حوا محمودی
آمنه خانمی از کابل با دو فرزندش یک جفت فرش را برای فروش به یک مغازه آورده‌اند. فرش خانه‌اش را برای فروش آورده است. این خانواده متاثر از نوسانات اقتصادی در ترکیه است. کاهش ارزش لیره، واحد پولی ترکیه، خانواده‌ی آمنه را مانند صدها خانواده‌ی دیگر به دام فقر انداخته است.
آمنه میگوید که شوهرش 5 سال پیش به دلیل بی‌کاری در افغانستان، به صورت غیر قانونی به ترکیه رفت و وارد بازار سیاه کار شد. با درآمد اندک کار در بازار سیاه، زندگی خود و خانواده‌اش را در افغانستان تامین می‌کرد؛ اما امروز‌ها او در ترکیه بی‌کار است و شرایط سختی را پشت‌سر می‌گذارد.
او اضافه می‌کند که به دلیلی نوسانات ارز و کاهش ارزش لیره در مقابل دالر؛ صاحب کارخانه‌ها، کار‌های‌شان را تعطیل کرده‌اند و کار‌های شاق هم با توجه به شمار زیاد افراد جویای کار گیر نمی‌آید.
شوهر آمنه تنها کارگر افغان نیست که کاروبارش در ترکیه خراب شده است، هزاران مهاجر دیگر افغان که از شرایط بد افغانستان و ایران به ترکیه پناه برده‌اند نیز همانند او است.
مطابق آمارهای کمیساریای امور پناهندگان ملل متحد در ترکیه، مجموع پناهندگان و پناه‌جویان افغانی از ماه جنوری 2014 تا ماه اپریل 2018 از حدود 9.5 هزار نفر به 170 هزار نفر رسیده است. بدین ترتیب، افغانستان بعد از سوریه دومین کشوری است که در ترکیه بیش‌ترین مهاجر را دارد.
افزایش تعداد مهاجران، نبود کار، حتا کار شاقه در بازار سیاه، افزایش قیمت کالای اساسی و سنجش آن براساس ارزش دالر و یورو، امان بسیاری از مهاجران افغان را بریده‌اند و آنها را در شرایط سختی قرار داده‌اند. به گفته‌ی شماری از پناه‌جویان این مسأله وضعیت را به حدی دشوار کرده که تعداد زیادی از مهاجران حالا به یک وقت غذا محتاج‌اند.
یکی از فعالان مدنی در ترکیه میگوید، بعضی از مهاجران افغان که در اوضاع نابه‌سامان گیرمانده و توان برگشت به افغانستان را نیز ندارند، مجبور می‌شوند برای تامین غذا حتا گدایی کنند.
فشار اقتصادی
علی حکمت، یک فعال رضا‌کار برای مهاجران در ترکیه میگوید که مصارف یک خانواده‌ی معمولی در این کشور حداقل ماهانه 1500 لیره است و تمام مصارف نظر به ارزش دالر محاسبه می‌شود. اجناس مواد غذایی و کرایه خانه‌ها نظر به ارزش دالر و یورو محاسبه می‌شوند. با این شرایط حتا برای پناه‌جویان که کار دارند، برآورده کردن نیازهای اولیه زندگی سخت شده‌است. چه رسد برای آن‌عده از پناه‌جویان که کار ندارند و یا تازه وارد ترکیه شده و یا به خاطر بی‌زبانی(یاد‌نداشتن زبان ترکی) وارد کار شده نمی‌توانند.»
از چندی به این سو ارزش لیره در برابر ارزهای خارجی و به ویژه دالر به طور دوام‌دار کاهش می‌یابد. این موضوع سبب شده که بازار کار در ترکیه به‌شدت ملتهب شود. بی‌کاری، مزد پایین و کاهش ارزش لیره در برابر دالر و گرانی مواد اولیه سبب شده که شماری از کارگران افغانستان این روز‌ها، روزگار سختی در ترکیه داشته باشند.
علی حکمت میگوید که بسیاری از افغان‌های پناهنده که از افغانستان ایران و پاکستان به ترکیه آمده‌اند، از طریق کمیساریا و اداره مهاجرت ترکیه به شهرهای کوچکی فرستاده می‌شوند که امکانات معیشتی بسیار اندکی برای مهاجران دارند.
علی‌حکمت اضافه می‌کند که قوانین ترکیه بسیاری از حقوق به رسمیت‌شناخته شده در کنوانسیون ژنو را برای پناه‌جویان غیر اروپایی مانند کسب تابعیت، انتخاب محل سکونت، اشتغال، مسافرت و… تامین نمی‌کند. بنابراین پناهندگان به ویژه پناهندگان افغانی در ترکیه با توجه به ظرفیت اعلام شده از سوی کشورهای پناهنده‌پذیر به کشور سوم منتقل می‌شوند.
بحران اقتصادی ترکیه
در حال حاضر به دلیل کاهش شدید ارزش لیره ترکیه، این‌کشور در حال تجربه‌ی یکی از جدی‌ترین بحران‌های اقتصادی در 16 سال اخیر است. طوری که امروز لیره ترکیه در برابر دالر امریکا 20 درصد ارزشش را از دست داده است.
