با خروج شتاب‌زده‌ی نیروهای خارجی از افغانستان و تشدید خشونت‌ها در سراسر کشور، زندگی عادی مردم در تمام عرصه‌ها به‌هم‌ریخته و فعالیت‌های اقتصادی با چالش جدی مواجه شده است. شماری از تاجران میوه‌ی تازه و میوه‌ی خشک می‌گویند که ناامنی فعالیت‌های اقتصادی آنان را به رکود مواجه کرده است. آنان مدعی‌اند که در اوضاع کنونی بهدلیل نبود دادوستد نه‌‌تنها از نگاه مالی آسیب دیده‌اند، بلکه امنیت جانی نیز ندارند و مجبور به ترک کشورند.
با این حال، وزارت صنعت و تجارت می‌گوید که حجم صادرات افغانستان در نیمه‌ی نخست سال جاری در مقایسه با نیمه‌ی نخست سال گذشته، ۳۰ درصد افزایش یافته است. این وزارت برای بلند بردن میزان صادرات، روند گرفتن جواز‌های تجارتی را آنلاین کرده و برای توزیع آن چهار مرکز را ایجاد کرده است.
احمد فواد احمدی، سخن‌گوی وزارت صنعت و تجارت می‌افزاید که در شش ماه نخست امسال صادرات خوب بوده و این وزارت متعهد است که برای بلند رفتن صادرات زمینه‌های بیشتر را فراهم کند.
صادرات افغانستان
طبق آمار وزارت زراعت و وزارت صنعت و تجارت، ۷۰ درصد صادرات افغانستان را محصولات و پیداوار‌های زراعتی تشکیل می‌دهد. میوه‌ی خشک و تازه، گیاهان طبی و … از مهم‌ترین اقلام صادراتی افغانستان است که از طریق دهلیزهای هوایی، خطوط آهن و راه‌های زمینی به بیرون از کشور صادر می‌شود.
مسئولان وزارت صنعت و تجارت می‌گویند با وجود جنگ شدیدی که میان نظامیان دولتی و طالبان در کشور جریان دارد، ولی هنوز فعالیت تجاری متوقف نشده است و صادرات و واردات مثل گذشته ادامه دارد.
احمدفواد احمدی، سخن‌گوی وزارت صنعت و تجارت به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که با وجود ناامنی‌ها و گسترش ویروس کرونا، وضعیت تجارت به خاصه صادرات افغانستان رو به رشد است و نسبت به سال گذشته افزایش داشته است: «در حال حاضر ما از سه مسیر صادرات داریم و این سبب افزایش آن شده است. صادرات امسال ما در مقایسه با صادرات سال گذشته ۳۰ درصد افزایش دارد.»
طبق آمار سال گذشته، افغانستان در سال ۱۳۹۹ به ارزش ۷۷۷ میلیون دالر صادرات داشته است. براساس آمار با وجود محدودیت‌های کرونا، در سه ماه نخست سال گذشته افغانستان به ارزش ۲۰۴ میلیون دالر و در سه ماه دوم سال ۳۲ میلیون دالر و در سه ماه سوم سال ۱۹۸ میلیون دالر و در سه ماه آخر سال ۳۴۳ میلیون دالر صادرات داشته است.
هند، چین، ترکیه، کشورهای عربی و اروپایی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری افغانستان بوده‌اند.
محصول در روی زمین
در همین حال، وزارت زراعت، آبیاری و مالداری می‌گوید که به‌‌رغم خشک‌سالی، در میزان محصولات زراعتی که از اقلام مهم صادراتی کشور است، کاهش به میان نیامده است.
اکبر رستمی، سخن‌گوی این وزارت می‌گوید: «۷۰ درصد صادرات افغانستان را محصولات زراعتی شامل میوه‌های خشک و تازه و حتا سبزیجات تشکیل می‌دهد و رونق گرفتن تجارت و صادرات این محصولات سبب رشد سکتور زراعت و بهبود اوضاع معیشتی دهقانان می‌شود.»
