انتخابات پارلمانی ۱۳۹۷ افغانستان تحت تدابیر ویژه‌ی امنیتی و با اشتراک گسترده مردم اما با مشکلات بسیار و ضعف مدیریتی جدی در ۳۲ ولایت کشور در 28 و 29 میزان برگزار شد. همزمان با آغاز روند رأیدهی در ساعت ۷:۰۰ صبح شنبه، ۲۸ میزان، گزارش‌هایی از بی‌نظمی، کاستی‌ها و تخلفات نیز لحظه‌به‌لحظه منتشر می‌شد.
بررسی‌های روزنامه اطلاعات روز و گزارشهای دریافتی این رسانه از مشاهدات شهروندان کشور نشان می‌دهد که انتخابات در سراسر کشور با مشکلات و چالش‌های بسیار مواجه بوده است.
بازشدن شماری از مراکز رأیدهی با چند ساعت تأخیر، بازنشدن شماری از مراکز در طول روز انتخابات، دیر رسیدن کارمندان کمیسیون انتخابات به مراکز رأیدهی، دیر رسیدن مواد حساس انتخاباتی، ارسال اشتباهی فهرست رأی‌دهندگان یک مرکز به مرکز دیگر، از یک ولایت به ولایت دیگر، نبود اسامی رأی‌دهندگان در فهرست رأی‌دهندگان، عدم آشنایی کارمندان کمیسیون انتخابات با روش استفاده دستگاه‌های بیومتریک، نبود کافی اوراق رأیدهی، نبود دستگاه بیومتریک در شماری از مراکز رأیدهی و نبود فهرست رأی‌دهندگان و فهرست آنان در اوراق عادی، بی‌نظمی در مراکز رأیدهی، رأیدهی بدون فهرست رأی‌دهندگان، دخالت زورمندان، تقلب و تخطی‌های انتخاباتی و موارد دیگر از جمله مشکلات عمده‌ی انتخابات از دید شهروندان و ناظران بوده است.
گزارشهای رسمی نهادهای چون کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی، بنیاد انتخابات شفاف افغانستان (تیفا) و کمیسیون مستقل حقوق بشر نیز بر این کاستی‌ها صحه گذاشته است.
عبدالباری شمسی، باشنده‌ی ناحیه پنجم شهر کابل نوشته است: «چهار ساعت برای رأی دادن در این مرکز که در خوشحال خان مینه موقعیت دارد، انتظار کشیدم، حالا کارمندان کمیسیون می‌گویند که دستگاه بیومتریک خراب است، فردا برای رای دادن بیایید.»
در روز یک‌شنبه نیز گزارشهای مانند روز شنبه از کاستی‌ها در روند انتخابات توسط شهرندان گزارش می‌شد. برخی از مراکز در غرب کابل روز یک‌شنبه نیز با چند ساعت تأخیر باز شد.
28 میزان
محمد‌اشرف غنی، رییس‌جمهور کشور با حضور در مرکز رأیدهی در مکتب امانی کابل روند رأیدهی انتخابات پارلمانی را رسماً آغاز کرد. او در سخنرانی‌اش از مردم افغانستان خواست در انتخابات شرکت کنند. شماری از مقام‌های دیگر نیز در این مرکز رأی دادند.
با این که برگزاری انتخابات در ولایت‌های غزنی و قندهار به تأخیر افتاد، کمیسیون مستقل انتخابات اعلام کرد که مردم در ۵۰۷۴ مرکز رأیدهی شامل بیش از ۲۰ هزار محل رأیدهی می‌توانند رأی دهند. اما این شمار مرکز رأیدهی باز نشد. کمیسیون انتخابات اعلام کرد که روز شنبه انتخابات در ۴۹۰۰ مرکز برگزار می‌شود.
شماری از مراکز رأیدهی در شهر کابل و نقاط دیگر کشور با چند ساعت تأخیر باز شد و حتا شماری از این مراکز در طول روز شنبه باز نشد. کمیسیون مستقل انتخابات بعداً اعلام کرد که مراکز رأیدهی که با چند ساعت تأخیر باز شده است، رأیدهی در آن مراکز تا ساعت هشت شنبه‌شب ادامه می‌باید و رأیدهی در مراکزی که تا ساعت ۱:۰۰ بعد از ظهر باز نشده است، روز یک‌شنبه ادامه می‌باید. قرار بود که ۴۰۱ مرکز بسته مانده روز یک‌شنبه باز شود، اما ذبیح‌الله سادات، معاون سخن‌گوی کمیسیون مستقل انتخابات به روزنامه اطلاعات روز گفت که به دلایل امنیتی از 401 مرکز 253 مرکز باز و انتخابات در این مراکز برگزار شده است. همچنان شماری از مراکزی که روند رأیدهی در آن مراکز تمام نشده بود، کارش به روز دوم انتخابات کشید.
