نتیجه‌ی پژوهش نهاد ابتکار شفافیت زیربنا نشان می‌دهد که در پنج سال گذشته دولت افغانستان در تطبیق پروژههای بزرگ زیربنایی به ارزش میلیاردها دالر ناکام بوده است. دولت افغانستان از پنج سال گذشته به این‌سو متعهد به تطبیق ۱۶ پروژه‌ی بزرگ زیربنایی در شش بخش انرژی، ترانسپورت، زراعت، اتصال منطقه‌ای، تکنولوژی معلوماتی و بخش شهری شده است، اما هیچ کدام را هنوز نتوانسته است تطبیق و تکمیل کند.
براساس گزارش نهاد بین‌المللی ابتکار شفافیت زیربنا، دولت افغانستان در چارچوب ملی صلح و انکشاف افغانستان (۲۰۱۷ – ۲۰۲۱) و براساس پلان ملی زیربنا به تطبیق و تکمیل این پروژهها متعهد شده است اما نتوانسته است آن را تطبیق کند. هزینه‌ی این پروژههای زیربنایی بیشتر از شش میلیارد دالر بوده که عمدتا از سوی کشورهای کمک‌کننده تأمین شده است. این پروژهها در حالی تطبیق نشده است که تأثیر مستقیم بر رشد اقتصادی، انکشاف و رفاه عمومی دارد.
نبود شفافیت و پاسخگویی، عدم نشر و نبود اطلاعات یکدست، زمانبربودن روند داوطلبی و مشکلات تدارکاتی، نبود هماهنگی، مشکلات در مدیریت و سیاست‌گذاری ادارات از چالش‌های عمده‌ی اجرای پروژههای بزرگ زیربنایی گفته شده است. در گزارش نهاد شفافیت زیربنا آمده است با گذشت چهار سال از تهیه‌ی پلان ملی زیربنا در چارچوب ملی صلح و انکشاف افغانستان (۲۰۱۷ – ۲۰۲۱) چالش‌ها هنوز رفع نشده است. نهاد شفافیت زیربنا گفته است که رفع این چالش‌ها در ساخت چارچوب دوم ملی صلح و انکشاف افغانستان (۲۰۲۱ – ۲۰۲۵) باید در نظر گرفته شده شود. چارچوب دوم ملی صلح و انکشاف افغانستان در نشست ژنوی ۲۰۲۰ که در ۲۳ و ۲۴ نوامبر برگزار شد، تهیه شده است.
در نشست ژنوی ۲۰۲۰، جامعه‌ی جهانی وعده‌ی کمک ۱۳ میلیارد دالر به گونه‌ی مشروط به افغانستان را داد. یکی از شرط‌های مهم تمدید کمک‌ها بهبود شفافیت و سرعت به‌ویژه در اجرای پروژههای بزرگ ملی و انکشافی است. از جانب دیگر شفافیت و پاسخگویی می‌تواند سطح اعتماد طرف‌ها به‌ویژه تمویل‌کنندگان و سرمایه‌گذاران بین‌المللی و بخش خصوصی را افزایش دهد.
نهاد ابتکار شفافیت زیربنا در گزارشش گفته است که مدت چهار سال دولت متعهد بوده که چالش‌های فرا راه، برخی از اقدام‌ها را جهت رفع چالش‌های سر راه تطبیق پروژههای زیربنایی انجام داده اما مؤثر نبوده است. در چهار سال آینده انتظار می‌رود که این چالش‌ها به گونه‌ی مؤثر رفع شود.
وضعیت پیشرفت پروژهها
نتیجه‌ی پژوهش نشان می‌دهد که از میان ۱۶ پروژه‌ی بزرگ زیربنایی، قرارداد پنج پروژه تا کنون به امضا نرسیده است. این پروژهها به ترتیب زیر است: پروژه‌ی تاپ ۵۰۰، سرمایهگذاری روی دریای کابل و کنر برای تولید برق آبی، امکان‌سنجی انرژی قابل تجدید (۱۰ میگاوات برق آفتابی در کابل)، خط آهن هرات – تورغندی و خط آهن اندخوی، شبرغان، مزارشریف – کندز. از میان ۱۶ پروژه هشت پروژه زیرکار است و در مورد سه پروژه‌ی بزرگ زیربنایی (اتصال سرک‌ها به بندرهای مرزی، سرمایهگذاری روی طرح آبیاری جدید یا برنامه ملی آبیاری و پروژه‌ی انتقال گاز تاپی) اطلاعات دقیق در دسترس نیست. بنابراین نتیجه‌ی پژوهش نشان می‌دهد که حکومت در تطبیق تعهداتش در بخش پروژههای بزرگ که سبب رشد اقتصای می‌شود، مطابق به پلان زیربنا و چارچوب ملی صلح و انکشاف پیشرفت چشم‌گیری نداشته است.
نهاد ابتکار شفافیت زیربنا گفته است که فساد و غیرمؤثربودن اصلاحات در بخش زیربنا و عدم تمکین نهادهای حکومتی به یافته‌های گزارش‌های پژوهشی باعث شده است که در تطبیق پروژههای زیربنایی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای صورت نگیرد.
وضعیت شفافیت در پروژهها
در مورد شفافیت در اجرای پروژههای بزرگ زیربنایی نیز نتیجه‌ی پژوهش نشان داده است که از میان ۱۶ پروژه اطلاعات تنها شش پروژه به گونه‌ی فعالانه نشر شده است. نشر اطلاعات آن نیز خالی از چالش نیست. یکی از چالش‌های مهم در نشر اطلاعات مربوط به پروژهها نبود پیوستگی و یکپارچگی میان اطلاعات قراردادهای پروژه با اصل پروژه است. یافته‌های پژوهش نشان داده است که هیچ ارتباط و پیوستگی منطقی میان اطلاعات قراردادهای جانبی و اطلاعات اصل پروژهها وجود ندارد.
چالش عمده این است که هر قرارداد پروژه به گونه‌ی مستقل با کد مشخص نشر می‌شود، اما با اصل پروژه و سایر قراردادهای پروژه ارتباط ندارد. پیوستگی میان اطلاعات قراردادها با پروژه‌ی اصلی، هماهنگی بیشتر در نشر اطلاعات را ایجاد می‌کند. این گونه پژوهشگران و متقاضیان اطلاعات را کمک می‌کند که راحت‌تر به قراردادهای یک پروژه دست یابند.
به گونه‌ی نمونه در گزارش نهاد ابتکار شفافیت افغانستان آمده است، هنگام جست‌وجوی نام پروژه‌ی خط آهن هرات – تورغندی ۹ قرارداد جانبی مرتبط به آن در سیستم تدارکات الکترونیکی و باز افغانستان ظاهر می‌شود. دیده می‌شود که این قرارداد دارای کدهای جداگانه و متفاوت است و هیچ ربطی منطقی باهم و با اصل پروژه ندارد.
برای رفع این چالش پیشنهاد می‌شود که صفحه‌ی ویژه‌ی نشر اطلاعات در سیستم کنونی اداره تدارکات ملی با در نظرداشت معیارهای نشر اطلاعات (Open Contracting for Infrastructure Data Standard) ایجاد شود.