به گفته‌ی آقای رستمی، در طی سال روان با آن‌که ۷۵ ولسوالی به شکل حاد و ۷۱ ولسوال به گونه متوسط از خشک سالی متأثر شده است، اما این تأثیرات تنها روی پیداوار غله‌جات است که برداشت غله را به ۴ میلیون متریک تُن رسانده و یک اعشاریه یک میلیون متریک تُن کاهش یافته است: «کشت و زراعت با توجه به اقلیم مناطق است. اما جنگ روی برداشت آن اثر دارد.»
با خروج نیروهای خارجی از افغانستان، موج شدید از خشونت‌ها درکشور آغاز شد. طالبان کنترل حدود ۱۶ ولایت را به دست گرفته‌اند و افزون به آن در دیگر ولایت‌ها نیز دولت با طالبان درگیرند. این درگیری‌ها شهروندان، به ویژه تاجران افغان را متحمل زیان‌های مالی کرده‌اند.
ناهید دانش، یکی از تاجران به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «کار ما زعفران است. مال روی زمین، دهقانان آواره جنگ شده‌اند. من چگونه در این وضع زعفران تهیه کنم تا آن را به دست مشتریان خارجی برسانم؟»
زعفران از جمله گران‌قیمت‌ترین محصول صادراتی افغانستان به جهان است، اما ناامنی سبب شده است که تاجران افغان حتا به برداشت این محصول زراعتی نیز به چشم تردید ببینند. خانم دانش می‌گوید که تاجران او را به ترک افغانستان تشویق می‌کنند: «رفقا به من می‌گویند که در این وضع یک افغانی‌ات را بند مال نکن.»
همایون از تاجران میوه، می‌گوید که حاصلات زراعتی به ویژه حاصلات میوه‌ی تازه در بسیاری از ولایت‌ها امسال خوب است، اما بهدلیل ناامنی در فصل برداشت روی زمین مانده است.
او توضیح می‌دهد که بهدلیل ناامنی دهقانان آواره شده‌اند و در کنار آن، تاجران نیز برای دادوستد ریسک نمی‌کنند: «امنیت نیست، یکی از دوستانم را دزدان گروگان گرفته و از او ۳۰ هزار دالر خواسته‌اند. ما نمی‌توانیم از خانه‌ی‌مان بیرون شویم.»
او هشدار می‌دهد که با تداوم اوضاع موجود، محصولات زراعتی روی زمین فاسد، دهقانان به شدت متضرر و نیازمند به کمک می‌شوند.
براساس آمار رسمی در حال حاضر نزدیک به نیم میلیون نفر بهدلیل جنگ آواره شده‌اند.
خزانه خالی
تاجران می‌گویند که ناامنی به مراتب بیشتر و وحشت‌ناک‌تر از پاندومی کرونا روی فعالیت‌های اقتصادی، به ویژه صادرات اثر گذاشته است. آنان مدعی اند که بهدلیل ناامنی و مهاجرت‌های داخلی دادوستد و صادرات نیست.
مرضیه سعادت، یکی از این تاجران می‌گوید: «وقتی ما عملا بهدلیل جنگ نمی‌توانیم محصولی برای صادرات تهیه کنیم و هر روز قراردادهای بیرونی را فسخ می‌کنیم. صادرات از کجا می‌شود؟»
او تصریح می‌کند که در زمان قرنطین سال گذشته با درنظرداشت دستورالعمل‌های صحی به شکل عادی فعالیت کرده و به موقع محصولات عمدتا زراعتی را تهیه و به دست مشتریان خارجی آن در بیرون از کشور رسانده است. او اما می‌گوید که اکنون بهدلیل ناامنی نمی‌تواند مال برای صادرات خرید کند: «در شرایط کنونی ما نمی‌توانیم محصولات زارعین را خرید کنیم. اگر خرید کنیم برای انتقالش حتا به مرکز با مشکل مواجه هستیم. مال ما بهدلیل بسته بودن راه و بسته بودن مرزها فاسد می‌شود و سرمایه‌‌های ما تاجران یا طمعه‌ی آتش می‌شود و یا هم تاراج.»