عکس: رسانه‌های اجتماعی
کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی: کاستی‌ها و بی‌نظمی‌ها می‌تواند شفافیت و عدالت انتخابات را زیر سوال ببرد
پس از گذشت چند ساعت از برگزاری انتخابات و نشر گزارش‌ها از مشکلات و کاستی‌ها در روند انتخابات، کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی در کنفرانس خبری اعلام کرد که معلومات و ارزیابی‌های ابتدایی این کمیسیون نشان دهنده‌ی کوتاهی‌ها، کاستی‌ها و بی‌نظمی‌های غیرقابل اغماض در روند پیش‌برد و مدیریت روند رأیدهی است که می‌تواند شفافیت و عدالت انتخابات را به‌صورت جدی به خطر اندازد.
علی‌رضا روحانی، سخن‌گوی این کمیسیون گفت بنا بر گزارشهای دفاتر ولایتی و نمایندگان کمیسیون شکایات در مراکز رأیدهی و سایر منابع، روند انتخابات با کاستی‌های زیر مواجه بوده است: باز نشدن «شمار زیاد» از مراکز رأیدهی، تأخیر چند ساعته در باز شدن شمار زیاد مراکز، تأخیر در رسیدن مواد لازم انتخاباتی به شماری از مراکز رأیدهی، مشکل در دستگاه‌های بیومتریک و به موقع فعال نشدن این دستگاه‌ها، ممانعت از حضور ناظران در برخی مراکز، ناسالم بودن صندوق‌های حاوی مواد حساس انتخاباتی در برخی موارد.
آقای روحانی افزود که موارد فوق و دیگر گزارش‌ها نشان‌دهنده‌ی مشکلات جدی در مدیریت انتخابات است که باعث محرومیت بخش از رأی‌دهندگان، نگرانی‌های جدی شهروندان و شرکای انتخاباتی و به ویژه کمیسیون شکایات انتخابات شده است.
به گفته‌ی روحانی، کمیسیون شکایات انتخاباتی قبل از برگزاری انتخابات همواره نگرانی‌های خود را در این موارد با کمیسیون انتخابات شریک ساخته و خواستار اتخاذ تدابیر جدی و به موقع در زمینه شده بود. او افزود: «اینک یک بار دیگر کمیسیون شکایات انتخاباتی به‌صورت رسمی ضمن اظهار نگرانی شدید از وضعیت موجود اعلام می‌دارد که حراست از حقوق شهروندان وظیفه‌ی همگانی و به‌ویژه کمیسیون‌های انتخاباتی میباشد، بناً کمیسیون انتخابات مکلف به اتخاذ تدابیری قانونی و مؤثر برای رفع نگرانی‌های موجود میباشد و در غیر آن مسوولیت کوتاهی، تخلفات احتمالی و ضیاع حقوق مسلم شهروندان به عهده‌ی کمیسیون انتخابات میباشد.»
سخن‌گوی کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی در نشست خبری روز یک‌شنبه خود اعلام کرد که این کمیسیون از آغاز روند رأیدهی تاکنون پنج‌هزار و ۵۴۷ مشکل را ثبت کرده است. بیش‌ترین مشکل (۱۷۰۰ مورد) از کابل ثبت شده است. به گفته‌ی او، تاکنون در باره‌ی درج گزارشهای ثبت‌شده به‌عنوان شکایت، تصمیم گرفته نشده است و بررسی‌ها در این زمینه جریان دارد.
در همین حال گزارش شده در برخی مراکز که به دلایل مختلف از جمله کار نکردن دستگاه‌های بیومتریک، رأی‌دهندگان بیومتریک نشده‌اند، این آرا باطل می‌شود. روحانی در این مورد تأکید کرد که رأیدهی به‌صورت دستی و بدون دستگاه بیومتریک در صورتی پذیرفتنی است که دستگاه‌های بیومتریک ذخیره و یا دستگاه بیومتریک از سایت‌های دیگر کار نکند.
نگرانی تیفا از نتیجه‌ی قابل قبول انتخابات به‌دلیل ضعف‌های مدیریتی و عملیاتی
بنیاد انتخابات شفاف افغانستان (تیفا) گزارش می‌دهد که حضور مردم در ساعات نخستین صبح برای رأیدهی پررنگ بوده و حتا در بعضی موارد در شهرها، صف‌های هزار نفری شکل گرفته است. تیفا می‌گوید که یافته‌های ابتدایی این نهاد در پایان روز رأیدهی نشان داد که به اثر مشکلات تخنیکی و امنیتی سطح اشتراک مردم به مراتب پایین‌تر از رقم فهرست رأی‌هندگان بود.
در اعلامیه‌ی این نهاد آمده: «مردم افغانستان با وجود مشکلات امنیتی و تهدیدات فراوان حضور پررنگ و گسترده در انتخابات روز شنبه داشتند اما ضعف‌های مدیریتی و عملیاتی، تیفا را نگران نتیجه‌ی قابل قبول این انتخابات می‌سازد.»
