قیمت گاز در کابل از مرز 100 افغانی گذشته، برق کم از کم نیم روز قطع است و واردات سنگ ذغال مثل سابق جریان دارد. کاهش قیمت گاز و زمان قطعی برق و جلوگیری از واردات سنگ ذغال به کابل از مواردی بودند که در «طرح کوتاه مدت جلوگیری از آلودگی هوای کابل» در نظر گرفته شده است. حالا که یک ماه از آغاز این برنامه میگذرد، دستکم سه مورد در این طرح نتیجهی برعکس داده است؛ مواردی که به گفتهی مسئولان ادارهی محیط زیست، مؤثریت نصب فلتر را نیز بهشدت کاهش داده است.
محمدرضا خوشک وطندوست، معاون کمیسیون منابع طبیعی و محیط زیست مجلس نمایندگان میگوید که طرح کوتاه مدت رییسجمهور برای کاهش آلودگی هوای کابل نه تنها که مؤثریت نداشته که برعکس نیز عمل کرده است: «قیمت گاز 30 تا 40 افغانی افزایش یافته است.»
آقای وطندوست میافزاید که نهادهای که مسئول این طرح بودند در روزهای نخست چند حمام و بلند منزل را بست، اما این روند را ادامه نداد: «این طرح شبیه این بود که یک کلوخ را گذاشتند و از آب رد شدند و یک مشت خاک را هم گرفتند و به چشم مردم زدند.»
فروشندههای سنگ ذغال میگویند که در قیمت این سوخت تغیری رونما نشده است، زیرا روزانه به قدر کافی سنگ ذغال به کابل وارد میشود. در حال حاضر یک تُن سنگ ذغال در بازار کابل به 10 هزار افغانی به فروش میرسد؛ نرخی که به گفتهی فروشندههای این مواد سوخت، پیش از آغاز طرح کوتاه مدت حکومت برای کاهش آلودگی هوا نیز، همین بود.
آنان میگویند وقتی مردم سوخت بدیل نداشته باشند، ناچارند که برای گرم کردن خانهیشان از سنگ ذغال استفاده کنند.
مورد دیگری که در طرح کوتاه مدت گنجانده شده، متوقفکردن فعالیت داشهای خشت وکارخانههای گچ و همچنان اخراج شرکتهای ریگریشن، از حومههای شهر کابل است.
آقای وطندوست اما میگوید که این کار درد آلودگی هوا را درمان نمیکند. او استدلال میکند که در فصل سرما به موجب این که ساختمانسازی تقریباً متوقف میشود، داشهای خشت، کارخانههای گچ و شرکتهای تولیدی ریگ نیز اکثراً متوقف است. بناً به گفتهی او توقف این کارخانهها و شرکتها روی آلودگی هوای کابل تأثیر چندانی ندارد.
در سوی دیگر خانمحمد وردک، رییس کمیسیون محیط زیست مجلس نمایندگان، ماهیت و مواد این طرح کوتاه مدت کاهش آلودگی هوای پایتخت را مؤثر میخواند و میافزاید که این طرح آلودگی هوای پایتخت را کاهش میدهد، مشروط به این که تمامی 22 نهاد، مسئولیتهایشان را آنطور که باید انجام دهند. به گفتهی او تنها شهرداری و ادارهی ملی محیط زیست نمیتوانند از عهدهی این کار بیرون شوند.
سید حیاتالله عالمی، عضو دیگر کمیسیون منابع طبیعی و محیط زیست مجلس نمایندگان در مجموع نهادهای که مسئول عملیکردن این طرح بودند را به کارشکنی متهم میکند و میافزاید که این نهادها حتا در جلسات محیطزیستی شرکت نمیکنند: «ادارهی محیط زیست یک سری اقدامات انجام داده است اما دیگر ادارات سهلانگاری کرده است.»
مسئولان در ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست و شهرداری کابل میگویند که از آغاز این برنامه تا حالا در راستای کاهش آلودگی هوای پایتخت این دو اداره کارش را طبق برنامه انجام داده است.
در یک ماه گذشته چه کارهای شده است؟
حسن غلامی، رییس صحت محیطی شهرداری کابل میگوید که بخشی از این طرح که به این نهاد مربوط میشود، به طور مؤثر در حال انجام است و «پیشرفتهای خوبی» در این راستا انجام شده است.
آقای غلامی میگوید که با شروع این برنامه، اجرائات و فعالیتهای محیط زیستی شهرداری حدود 90 درصد افزایش یافته و بهتر شده است: «هر روزه چهار گروه که شامل نمایندههای شهرداری کابل، ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست و فرماندهی پولیس کابل میشوند، به ساحه میروند و اقدامات چون بستن اصناف به دلیل عمل نکردن به این طرح و نصب فلتر انجام میشود.»
در همین حال انجنیر نیکمحمد، رییس نظارت و تفتیش ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست میگوید که در پی راهاندازی این برنامه، یکی از مواردی که به خوبی در حال انجام است، نصب دستگاه تصفیهکنندهی دود ذغال سنگ در بلندمنزلها، شهرکها، هوتلها، حوضها و حمامها بوده است.
