حسن روحانی، رییس جمهور جدید ایران روز شنبه حکم تنفیذ آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران را دریافت کرد و دیروز پس از ادای سوگند رسما کارش را شروع نمود. در مراسم سوگند آقای روحانی، رییس جمهور کرزی با هیأت هم‌راهش نیز شرکت کرده بود. حسن روحانی از اردوگاه اصلاح‌طلبان میانه پا به میدان رقابت‌های انتخاباتی گذاشت، با شعار «اعتدال» کارزار انتخاباتی‌اش را به پیش برد و با حمایت و آرای اصلاح‌طلبان برنده‌ی انتخابات ریاست جمهوری شد. شعار «اعتدال» او و زمینه‌ی ذهنی و فکری اصول‌گرایانه‌اش، امیدواری‌های زیادی از وی در ایران و جهان به وجود آورده است. وابستگی اقتصادی، امنیتی و فرهنگی افغانستان به ایران، چگونگی حکومت‌داری و سیاست خارجی ایران را برای افغان‌ها نیز مهم و با‌اهمیت کرده است. نقش گسترده‌ی اقتصادی ایران و نفوذ قوی در مسایل امنیتی و فرهنگی افغانستان، بر ثبات و بی‌ثباتی افغانستان نقش دارد. از این‌رو، کابل هم‌واره در تعریف سیاست خارجی‌اش نسبت به ایران، محتاط بوده است. ده سال گذشته‌ی سیاست خارجی ما نشان می‌دهد که افغانستان نسبت به ایران اغماض چشم‌گیری داشته است و در این میان افغانستان بیش‌تر از ایران برای بهبود روابط دوکشور تلاش کرده و امتیاز داده است. حضور جامعه‌ی جهانی و به‌ویژه آمریکا، این جا درافغانستان منجر به این شده که دولت ایران، افغانستان را به یک حوزه‌ی فعال در سیاست خارجی خود تعریف کند. حالا روحانی تأکید کرده که اولویت سیاست خارجی‌اش، کشورهای هم‌سایه و اسلامی است. روحانی به عنوان رییس جمهور ایران، ناگزیر است که هم‌چنان افغانستان را یک حوزه‌ی فعال سیاست خارجی‌اش ببیند. اما در این میان، دولت روحانی برای بهبود این روابط و تقویت وجهه‌ی ایرانی‌ها نیازمند آن است که از اشتباه‌های احمدی نژاد بپرهیزد. سیاستی که دولت احمدی نژاد در قبال افغانستان در ابعاد مختلف به اجرا گذاشت، دست‌خوش نقایص جدی بود.
دولت روحانی، به عنوان اولین گام برای بهبود روابط با کابل، باید بپذیرد که کابل تهران نیست. افغانستان کشور مستقل با نهادهای حکومتی و ساختارهای اجتماعی و فرهنگی مربوط به خودش است، پس حق حاکمیت و استقلال افغانستان را نقض نکند. در پذیرش چنین اصلی، روحانی برای کابل خط و نشان نخواهد کشید. خط و نشان‌هایی که احمدی نژاد با مخالفت با پیمان استراتژیک میان کابل و واشنگتن آشکارا به آن پرداخت و برای آن هزینه کرد. هرچند که چنین دیدگاهی ناشی از فرض ایرانی‌ها برای برشمردن این موارد به عنوان تهدید علیه ایران تلقی شود؛ اما این افغانستان است که تصمیم خواهد گرفت با چه کشورهایی داد و ستد کند و سطح و نوع این داد و ستد چه باشد. تحمیل آرای ایران در حوزه‌ی مناسبات خارجی افغانستان، نه برای ملت و نه برای دولت افغانستان قابل قبول است و نه مطابق اصول سیاست خارجی و حقوق بین‌الملل عمومی است.
دولت روحانی نیاز به شفاف‌سازی موضع و رفتار ایران در قبال مخالفان مسلح افغانستان دارد. رابطه‌ای که در سال‌های گذشته غرض‌آلود و تا حدودی مجهول بود. گزارش‌هایی مبنی بر حمایت ایران از شورشیان وجود داشت و بارها مهمات واسلحه‌ی ساخت ایران در شماری از ولایت‌های افغانستان مشاهده شد. چند‌ماه قبل، نماینده‌های طالبان با ایرانی‌ها در داخل خاک ایران دیدار کردند؛ اما ایرانی‌ها آن را رد کردند. این‌گونه موضع ایران در قبال شورشیان هرچند شفاف، اما دوپهلو بود. دولت روحانی نیاز به شفاف‌سازی نوع رابطه‌ی ایران با شورشیان مسلح مخالف دولت افغانستان دارد. روحانی باید به کابل این اطمینان را بدهد که از شورشیان حمایت نخواهد کرد و مخل ثبات سیاسی افغانستان نخواهد بود.
دولت روحانی نیاز به تعریف دوباره‌ی سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان دارد. سیاست فرهنگی و برنامه‌های فرهنگی ایران در افغانستان، بیش از آن که در محورهای ارزش‌های جمعی و اسلامی متمرکز بوده باشد، بر ارزش‌های مذهبی و گروه‌محوری متمرکز بوده است. این سیاست و این کمک‌های فرهنگی، از یک طرف حساسیت‌ها در برابر کارهای فرهنگی ایران را بیش‌تر کرده است و از سوی دیگر، منجر به تقویت خطوط براساس ارزش‌های زبانی و مذهبی یا هم صنفی در افغانستان شده است. باز‌ی‌ای که هم به ضرر افغانی‌ها تمام شده است و هم به ضرر ایرانی‌ها. توحید برنامه‌های فرهنگی بر ارزش‌های مشترک و جمعی که خیر آن به همه‌ی ملت افغانستان برسد، از اولویت‌های کاری روحانی برای افغانستان خواهد بود. گسترش روابط علمی و فرهنگی از سطح حوزه به دانشگاه و واگذاری کمک‌های نقدی برای برنامه‌های فرهنگی از نهادهای ایرانی مستقر در افغانستان به نهادهای مسوول حکومتی، می‌تواند بخشی از این تغییر باشد.
دولت روحانی پس از این نکات، به مسأله‌ی مهاجران افغان، مسایل مرزی و هم‌کاری‌های امنیتی مواجه است. کاستن از آزار مهاجران افغان در ایران و پذیرفتن حقوق قانونی آنان و عدم مداخله در تمامیت ارضی، به‌خصوص مسایل مربوط به آب‌های مشترک و تقویت هم‌کاری‌های مرزی در بُعد امنیتی، از دیگر الزامات روحانی برای تقویت روابط حسنه‌ی دو هم‌سایه خواهد بود.