نبراسکا؛ از سه بار سقوط تا ادغام

جلیل رونق

زمانی روی جلد کتاب‌های درسی مکتب‌ها با رنگ تیره و خط درشت نوشته بود: «چاپ: مطبعه‌ی نبراسکا». حالا این مطبعه‌ی مفلوک با ماشین‌های از کارافتاده و ساختمان متروکه را فقط دو نگهبان کشیک می‌دهند؛ مطبعه‌یی که دست‌کم از آغاز تا کنون سه بار با سه نام، اوج و سقوط را در دنیای چاپ تجربه کرده اما قرار است به چرخهای زنگار گرفته‌ی ثابتش، نفسی دمیده شود بلکه دوباره کاغذی سیاه کند.
مالکیت نبراسکا که شامل ۷۶ پایه ماشین چاپ رنگه و ساده‌ و دستگاه برش و خط‌اندازی می‌شود، روز دوشنبه‌ی هفته‌ی گذشته (۷ عقرب) پس از پنج سال توقف کاری، از وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور به وزارت معارف واگذار شد.
نبراسکا با هزینه‌ی یک میلیون دالر آمریکایی، در مطبعه‌ی «معارف» ادغام شده و قرار است به زودی سروسامان بگیرد.
مطبعه‌ی نبراسکا در زمان حاکمیت مجاهدین با نام «IRC» در پاکستان تاسیس شده و با داشتن ۳۰۰ کارمند، کتاب‌های درسی دانش‌آموزان افغانستان را چاپ می‌کرد. پس از مدتی، فعالیت این مطبعه کمرنگ شد و مدیریت آن را دفتر اکبر، از دفترهای رابط میان مؤسسه‌‌های خارجی و دولتی افغانستان در زمینه‌ی کاریابی، به دست گرفت. مؤسسه‌ی اکبر این مطبعه را تا مدتی به نام مطبعه‌ی «اکبر» مدیریت کرد و پس از رکود، امتیاز آن به دانشگاه «نبراسکا» داده شد. دانشگاه نبراسکا پس از یک سال فعالیت در پاکستان در سال ۲۰۰۲ میلادی این مطبعه را در پل‌چرخی کابل، طی قراردادی به وزارت اطلاعات و فرهنگ واگذار کرد. از آن پس مطبعه‌ی نبراسکا تا سال ۲۰۱۲ میلادی با ظرفیت چاپ بیش ۱۰ میلیون جلد کتاب رنگی در سال، فعالیت کرد.
«نارسایی و ضعف مدیریت و مشکلات امنیتی» از عمده‌ترین دلایل توقف پنج ساله‌ی مطبعه‌ی نبراسکا خوانده می‌شود.
اکنون اما وزارت معارف کشور، برای بازسازی ساختمان این مطبعه، ترمیم تجهیزات، خرید ماشین‌های به‌روز و حقوق یک ساله‌ی کارمندان آن، یک میلیون دالر آمریکایی اختصاص داده است. به گفته‌ی مسوولان مطبعه‌ی معارف با این مقدار پول می‌توانند ۳۰۰ کارمند استخدام کنند و در کمتر از یک سال دوباره آن را فعال و معیاری سازند.

کشمکش بر سر ملکیت زمین مطبعه‌ی نبراسکا

شورای وزیران در ۲۱ جوزای امسال، انتقال ملکیت و تجهیزات مطبعه‌ی نبراسکا را از وزارت اطلاعات و فرهنگ به این وزارت معارف تایید کرد.
به گفته‌ی رییس مطبعه‌ی معارف پس از گذشت حدود پنج ماه به دلیل «کم‌کاری‌های طرف‌های ذیدخل» تنها دستگاه‌ها و تجهیزات این مطبعه به وزارت معارف انتقال داده شده: «ما کوشش کردیم و انتقال تجهیزات هم عملی شد و شماری از ماشین‌ها را که ما گفته بودیم در مدت دو ماه آماده می‌شود، اکنون در ظرف ۲۰ روز آماده‌ی چاپ شده است. باقی می‌ماند یک میلیون دالر و یا بعضی مسایل دیگر.» اما نوریه نزهت، سخنگوی وزارت معارف کشور می‌گوید که مطبعه‌ی نبراسکا با تمام تجهیزات و جایدادش به وزارت معارف کشور منتقل شده است.
‌مژگان مصطفوی، معین مالی و اداری وزارت اطلاعات و فرهنگ و از اعضای کمیته‌ی انتقال مطبعه‌ی نبراسکا به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «فعلا صرف تجهیزات مطبعه را وزارت اطلاعات و فرهنگ به وزارت معارف انتقال داده است و در مورد جایدادش هنوز در مذاکره هستیم و بعدا تصمیم گرفته خواهد شد.» اما مخلص بازون، مشاور ارشد در امور روابط استراتیژیک وزارت معارف با رد گفته‌های خانم مصطفوی می‌گوید: «شماری از افراد بعضی موارد رسمی را ابزار قرار داده، در مقابل دیگران استفاده می‌کند. این یک موضوع جدید است که نماینده‌ی محترم وزارت اطلاعات و فرهنگ مدعی شده است. او در همه‌ی مرحله‌ی انتقال حاضر بود و امضایش هم موجود است و هم‌چنان در مکتوبی که از طرف ریاست دفتر وزارت اطلاعات و فرهنگ به وزارت معارف ارسال شده، نیز آمده است که جایداد و تجهیزات این مطبعه از وزارت اطلاعات و فرهنگ به وزارت معارف منتقل شده است».
رییس مطبعه‌ی «معارف» نیز افزود که ادعای ملکیت جایداد مطبعه‌ی نبراسکا از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ یک ادعای نادرست است. به گفته‌ی آقای صالحی، «در بیلانس مطبعه‌ی آزادی که مربوط به وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌شود، جایداد مطبعه‌ی نبراسکا شامل نیست». او هم‌چنان افزود که در مکتوب پروسه‌ی انتقال این مطبعه، آمده است که ۲۰ جریب زمین احاطه‌شده‌ی این مطبعه به وزارت معارف انتقال یافته است، ولی صرف پنج جریب زمین آن به منظور برنامه‌های توسعه‌یی وزارت اطلاعات و فرهنگ در ملکیت این وزارت باقی مانده است.
به گفته‌ی مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ، زمین این مطبعه حدود ۱۴ سال پیش بر اساس قراردادی میان عبدالحمید مبارز، معین پیشین نشراتی این وزارت و دانشگاه «یوماهای نبراسکا» برای ۱۳ سال به این دانشگاه اجاره داده شده بوده که پیشتر از آن در این ساختمان مطبعه‌ی «حزبی»، از مطابع وزارت اطلاعات و فرهنگ فعال بوده است.