حسن غلامی میگوید که از شروع این برنامه تا کنون 220 منبع آلودهکننده، شامل 75 بلندمنزل، شش شهرک، 36 حمام و سقابه و 18 هوتل در سطح شهر کابل شناسایی و بررسی شده است: «14 بلندمنزل، سه حمام، دو شهرک تعهد کردهاند که فلتر معیاری نصب میکنند. 25 صنف دیگر شامل، کارخانههای تولیدی، آهن، کاغذ تشناب و چند مورد دیگر نیز تعهد کردهاند که فتلر نصب میکنند. تا حالا 14 حمام و سقابه و دو شهرک فلتر نصب کردهاند.» آقای غلامی میافزاید در این مدت شماری از این منابع آلودهکننده نیز مسدود شده است: «24 بلندمنزل، دو شهرک، 12 حمام و یک هوتل را مسدود کرده بودیم. حالا دوباره در حال بررسی هستیم که تخلف نکرده باشند.»
آقای غلامی تأکید میکند در طرح کوتاه مدت مسئولیتهای که به که شهرداری کابل سپرده شده است، تا حالا بهگونهی منظم انجام شده است.
بر اساس این طرح، برشنا و تصدی مواد نفتی مکلف شده بودند که بهای گاز و ساعات قطعی برق را به حداقل برسانند.
شرکت برشنا میگوید که در حال حاضر قطعی برق به طور اوسط به هفت ساعت در 24 ساعت کاهش یافته است. وحیدالله توحیدی، سخنگوی برشنا به روزنامه اطلاعات روز گفت که قطع برق هم اکثر در موقع شام اعمال میشود. به گفتهی او در حال حاضر شهر کابل حدود 550 میگاوات برق دارد اما نیاز کابل 650 میگاوات است.
اننجنیر نیکمحمد میگوید که قطع شدن برق در ساعات شام همزمان میشود به روشن شدن مرکزگرمی و بخاریها. به گفتهی او چون فلتر تصفیه دود سنگ ذغال با برق کار میکند، اگر برق نباشد از فعالیت باز میماند و به این ترتیب تلاشها برای نصب فلتر عبث میشود.
در عین حال اقدامات ادارهی مواد نفتی به گشایش 29 محل توزیع گاز به قیمت 50 افغانی برای نفوس پنج ملیونی کابل خلاصه میشود. عکسهای در شبکههای اجتماعی منتشر شده است که نشان میدهد مردم در صفهای بسیار طولانی منتظر نوبت برای خرید گاز هستند.
انجنیر نیکمحمد ادارت مسئول دیگری مثل تصدی مواد نفتی و شرکت برشنا را به کارشکنی متهم میکند: «با کمال تأسف میگویم که قیمت گاز بالا رفته است و برق نیز در حد نیمه روز است. تصدی مواد نفتی باید حداقل شمار محلات توزیع گاز را دو برابر کند. تمام فلترهای که برای بلندمنزلها نصب شده است، توسط برق کار میکند؛ به این معنی است که اگر برق نباشد این فلترها یک شئی عبث است و تلاشهای ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست و شهرداری نیز عبث میشود. نتیجه اینکه این دو نها نتوانسته به تعهد خود عمل کنند.»
رییسجمهور غنی حدود یک ماه قبل با شدت گرفتن آلودگی هوا خود ریاست کمیسیون عالی مبارزه با آلودگی هوای پایتخت را به عهده گرفت و در کنار طرح برنامهی درازمدت پنج ساله، به ادرات مسئول دستور داد که طرح کوتاه مدتی برای کاهش آلودگی پایتخت ترتیب کنند.
مسئولیت تطبیق این طرح به عهدهی ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست، شهرداری کابل و وزارت داخله سپرده شد. بر اساس این طرح، فعالیت داشهای خشتپزی و دیگر آلودهکنندههای بزرگ دیگر را تا پایان زمستان مسدود شده و مالکان ساختمانهای رهایشی، حوضهای آببازی، حمامها، هتلها و دیگر آلودهکنندههای عمده را موظف میشوند که از دستگاههای تصفیهکنندهی دود زغال استفاده کنند. علاوهبر آن، در چارچوب «برنامهی فوری» برای کاهش آلودگی هوای پایتخت، به ریاست ترافیک پایتخت وظیفه سپرده شد که از عبور و مرور موترهای فرسوده در شهر جلوگیری کند. این طرح ادارات دولتی، شرکتها و نهادهای خصوصی را مکلف میکند که به جای زغال سنگ و چوپ از گاز مایع و برق برای گرمایش استفاده کنند.
در چارچوب «طرح فوری»، ادارهی ملی استاندارد موظف شده است که تا در موعدی ۲۰ روزه، معیارهای استخراج زغال سنگ تصفیهشده را تدوین کند. پس از نهاییشدن این استندرد، ورود زغال سنگ غیرمعیاری و تصفیهنشده به پایتخت ممنوع خواهد شد. همچنان «طرح فوری»، ادارهی مواد نفتی را مأمور کرده است که قیمت یک کیلو گاز مایع را بهعنوال سوخت بدیل به زیر ۵۰ افغانی کاهش دهد تا بهعنوان سوخت بدیل به جای زغال سنگ یا چوب استفاده شود.
حالا اما که حدود یک ماه از آغاز این طرح میگذرد، نه تنها که به کاهش آلودگی هوای پایتخت کمک نکرده، بلکه نتیجهی برعکس داده است.