دولت ترکیه برای پوشش کم‌بود بودجه، مالیات بر مواد اساسی را افزایش داده‌است. افزایش مالیات بر مواد اساسی باعث افزایش قیمت مواد در بازار‌های این کشور شده است. از سوی دیگردونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا تعرفه‌ی واردات فولاد و آلومینیوم از ترکیه را تا دو برابر افزایش داده است. این موضوع بر رکود ارزش لیره شتاب بخشیده است.
بحران مالی در ترکیه بسیاری کشورها از جمله افغانستان را نیز متاثر خواهد ساخت. بنا به گفته‌ی منابع با توجه به بحران‌های سیاسی و اقتصادی، صنایع کوچک در مناطق صنعتی ترکیه از چند ماه به این سو در حال رکود است و سرمایه‌گذاران بزرگ هم در این شرایط جرأت سرمایه‌گذاری ندارند.
در این وضعیت کارگاه‌ها خیلی از کارگران شان را اخراج کرده‌اند که در میان کارگران اخراج شده افغان‌ها نیز هستند.
ادامه بحران مالی افتصادی ترکیه، کارگران افغان را به شدت نگران کرده است. یکی از کارگران افغان که پنج سال پیش به منظور کاربه ترکیه رفته بود و حالا بی‌کار است، میگوید: «در افغانستان کار نبود. برای تامین مخارج خانواده‌ام به ترکیه آمده‌ام، اما اکنون در این‌جا بی‌کارم. شرایط برای ما هر روز بدتر می‌شود.»
او نان‌آور خانواده‌ی هفت نفری است که در افغانستان زندگی می‌کند میگوید به دلیل بی‌کاری حاضر است هر کاری انجام دهد، با اندک‌ترین درآمد.»
سوءاستفاده از وضع
از سوی علی حکمت میگوید که در این گونه موارد، کارگران برای این که بی‌کار نشوند، هم‌چنان مقاومت می‌کنند و با کم‌ترین درآمد مشغول به کار‌های شاق می‌شوند. صاحبان مشاغل با توجه به وضع آنها از آنها سوءاستفاده می‌کنند.
یکی از کارگران افغان در ترکیه میگوید، چند ماه پیش صاحب کارش حکم اخراج چند کارمندش را داد که او یکی از آنها بود. در حالی که صاحب کار به آنها نیاز دارد. کارگران هم حاضر شدند با مزد بسیار ناچیز از نو با صاحب کار قرار داد ببندد با آن‌هم ماه‌ها است که مزدی دریافت نکرده است: «چهار ماه است که معاش دریافت نکرده‌ام و پولی هم ندارم. از صاحب کارم هم نمی‌توانم شکایت کنم.»
یکی از فعالان امور پناه‌جویان در ترکیه میگوید: «پناه‌جویانی که به صورت غیر‌قانونی به کار گماشته می‌شود، نمی‌توانند شکایت کنند؛ زیرا اگر شکایت کنند از سوی دولت به دلیل کار غیر‌قانونی جریمه می‌شود و آنها توان پرداخت آن را ندارند. از این رو آنها از درج شکایت خودداری می‌کنند.»
او تایید می‌کند که کارفرمایان با توجه به این مشکل پناه‌جویان در بعضی از موارد از آنها سوءاستفاده کرده و حقوق آنها را نمی‌پردازند.
پناه‌جوی آسیب دیده
شماری از افغان‌های که در ترکیه زندگی می‌کنند، می‌گویند که کارگران پناهنده بیمه‌کاری ندارند و اگر ناخواسته در جریان کار آسیبی ببینند، با فشار و توصیه صاحبان کار، نمی‌توانند لب بگشایند و بگویند که در جریان کار آسیب دیده‌اند.
به دلیلی این که کارفرما و پناهنده هر دو جریمه‌‌های سنگینی را متقبل خواهند شد. از این رو آنها ناخواسته دروغ می‌گویند که تصادف کرده و یا در خانه اتفاقی برایش افتاده و او آسیب دیده است. به این ترتیب آنها شامل کمک نمی‌شوند و اگر توان خرید خدمات صحی را نداشته باشند، زمین‌گیر می‌شوند.
در کنار این‌ها به گفته‌ی افغان‌های مقیم ترکیه، بسیاری از کارگران بومی ترک نسبت به پناهندگان نگاه منفی دارند، زیرا با توجه به نیروی کاری زیاد و کارگران پناهنده که با معاش کم در بازار سیاه مصروف‌اند، معاش آنها افزایش نمی‌یابند و افزایش قیمت‌ها این نگاه را شدید‌تر کرده است.
یکی از افغان‌های مقیم ترکیه از زبان یکی از همکاران ترکش این گونه نقل می‌کند: «شما سیستم بازار کارگری ما را خراب کرده‌اید و حالا کارفرماها نه تنها که معاش را بلند نمی‌برند؛ بلکه کارگران ما ترک‌ها را نیز به کار نمی‌گیرند و این تقصیر شما است که آنها را بد عادت کرده‌اید.»
افغان‌های مقیم ترکیه اضافه می‌کنند که حالا در این کشور حتا مورد آزار‌و‌اذیت قرار دارند.
پناه‌جویان افغان مقیم ترکیه از دولت افغانستان خواهان رسیدگی به مشکلات‌شان هستند.