امیر وقتی سه سال پیش برای رسیدن به یک زندگی مرفه، ایران را به مقصد اروپا ترک کرد، فکر نمی‌کرد روزی سر از افغانستان در آورد؛ جایی که پیش از این هرگز در آن زندگی نکرده بود. او در سال 2015 وقتی موج مهاجرت، اروپا را درنوردید، از ایران با این موج همراه شد. به قول خودش، از هفت خوان رستم گذشت تا به سویدن رسید و در آن‌جا درخواست پناهندگی داد.
(عکس: لطف علی سلطانی)
بر پایه‌ی آمار رسمی سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، نزدیک به ۱۹۰هزار افغان در سال ۲۰۱۵ به کشورهای اروپایی پناهنده شده‌اند. بر مبنای آمار غیررسمی سازمان بین‌المللی مهاجرت، این رقم به ۲۵۰ هزار نفر می‌رسد.
امیر، یکی از 250 هزار پناهجویی است که به اروپا پناهنده شده بود. او سه سال قبل زمانی که هنوز 17 سال داشت، راه اروپا را در پیش گرفت و به قول خودش از هفت خوان رستم گذشت تا به سویدن رسید. امیر وقتی از ایران حرکت کرد، مشخص نبود که در کدام یک از کشورهای اروپایی درخواست پناهندگی بدهد. در نهایت وقتی پولش تمام شد، به سویدن رسیده بود و همان‌جا درخواست پناهندگی داد.
در سال 2016 پس از بروز بحران مهاجرت در اروپا، برخی از کشورها از جمله آلمان تصمیم گرفت که 40 درصد پناهجویانی که به صورت غیرقانونی به اروپا پناهنده شده بودند را به صورت گروهی اخراج کنند؛ تصمیمی که حکومت افغانستان را در شرایط سختی قرار داد و میتوانست سرآغاز بحران تازه‌یی باشد.
وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان افغانستان میگوید که بحران احتمالی اخراج پناهجویان از اروپا مدیریت شد و حکومت افغانستان با برگزاری بیش از 150 نشست و امضای چندین سند با کشورهای اروپایی از اخراج گروهی پناهجویان جلوگیری کرد.
حفیظ‌الله میاخیل، سخنگوی وزارت مهاجرین به روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که بر بنیاد توافق‌نامه‌یی که میان کشورهای اروپایی و دولت افغانستان امضا شده، بازگشت پناهندگان افغان باید اختیاری باشد، نه اجباری.
سفر ده‌‌ساعته از میدان‌هوایی دنمارک تا هوتل «سپینزر» در شهر کابل، رمق ایستادن را از امیر گرفته است. بر مبل رنگ و رو رفته‌‌یی در سالن هوتل کز کرده و از تلویزیون، مراسم خاک‌سپاری قربانیان حملات تروریستی اخیر کابل را تماشا می‌کند که همزمان با ورود او در یک حمله‌ی انتحاری در غرب کابل جان باختند.
کمیسار عالی سازمان ملل در امور پناهندگان به تازگی گفته که بارها با کشورهای اروپایی در مورد وضعیت افغانستان صحبت کرده و از آن‌ها خواسته که در خصوص پناهندگانی که درخواست پناهندگی‌شان رد شده است، محتاطانه عمل کنند. فلیپو گراندی، کمیسار عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (UNHCR) روز پنج‌شنبه، 15 سنبله در کنفرانس خبری در کابل گفت که او بارها با مقام‌های کشورهای اروپایی در خصوص پناهندگان افغانستان صحبت کرده و به آن‌ها گفته است که با توجه به شرایط بد امنیتی در افغانستان با پناهندگان این کشور محتاطانه عمل کنند: «حمله‌ی اخیر بر ورزش‌کاران و خبرنگاران در غرب کابل نشان داد که وضعیت امنیتی افغانستان چقدر شکننده است.»
(عکس: لطف علی سلطانی)
امیر ادعا دارد که او یکی از مصداق‌های اخراج اجباری پناهندگان از کشورهای اروپایی است. امیر پس از نزدیک به سه سال سرگردانی و افسردگی ناشی از آن، چهارشنبه‌ی هفته‌ی گذشته به کابل رسید و حالا در هوتلی به سر می‌برد که پناهندگان اخراجی صرفا اجازه‌ی دو هفته اقامت را در آن دارند.
پس از آن که پناهندگان اخراجی از کشورهای اروپایی به کابل می‌رسند، سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) مکلف است به مدت 14روز، محل اقامت و غذای آن‌ها را فراهم کند. پس از دو هفته، سازمان بین‌المللی مهاجرت با پرداخت مبلغ اندکی به عنوان کرایه‌ی موتر، پناهندگان را از هوتل اخراج می‌کند.
با این حال سخنگوی وزارت مهاجرین میگوید که کشورهای میزبان، به پناهندگانی که می‌خواهند داوطلبانه به کشورشان برگردند 800 تا 1200 یورو می‌پردازند اما پناهندگانی که پرونده‌ی شان رد می‌شود و به صورت اجباری اخراج می‌شوند، از این حقوق محرومند.
