پاکستان و افغانستان دو همسایه‌ی شر برای همدیگر در منطقه‌ی جنوب آسیا است که از دیرزمان با همدیگر مشکلات سرزمینی و مرزی و تنش سیاسی و امنیتی داشته است. با این‌همه، اکنون تنها روزنه‌ی امید به برقراری صلح در افغانستان، همکاری واقعی پاکستان از این پروسه است. با آن‌که حکومت افغانستان همواره خواستار بسته‌شدن و برچیدن پایگاه‌های گروه‌های تروریستی مخالف دولت افغانستان در خاک پاکستان و به‌خصوص در مناطق قبایلی پاکستان بوده است، اما این کشور همواره از پذیرفتن وجود پایگاه‌های گروه‌های تروریستی مخالف دولت افغانستان در خاک خود سر باز زده و همکاری نهادهای امنیتی و ارتش پاکستان را با طالبان انکار کرده است. حالا برخی معتقدند که سیاست خارجی پاکستان در قبال افغانستان تغییر کرده و این کشور تلاش می‌کند تا در افغانستان صلح بیاید. در همین رابطه، روزنامه اطلاعات روز با استفاده از پلتفورم «کلاب هاوس» میزبان گفت‌وگوی مجازی میان محمدعمر داوودزی، نماینده خاص رییس‌جمهور افغانستان در امور پاکستان و دکتر عباس فراسو، پژوهشگر روابط بین‌الملل در دانشگاه دیکن استرالیا بود که نکات اساسی آن در نوشتار ذیل آمده است.
ریشه‌ی تنش چیست؟
آقای عمر داوودزی، در خصوص اختلافات اساسی میان افغانستان و پاکستان معتقد است که دو طرف نگرانی جدی امنیتی از طرف مقابل دارند: «پاکستان دشمنان افغانستان را پناه می‌دهد و دشمنان افغانستان از همین پناه‌گاه‌ها حملات‌شان را بر مردم افغانستان برنامه‌ریزی می‌کنند. در عین‌حال پاکستان نیز در طول هفتاد سال شکایت دارد که افغانستان دشمنانش را پناه داده است.»
داوودزی بر این باور است که برعلاوه نگرانی امنیتی دو طرف از بابت حضور دشمنان‌شان در خاک طرف مقابل، رابطه‌ی افغانستان با کشورهای منطقه و جهان نیز برای پاکستان قابل قبول نیست و زمینه‌ی تنش را فراهم ساخته است. از جمله رابطه‌ی افغانستان با هند که برای پاکستان غیرقابل قبول است. در طرف مقابل، رابطه‌ی پاکستان با گروه‌های مجاهدین در گذشته و رابطه‌ی این کشور با گروه طالبان در شرایط فعلی برای دولت افغانستان قابل قبول نیست و باعث اختلاف شدید میان دو کشور شده است.
آقای داوودزی اختلافات مرزی و ارضی را دارای اهمیت کمتری در زمینه‌ی اختلاف این دو کشور می‌داند و معتقد است که این مسأله مربوط به بخشی از تاریخ می‌شود و در شرایط کنونی زیاد جدی نیست. اما به‌عنوان یکی از محورهای منازعه و اختلاف میان افغانستان و پاکستان همواره مطرح بوده است: «اساس اختلاف میان دو کشور، پناه‌دادن به دشمن همدیگر است.»
آقای داوودزی در پاسخ به این سوال که آیا افغانستان به دشمنان پاکستان پناه داده است؟ میگوید در این‌جا بحث پس‌منظر تاریخی مطرح است: «در زمان استقلال پاکستان یک تعداد از بلوچ‌ها و پشتون‌های پاکستان خودشان را افغان می‌دانستند و حالا هم در تذکره‌‌شان افغان ثبت است.» بنابراین افغانستان با پشتون‌های آن‌سوی خط دیورند رابطه‌ی تاریخی و فرهنگی دارند. با این‌حال افغانستان به پشتون‌ها و بلوچ‌ها حمایت و کمک نظامی نکرده، ولی حمایت سیاسی کرده است: «این هم یک حقیقت است که افغانستان در حالات خاص تمامی خاک این کشور زیر کنترل دولت نبوده، ممکن در آن جاها دشمنان پاکستان نیز بوده باشند، ولی این‌که دولت افغانستان از آن‌ها حمایت کرده باشد، رد می‌کنم.»