ظرفیت چاپ و نشر مطبعه‌ی معارف

مقام‌های وزارت معارف کشور می‌گویند که با ادغام مطبعه‌ی نبراسکا به مطبعه‌ی معارف، ظرفیت چاپ سالانه‌ی مطبعه‌ی معارف به ۱۵ میلیون جلد کتاب رنگه و معیاری می‌رسد و تا پنج سال دیگر این رقم به ۴۰ تا ۵۰ میلیون جلد کتاب افزایش خواهد یافت. مطبعه‌ی معارف قبل از ادغام مطبعه‌ی نبراسکا، ظرفیت چاپ دو الی دوونیم میلیون جلد کتاب سیاه و سفید را در سال داشت.
‌محمد میرویس بلخی، سرپرست وزارت معارف کشور حین انتقال این مطبعه از وزارت اطلاعات و فرهنگ به وزارت معارف گفت که این وزارت هم‌اکنون از این مطبعه در چاپ ۱۶ قلم اسناد مطبوع که شامل موادهای رهنمایی برای آموزگاران و دانش‌آموزان و بعضی از موادهای مطبوع اداری این وزارت می‌شود، استفاده می‌کند. به گفته‌ی او، برای راه‌اندازی این مطبعه ۲۰۰ کارمند فنی و اداری به منظور افزایش چاپ و ارتقای کیفیت استخدام می‌شود.
محمد‌صابر صالحی می‌گوید که با مدغم شدن مطبعه‌ی نبراسکا به مطبعه‌ی معارف «پس از این، کتاب‌های درسی از نگاه املا، انشا و صحافت، معیاری‌تر می‌شود؛ طوری که این کتاب‌ها ظرفیت دوره‌ی استعمال سه‌ساله را داشته باشد». اما سخنگوی وزارت معارف ادغام و فعال‌سازی دوباره‌ی مطبعه‌ی نبراسکا در چوکات مطبعه‌ی معارف را برای چاپ کتاب‌های درسی در این وزارت ناکافی خوانده، می‌گوید که مشکل چاپ کتاب‌های معارف به گونه‌ی کامل حل نمی‌شود: «چون ما سالانه به تعداد زیادی، مثلن ۴۹ تا ۵۰ میلیون جلد کتاب در هر دوره نیاز پیدا می‌کنیم، ولی می‌توانیم که یک قسمت این کتاب‌ها را از طریق مطبعه‌ی نبراسکا به چاپ برسانیم. در کل ما نیاز به مطابع داخلی و خارجی داریم.»
هم‌اکنون وزارت معارف افغانستان در نظر دارد که ۱۳۲ میلیون جلد کتاب را با کمک ۷۵ میلیون دالری اداره‌ی انکشافی امریکا (USAID) تا سال ۲۰۲۱ میلادی در سه مرحله چاپ کند. به گفته‌ی نوریه نزهت، باید ۴۹ میلیون جلد آن تا پایان سال تعلیمی ۱۳۹۷ خورشیدی چاپ شود اما تا اکنون ۱۲.۲ میلیون جلد آن با هزینه‌ی ۵.۵ میلیون دالر آمریکایی به چاپخانه‌های داخلی سپرده شده است. قرارداد چاپ ۳۷ میلیون جلد دیگر آن با گذشت هفت ماه تعلیمی هنوز نهایی نشده است.
به گفته‌ی سخنگوی وزارت معارف، به تازگی آگهی قرارداد چاپ این شمار کتاب برای چاپخانه‌های خارجی نشر شده است.
در کنار مطبعه‌ی معارف که به تازگی مطبعه‌ی نبراسکا هم در آن ادغام شده است، هم‌اکنون چهار مطبعه‌ی بزرگ دولتی؛ مطبعه‌ی آزادی در چوکات وزارت اطلاعات و فرهنگ، مطبعه‌ی صکوک در چوکات وزارت مالیه و مطبعه‌ی وزارت دفاع فعال است.