کمیته‌ی مهاجرت سویدن پس از شش ماه، درخواست پناهندگی امیر را رد و او را به کمپ پناهجویان بالای سن، منتقل کرد. هرچند امیر با خطر جدی اخراج مواجه بود ولی این تصمیم قطعی نبود و میتوانست شکایت کند تا پرونده‌اش دوباره بررسی شود. وکیلی که از طرف اداره‌ی مهاجرت برای امیر معرفی شده بود، با او میانه‌ی خوبی نداشت: «وکیل من عراقی بود و من به لهجه‌ی ایرانی صحبت می‌کردم. او با من عقده‌یی برخورد می‌کرد و به اداره‌ی مهاجرت سویدن گفته بود که امیر می‌خواهد به افغانستان برگردد.»
امیر وقتی متوجه شد که خطر اخراج‌اش از سویدن و برگرداندنش به افغانستان خیلی جدی شده است، از کمپ فرار کرد و به خانواده‌ی سویدنی‌ای رفت که قبلا با آن‌ها آشنا شده بود. امیر یک سال تمام به صورت غیرقانونی کار کرد و همزمان پرونده‌ی پناهندگی‌اش را هم دنبال کرد تا افزون بر خرج و خوراک و کرایه‌ی خانه، مزد وکیلش را نیز بپردازد.
وکیل به امیر وعده داده بود که از اخراج اجباری‌اش جلوگیر می‌کند. وکیلش به امیر شرح داد که چگونه آن وکیل قبلی‌اش او را فریب داده و زمینه‌ی اخراج‌اش را از سویدن فراهم کرد. او به اداره‌ی مهاجرت سویدن گفته بود که امیر مایل به برگشت به افغانستان است.
ظرف این یک سال رنجی که امیر کشید، او را به آدم افسرده‌یی مبدل کرده بود. او مثل یک مجرم در خفا زندگی می‌کرد. بدبختی امیر به این خلاصه نشد. پس از آن‌که پولیس سویدن امیر را به جرم فرار از کمپ و یک سال زندگی غیرقانونی در آن‌جا بازداشت کرد، به زندان انفرادی منتقل شد؛ زندانی که امیر بیست و چهار ساعت در آن تنها بود و افسردگی‌اش تا مرز دیوانگی رسیده بود: «من داشتم دیوانه می‌شدم. در زندان هیچ کسی نبود که با او حرف می‌زدم.»
(عکس: لطف علی سلطانی)
امیر در حالی از سویدن اخراج شده است که افزون بر ناامنی، شرایط بد اقتصادی، بیکاری، خشک‌سالی و افزایش برگشت مهاجران از ایران و پاکستان، مردم را نگران کرده است.
هرچند اخراج اجباری افغان‌ها از ایران کاهش یافته اما این بار شرایط سخت اقتصادی پس از وضع تحریم‌ها، مهاجران را مجبور به بازگشت به افغانستان کرده است. از اواخر زمستان سال گذشته تا حالا که ارزش تومان در برابر ارزهای خارجی و به‌ویژه دالر به‌طور دوام‌دار کاهش یافته، بازار کار در ایران نیز به‌شدت ملتهب شده است. بیکاری، مزد پایین و کاهش ارزش تومان در برابر افغانی سبب شده که شماری از کارگران اهل افغانستان، ایران را ترک کنند.
وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان افغانستان میگوید که شمار مهاجران افغان که از ایران به افغانستان برمی‌گردند، اخیرا افزایش یافته است. حفیظ‌الله میاخیل، سخنگوی این وزارت گفت که در جریان امسال بیش از 332 هزار مهاجر به افغانستان برگشته‌اند که از این میان، تنها نزدیک به 35 هزار تن آن‌ها از ایران بازگشته‌اند.
بر مبنای آمار ارایه‌شده از سوی دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه‌ی سازمان ملل (OCHA) هم‌اکنون به دلیل خشک‌سالی مداوم، درگیری‌های مسلحانه و دیگر آفات طبیعی، 4.2 میلیون نفر در افغانستان به کمک‌های عاجل بشردوستانه نیاز دارند. همچنان 8.7 میلیون نفر دیگر از فقر مطلق و بیکاری بالا رنج می‌برند و این گروه نیز به صورت عاجل به کمک‌های اولیه و بشردوستانه نیاز دارند.
اقامتگاه امیر در هوتلی است که نزدیک به دو ماه قبل یک مرد 23 ساله که با 69 پناهنده دیگر افغان به صورت اجباری از آلمان اخراج شده بودند، در آن خودکشی کرد.
امیر با افغانستان کاملا ناآشنا است. او شنیده است که از ولایت بغلان است اما نمی‌داند از کدام ولسوالی و روستای بغلان. او در ایران زاده شده و همان‌جا هم بزرگ شده است. در ایران شرایط برای امیر خیلی سخت بود. او نمی‌توانست به مدرسه برود و آزادانه کار کند. شرایط سخت حاکم بر مهاجران افغانستان در ایران باعث شد که امیر و هزاران مهاجر دیگر شبیه او، آن کشور را برای زندگی بهتر ترک کنند. امیر اما نمی‌دانست سفری که در پیش گرفته است او را به عقب بر می‌گرداند.
امیر در حالی که چشم به تلویزیون دوخته است، میگوید: «وضع افغانستان این است و ایران هم آن‌طوری. نه راه گریز و نه دست ستیز. باید بسوزیم و بسازیم.»