عباس فراسو معتقد است که محورهای اصلی اختلاف میان افغانستان و پاکستان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. یک بخش از اختلاف برمی‌گردد به تاریخ بی‌اعتمادی دو طرف، اما بخشی از اختلافات جدید است: «پناه دادن دشمنان دولت افغانستان در خاک پاکستان و مداخلات پاکستان در امور افغانستان اختلافات جدید است.»
آقای فراسو باور دارد که اختلاف افغانستان و پاکستان را می‌توان در سه مرحله تقسیم‌بندی کرد.
مرحله اول برمی‌گردد به زمان جدایی پاکستان از هند. در آن زمان افغانستان با عضویت پاکستان در سازمان ملل متحد مخالفت کرد. در زمان صدارت داوود خان اختلاف‌های دو کشور شدت گرفت. در آن زمان پاکستان دو خواسته داشت؛ به رسمیت شناختن خط دیورند از سوی افغانستان و مسأله پشتونستان.
مرحله دوم پس از بازگشت دوباره داوود خان به صحنه قدرت، سیاست خارجی افغانستان در قبال پاکستان تهاجمی‌تر شد و در این زمان پاکستان بیشتر سیاست مهار را در پیش گرفته بود. سیاست مهار در دوره حضور نیروهای اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان بیشتر شد. امریکا نیز در این جنگ نیابتی دخیل شد که در واقع یک جنگ نیابتی تمام‌عیار در این‌جا شکل گرفت.
مرحله سوم با خروج نیروهای شوروی از افغانستان شروع می‌شود. در این مرحله پاکستانی‌ها به اعتماد به نفس و بلندپروازی دست یافتند و گفتند که می‌توانند کنترل بیشتر بر افغانستان داشته باشند. در دهه‌ی نود میلادی سیاست مهار بیشتر جای خود را به سیاست کنترل داد.
فراسو میگوید برعلاوه تنش‌های دو طرفه میان پاکستان و افغانستان، این کشور افغانستان را در مناسبات منطقه‌ای جنوب آسیا نیز می‌بیند. بنابراین رابطه‌ی هند با افغانستان برای پاکستان بسیار مهم است و با کنترل افغانستان می‌خواهد موازنه قوا در منطقه جنوب آسیا را به نفع خود ایجاد کند.
پاکستان به دنبال چه اهداف و امتیازهایی در افغانستان است؟
عمر داوودزی، نماینده خاص رییس‌جمهور در پاکستان در پاسخ با این پرسش که پاکستان به دنبال چه اهداف و امتیازها در افغانستان است، باور دارد که اهداف پاکستان در مورد افغانستان از گذشته تا به حال فرق کرده است: «پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، میرزا اسلم بیگ، لوی‌درستیز ارتش پاکستان گفته بود که افغانستان عمق استراتژیک پاکستان است، به عبارت دیگر حیات خلوت پاکستان است. پاکستانی‌ها می‌خواستند برای حل مسأله کشمیر و تنش میان هند و پاکستان، از خاک افغانستان منحیث حیات خلوت و پایگاه تربیوی کار بگیرند.»
داوودزی معتقد است که پس از آمدن نیروهای امریکایی به افغانستان، پاکستان با نیروهای امریکایی همکاری کرد و تبدیل به متحد حکومت کابل شد. در این مرحله با امریکایی‌ها و حکومت افغانستان در مراحلی همکاری کرد و برخی از رهبران گروه طالبان را دستگیر و به امریکایی‌ها سپرد: «در برخی موارد رهبران گروه طالبان را دستگیر و به حکومت کابل سپرد، به‌طور نمونه اکبر آغا.»
داوودزی میگوید فعلا که قرار است نیروهای امریکایی خارج شوند، وضعیت منطقه شکل دیگری به خود گرفته است: «حالا به عقیده من و آن‌طوری که از مقامات رده‌اول پاکستانی مثل عمران خان و جنرال باجوه شنیده‌ام، می‌گویند که ما پالیسی خود را تغییر داده‌ایم و دیپلماسی ما بیشتر تحت تأثیر منابع ژئواکانومیک میباشد.»
