلاش و دستاورد برای تاریخ و زبان فارسی دریافت کرد. همچنین زمستان سال 1395 از این پژوهش‌گر در پانزدهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی تقدیر شد.
آثار
عمده پژوهش‌های او در زمینه‌ی عرفان و نسخ خطی بوده است و تاکنون به قلم این پژوهش‌گر ده‌ها کتاب و مقاله تدوین و منتشر شده است او خود در مورد کارهای تحقيقاتی‌اش می‌گويد: از سال ۵۳ عملاً در ايران مشغول به تحقيق در زمينه‌ی کتاب‌شناسی شدم. طرحی داشتم به‌نام «کتاب‌شناسی نگاشته‌های عرفانی در زبان فارسی» و اين باعث شد تا تحقيقی در احوال و آثار عارفان گمنام ايرانی و عرفان اسلامی داشته باشم و بر احيای آثار اين عارفان گمنام اهتمام ورزم. نتيجه‌ی اين اهتمام در ۳ اثر اعم از رساله و کتاب و صد و اندی مقاله‌ی چاپ شده در مجلات ايران و خارج از ايران عرضه شده است.»
نجیب مایل هروی، دارای تالیفأت متعددی است و ده‌ها کتاب و صدها مقاله در ایران منتشر کرده است که از آن شمار می‌توان به آثار زیر اشاره کرد:
برگ بی‌برگی: یادنامه‌ی استاد رضا مایل، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (به اهتمام)؛ ناشر: طرح نو – ٢٧ ارديبهشت، ۱٣٨۵
این برگ‌های پیر، مجموعه بیست اثر چاپ ناشده فارسی از قلمرو تصوف، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: نشر نی – ۱٣٨٣
مذکر احباب، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: نشر مرکز – ۱٣٧٧
مقامات جامی، گوشه‌هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، پدیدآورنده: عبدالواسع بن جمال‌الدین نظامی باخرزی، نجیب مایل هروی (مترجم)؛ ناشر: نشر نی – ۱٣٨٣
ترجمه حقیقه الحقایق، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی – ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
ترجمه اسرار الخلوه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی – ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
شرح فصوص الحکم شیخ اکبر محیی‌الدین ابن عربی، پدیدآورنده: حسین بن حسن کمال خوارزمی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی – ۱٧ آبان، ۱٣٨۵
در شبستان عرفان: مجموعه رسائل فارسی از پیران ایران، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: قطره – ٣٠ بهمن، ۱٣٨۴
ترجمه معرفت رجال الغیب و معرفت عالم اکبر و عالم اصغر، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی – ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
ترجمه رساله غوثیه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، حسن گیلانی (مترجم)، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی – ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
ترجمه حلیه الابدال، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ مولی – ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
ترجمه ابیات دهگانه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مترجم)؛ مولی – ٢۹ مهر، ۱٣٨۵
شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرار، پدیدآورنده: ولی محمد اکبرآبادی، نجیب مایل هروی (به اهتمام)؛ ناشر: قطره – ٠٨ ارديبهشت، ۱٣٨٧
روح الارواح: فی شرح اسماءالملک الفتاح، پدیدآورنده: احمدبن منصور سمعانی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: علمی و فرهنگی – ۱٨ مهر، ۱٣٨۴
کتاب‌آرايی در تمدن اسلامی، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: استان قدس رضوی
تاريخ نسخه‌پردازی و تصحيح انتقادی نسخ خطی، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: کتابخانه مجلس
نقد و تصحيح متون، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: استان قدس رضوی. اين کتاب زمان رياست جمهوری هاشمی رفسنجانی، کتاب نمونه سال ايران شد.
همچنین در پانزدهمین نشست حامیان نسخ خطی که در دی ماه ۱۳۹۵ در کتابخانه ملی برگزار شد، از کتاب نکوداشت نجیب مایل هروی رونمایی و از او تجلیلی ویژه به عمل آمد.
افزون بر این، مقالاتی را نیز در دانشنامۀ مرکز دایرةالمعارف اسلامی نوشته است که از جمله می‌توان مقالات فارسی زیر در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را نام برد:
● ابن عماد، ابوالفلاح
● ابومنصور اصفهانی
● اويسيه
● الهام
● الهى اردبيلى
● ابن قيسرانی، ابوالفضل
● ابن قيم جوزيه
● ابوالفضل سرخسی
● ابوسعيد ابوالخير
● افغانستان
● اسيری لاهيجى
● ابن‌مبارك، أبوعبدالرحمن
● انسان كامل
● برهان محقق
● ابن علان، شهاب الدين