در بیست‌وششمین سالرزو ترور عبدالعلی مزاری «شهید وحدت ملی» موضوع جنگ و صلح با گروه طالبان از موضوعات محوری بود. شماری از چهره‌های مطرح سیاسی و مقام‌های عالی‌‌رتبه‌ی دولتی بر حفظ نظام جمهوری، دست‌آوردهای مثبت دو دهه‌ی گذشته در روند صلح تأکید و دست‌یابی به این ارزش‌ها را از آرزوهای «شهید وحدت ملی» عنوان کردند. سخنرانان این مراسم درباره‌ی طرح تازه‌ی وزارت خارجه امریکا برای صلح افغانستان نیز صحبت کردند و گفتند که پس از این، روند صلح وارد مرحله‌ی جدیدی خواهد شد.
سرور دانش در مراسمی که روز گذشته (پنج‌شنبه، ۱۴ حوت) در تالار لویه‌جرگه برگزار شده بود، خشونت‌های جاری در کشور را کار طالبان خواند و گفت که این گروه با این کارش تلاش می‌کند حکومت را تحت فشار قرار دهد و فاصله میان دولت و ملت را بیشتر کند. او با اشاره به موج جاری قتل‌های هدفمند که در آن فعالان جامعه‌ی مدنی، خبرنگاران به ویژه خبرنگاران زن، علما و کارمندان دولتی هدف قرار می‌گیرند، گفت این کار طالبان سبب شده است که مردم بیشتر به ماهیت جنگ‌طلبانه‌ی این گروه پی ببرند.
آقای دانش تأکید کرد که نه نظام قربانی صلح شود و نه صلح قربانی نظام. او گفت که برای ختم جنگ ۴۲ ساله و تحقق آروزی مردم افغانستان که صلح دایمی در کشور است، حکومت از هر طرح معقولی حمایت می‌کند. اما به گفته‌ی او، این طرح باید به هدف حفظ نظام و تداوم قانون اساسی افغانستان مطرح شود. او گفت که طرح حکومت موقت یک نوع عقب‌گرد و به معنای فروپاشی نظام است: «بهترین راه مشارکت همه جوانب در نظام سیاسی و برگزاری انتخابات است.» او تأکید کرد که بدون انتخابات کشور به بحران عمیق‌تری فرو خواهد رفت.
در عین حال دانش اضافه کرد طالبان به صلح باور ندارند و می‌خواهند قدرت را از راه جنگ تصاحب کنند. به گفته‌ی او، طالبان از مردم افغانستان خواسته که به این گروه بیعت کنند: «گروه طالبان باید از این نوع رفتارهای منافی صلح دست بردارد. اگر آنان اراده‌ای برای راه حل صلح‌آمیز نداشته باشند، به صلح دست نمی‌یابیم.»
محمد محقق، مشاور ارشد رییس‌جمهور در امور سیاسی و امنیتی و رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان نیز گفت که طالبان فقط به جنگ و کشتار فکر می‌کنند و در پی رسیدن به قدرت از این طریق هستند. به گفته‌ی او، این گروه طرحی را به او پیشکش کرده که بر مبنای آن هزاره‌ها و شیعه‌ها یا با این گروه بیعت کنند، یا در کنار این گروه با دولت بجنگند و یا هم بی‌طرف باقی بمانند: «طالبان با این رویکرد، راه صلح را مسدود می‌کنند.»
محقق تأکید کرد که برای برقراری نظام جمهوری، مردم افغانستان و جامعه جهانی هزینه‌های سنگین جانی و مالی داده‌اند. بنا بر این، حفظ این نظام، ارزش‌ها و دست‌آوردهای مثبت دو دهه‌ی گذشته الزامی است. او در ادامه گفت که نباید تاریخ تکرار شود و این سرمایه ضایع و به کشورهای همسایه قاچاق شود: «به یاد داریم که صدها واسطه نظامی، هلیکوپتر و امکانات فروخته شد. حتا بعضی رهبران ما را کشور همسایه ما کباری یا پرزه‌فروش نام کرده بوند. ما نباید پروزه‌فروشی دیگر را در افغانستان راه بیاندازیم که هم نظام برهم بخورد و هم سیستم.»
فضل هادی مسلمیار، رییس مجلس سنا نیز که در این نشست شرکت داشت با اشاره به افزایش خشونت‌ها در کشور گفت که در برابر این موج کشتار جز اتفاق و اتحاد میان سیاسیون و مردم افغانستان راه دیگری نیست. او نیز بر حفظ نظام و جمهوریت تأکید کرد.
مارشال عبدالرشید دوستم نیز در پیامی به مناسب سال‌یاد «شهادت» عبدالعلی مزاری، یک‌بار دیگر تصریح کرد که طالبان باید بدانند که از راه جنگ نمی‌توانند به قدرت دست یابند. در پیام آقای دوستم که توسط شاکر کارگر، رییس دفتر ریاست‌جمهوری خوانده شد، آمده است: «در صورت عدم تمکین طالبان به آتش‌بس، فشار نظامی را یک نیاز می‌دانم تا آنان با شکست در میدان جنگ به گفت‌وگو تن دهند.»
یونس قانونی، از چهره‌های مطرح سیاسی و عضو ارشد حزب جمعیت اسلامی افغانستان تأکید کرد صلحی که قرار است بیاید باید سه شاخصه داشته باشد. نخست از نظر او این صلح باید عادلانه باشد. به این معنی که این صلح باید مشارکت تمامی اقشار افغانستان را در آینده‌ی سیاسی کشور تضمین کند. شاخصه‌ی دومی که آقای قانونی به آن اشاره کرد موضوع حفظ دست‌آوردهای مثبت دو دهه‌ی گذشته است. از نظر او موضوع مهم دیگری که در راه حل سیاسی آینده‌ی افغانستان باید مدنظر گرفته شود بحث در نظرگرفتن نیازهای نسل پس از سال ۲۰۰۱ است. در غیر این صورت به اعتقاد او هر توافقی که به میان آید، در واقع سرآغاز جنگ دیگری خواهد بود.
آقای قانونی در این نشست خاطرنشان کرد که روند صلح هم از لحاظ محتوایی و هم از لحاظ شکلی دست‌خوش تغییراتی شده است. به گفته‌ی او، برنامه طوری است که اجماع ملی، منطقوی و جهانی در رابطه به صلح افغانستان به میان بیاید: «به باور من این سه اجماع برای موفقیت صلح و تضمین و اجرایی شدن توافقنامه شرط اساسی است.»
هم‌زمان با این، منابع آگاه از روند صلح افغانستان به اطلاعات روز تأیید می‌کنند که زلمی خلیلزاد در دیدار اخیرش با رییس جمهور غنی و عبدالله عبدالله، رییس شورای عالی مصالحه‌ی ملی حامل نامه‌ای ویژه از طرف وزیر خارجه‌ی ایالات متحده بوده است. در این نامه، از مقامات دولت افغانستان خواسته شده است که به روند صلح سرعت داده شده و اجماع داخلی برای مذاکره با طالبان در سطحی جدید ایجاد شود.