آقای داوودزی باور دارد که مسأله دیگری که در رابطه‌ی افغانستان و پاکستان تأثیر می‌گذارد، تغییر در سیاست خارجی کشورهای منطقه از جمله چین است. چینی‌ها در پاکستان سرمایه‌گذاری زیادی کرده و تلاش دارند تا در افغانستان و ایران نیز در قالب طرح «یک کمربند یک جاده» سرمایه‌گذاری کنند که این یک وضعیت تازه‌‌ای را به‌وجود آورده است: «نمی‌توانیم تمامی جوانب رابطه‌ی فعلی افغانستان و پاکستان را در زمینه‌ی تاریخی تقلیل بدهیم. چرا که نه افغانستان در شرایطی قرار دارد که اختلافات ارضی خود را با پاکستان حل کند و نه پاکستان علاقه‌مند حل این مسائل است.» از نظر آقای داوودزی، افغانستان و پاکستان در شرایطی کنونی مشکل عاجل دارند، از جمله این‌که دشمنان‌شان به طرف دیگر پناه برده که باعث بی‌ثبات ساختن منطقه می‌شود: «پس باید در مطابقت با شرایط قرن بیست‌ویک با پاکستان بنشینیم و با درنظرداشت پس‌منظر تاریخی و مشکلاتی که وجود داشته، راه های جدیدی پیدا کنیم که فرصت‌های موجود را از دست ندهیم. در همین راستا به‌زودی شاهد سفر یک هیأت عالی‌رتبه به پاکستان هستیم که از پاکستانی‌ها خواهند پرسید: «بالاخره شما از ما در بدل صلح چه می‌خواهید تا ما روی آن فکر کنیم؟»
اقای فراسو در این راستا معتقد است که سیاست خارجی پاکستان در قبال افغانستان، امنیت‌محور است. بنابراین گذار از سیاست خارجی امنیت‌محور به‌سوی یک همکاری اقتصادی چندجانبه منطقه‌ای بسیار دشوار است. در سیاست خارجی پاکستان، مناسبات امنیتی نقش اساسی دارد: «دشوار است که بگوییم مناسبات اقتصادی یک‌باره این وضعیت را تغییر بدهد. چنان‌که در سال ۲۰۱۰م، وزیر داخله پاکستان با فشار وزارت خارجه امریکا به کابل آمد و یک توافق‌نامه تجارتی امضا کرد که هیچ وقت عملی نشد. همان‌طوری که توافق‌نامه سیاسی ۱۹۶۵م، هیچ وقت عملی نشد.»
از نظر فراسو، خواسته‌های پاکستان از افغانستان به لحاظ تاریخی تغییر نکرده است؛ عمده‌ترین خواسته‌‌شان جلوگیری از نفوذ هند در افغانستان است، پس از آن به رسمیت‌شناختن خط دیورند از افغانستان و نگرانی‌های امنیتی که پاکستان از بابت مناطق مرزی‌اش دارد.
انتخاب پاکستان؟
آقای داوودزی میگوید پاکستانی‌ها سه گزینه دارند: گزینه‌ی اول این است که از طالبان حمایت کنند تا آن‌ها در افغانستان به قدرت برسند، مثل دهه‌ی نود میلادی. طرف این گزینه «استبلشمنت‌ها یا همان حلقه قدرت در ارتش پاکستان است که طالبان را خوب می‌شناسند و مورد اعتمادشان است.» گزینه دوم مربوط به محور فکری جدیدی است که در پاکستان شکل گرفته است. این محور فکری شامل نسل تحصیل‌کرده می‌شود که در بیست سال گذشته رشد کرده‌اند. آن‌ها استدلال می‌کنند که پاکستان باید با مردم و نسل همانند آن‌ها در افغانستان کنار بیایند.» محور سوم فکری در پاکستان، گروه‌های است که معتقدند پس از خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، پاکستان همکاری کند تا در افغانستان یک دولت و نظام همه‌شمول روی کار بیاید.
داوودزی میگوید یکی از ظرفیت‌ها در روابط این دو کشور، شخصیت‌های سیاسی در داخل افغانستان هستند که با پاکستان رابطه‌ی خوب دارند. این‌ها به‌عنوان سرمایه‌های کشور مطرح هستند. برعلاوه ظرفیت‌های اقتصادی در افغانستان وجود دارد که پاکستان می‌تواند با استفاده از آن‌ها فرصت‌های اقتصادی خوبی را برای خودش به وجود بیاورد. مثلا وصل پاکستان از طریق افغانستان با کشورهای آسیای میانه یکی از فرصت‌های اقتصادی است: «افغانستان هم وسیله‌های فشار دارد که البته ما تاکنون از آن استفاده نکردیم. شما به یاد دارید که چند سال قبل رییس‌جمهور درباره‌ی تحریک نجات پشتون‌ها یک تویت کرده بود که پاکستان را بسیار شدید تکان داد. اما متأسفانه کلید جنگ و صلح افغانستان در پاکستان است.»