گزارش ناظران تیفا در ساعات نخستین روز انتخابات نشان می‌داد که ۹۱ درصد مراکز رأیدهی در ۳۲ ولایت در محلات از قبل تعیین شده، قرار داشته. نیروهای امنیتی در ۹۸ درصد مراکز رأیدهی حضور داشته‌اند. در ۸۹ درصد مراکز رأیدهی کارکنان انتخاباتی حضور داشته‌اند. ۹۲ درصد محلات رأیدهی دارای مواد حساس و غیرحساس انتخاباتی بوده است. در ۸۵ درصد مراکز رأیدهی دستگاه‌های بیومتریک موجود بوده است.
گزارش این نهاد ناظر انتخاباتی نشان می‌دهد که ۶۵ درصد مراکز رأیدهی در ۳۲ ولایت بین ساعات ۷:۳۰ الی ۸:۲۰ باز شده، اما حدود ۱۵درصد مراکز میان ساعات ۹:۰۰ الی ۹:۳۰ باز شده است. عمده‌ترین دلایل باز نشدن مراکز، نبود کارمندان کمیسیون، ناامنی، انفجار در نزدیکی مراکز رأیدهی در ولایاتی همچون لغمان و بغلان و نرسیدن مواد حساس و غیرحساس انتخاباتی گفته شده است.
یافته‌های عمده‌ی فیفا قرار ذیل است: در ۱۰۰ متری ۴۵ درصد مراکز رأیدهی تبلیغات و پوسترهای تبلیغاتی نامزدان موجود بوده است. ۹ درصد مراکز رأیدهی دارای وسایل بیومتریک نبوده و ۳۲ درصد مراکز نیز که دارای وسایل بیومتریک هستند، این وسایل غیرفعال بوده و کار نداده است. فهرست رأی‌دهندگان در ۱۵ درصد مراکز در ولایاتی مانند قندوز، تخار، هرات، میدان‌وردک، پکتیا، خوست، پکتیکا نصب نگردیده و در مواردی نیز فهرست موجود بوده، اما رأی‌دهندگانی که قبلاً در همان مرکز ثبت نام کرده بودند نام‌های‌‌شان در فهرست موجود نبوده. پرشدن صندوق‌ها در اول صبح مثلاُ در لیسه‌ی قلعچه کابل قبل از آغاز رسمی رأیدهی دو صندوق پرشده است. در شهرک طلایی مکتب ذکور وحدت کابل مواد حساس و غیرحساس از طرف یکی از افراد رهبران جهادی به منزل شخصی انتقال داده شده است. در مسجد شهرک ۱۲ امام شهر کابل کارمندان کمیسیون و فردی به‌نام وکیل اسماعیل مرکز را بسته کرده و تمام ناظران را از مرکز بیرون کرده‌اند.
فیفا: کاستی‌ها ناشی از ضعف مدیریت بود
ارزیابی بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا) نشان می‌دهد که گزارش‌ها از کاستی‌ها و نارسایی‌ها در روند انتخابات حاکی از «ضعف مدیریت، فقدان تدبیر، شکست عملیاتی و فنی» بوده است.
این نهاد استفاده از دستگاه‌های بیومتریک را ناکام خوانده و گفته دستگاه‌های بیومتریک در مراکز محدود رأیدهی درست کار می‌کرده است. همچنان برخی دستگاه‌ها ویژه‌ی یک مرکز به مرکز دیگر و حتا ولایت دیگر منتقل شده است. ماشین چاپ این دستگاه‌ها درست کار نمی‌کرده و یا برای چاپ کاغذ نداشته است.
این نهاد همچنان می‌گوید که به دلیل درست کار نکردن دستگاه‌های بیومتریک و یا تمام شدن چارج دستگاه‌ها پروسه‌ی انتخابات مختل شده است.
کاستی‌های دیگر که این نهاد گزارش کرده مشابه به گزارش نهادهای دیگر است.
کمیسیون حقوق بشر: کمیسیون‌های انتخاباتی به تخلفات انتخاباتی رسیدگی کند
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان مشارکت مردم در انتخابات را گسترده توصیف کرده و از کمیسیون مستقل انتخابات خواسته که تخلفات ناشی از عمل‌کرد کارمندان آن کمیسیون را مورد بررسی قرار داده و به مردم گزارش دهند و در فرایند انتخابات جلو هر گونه تخلف و تخطی انتخاباتی را بگیرند.
کمیسیون حقوق بشر همچنان از کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی خواسته تخلفات و تقلب‌های انتخاباتی را مورد رسیدگی و پیگری قرار داده و مطابق احکام قانون با متخلفان برخورد کند.
ارزیابی این کمیسیون از انتخابات ۱۳۹۷ نشان می‌هد که انتخابات با کاستی‌های چون؛ عدم گشوده شدن به موقع مراکز رأیدهی، نبود فهرست رأی‌دهندگان در مراکز رأیدهی مربوطه، عدم فعال بودن وسایل بیومتریک، عدم حاضر شدن کارمندان کمیسیون انتخابات در مراکز رأیدهی، پاک شدن رنگ مخصوص انگشت رأی‌دهندگان، کمبود مواد انتخاباتی در مراکز رأیدهی و تقلب و تخطی‌های انتخاباتی همراه بوده است.