میرویس حاجی‌زاده، یکی دیگر از تاجران می‌گوید: «امسال حاصلات خوب است، اما در داخل تقاضا و صادر کردن آن مشکل است.»
او اضافه می‌کند که در سال روان از طریق بندر تورخم و اسپین‌بولدک بسیار اندک صادرات داشته است. تاجران مدعی اند که دست‌به‌دست شدن بندرها بین گروه طالبان و دولت ضربه‌ی شدیدی به آنان و صادرات کشور وارد شده است.
تاجران استدلال می‌کنند که توان جبران خسارات ناشی از اخاذی‌ها، چورشدن اموال‌شان در مناطق ناامن و فاسد شدن آن در مسیرها را ندارند و صادارات اندک از مسیر هوایی نیز مشکل آنان را رفع نمی‌تواند.
در همین حال، عبدالنصیر رشتیا، رییس انجمن حمایت از تولیدات داخلی می‌گوید که جنگ و بی‌توجهی دولت سبب شده است که تاجران به فکر بیرون شدن از افغانستان باشند. او به‌عنوان نمونه به دو مارکت در شهر لشکرگاه و یک فابریکه‌ی پروسس آرد در قندوز اشاره می‌کند که به اثر جنگ آتش گرفت و خسارات مالی هنگفتی به بازرگانان وارد کرده است: «مسیرهای ترانزیتی زمینی ناامن است و دهلیز هوایی ظرفیت پایین دارد و هزینه‌ی بلند.»
رشتیا توضیح می‌دهد که مسیرهای ناامن و دست‌به‌دست شدن بندرها در کنار این‌که هزینه‌های صادرات و واردات را افزایش داده است، همچنین سبب شده تا اموال تجارتی که عمدتا محصولات زراعتی‌اند به‌موقع به خارج از افغانستان صادر نشود و در مسیر راه و گمرکات فاسد شود: «تاجران توان ندارند که آتش‌سوزی، فاسد‌شدن اموال‌شان در گمرک‌ها و اخاذی‌هایی که به اثر دست‌به‌دست شدن بندرها به آنان وضع می‌شوند، را جبران کنند.»
این درحالی است که از یک ماه به این سو، هفت بندر تجاری به دست طالبان سقوط کرده است. بندرهای اسلام‌قلعه، تورغندی، آقینه، شیرخان بندر، ابونصرفراهی، اسپین‌بولدک و دند پتان در پکتیا در اختیار طالبان است.
هرچند پیش از این ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان گفته است که دادوستد از این بندرها مثل گذشته ادامه دارد و در «درصدی کمی» که قبلا این گروه از بازرگانان به‌عنوان محصول می‌گرفتند، تغییرات نیامده است، اما بازرگانان هشدار می‌دهند که اگر وضعیت بهتر نشود، باعث رکود تجارت در افغانستان خواهد شد.
مرضیه سعادت، یکی از این تاجران می‌گوید: «راه‌ها ناامن است. ما نمی‌توانیم خطر مالی و جانی را بپذیریم. ظرفیت دهلیز هوایی با وجود هزینه‌ی بالای آن بسیار پایین است و تقاضا برای صادرات از آن زیاد است.»
شفیق الله عطایی، رییس اجرایی اتاق تجارت و صنعت نیز تأیید می‌کند که در شرایط کنونی و با افزایش ناامنی‌ها تقاضا برای صادرات از طریق دهلیز هوایی افزایش پیدا کرده است.
اما عبدالنصیر رشتیا، رییس انجمن حمایت از تولیدات داخلی می‌گوید که دهلیز هوایی برای صادرات محصولاتی است که بهای بیشتر و حجم کم‌تر دارد. اوضاع موجود سبب بلندرفتن تقاضای صادرات از این مسیر شده است، اما این مسیر بهدلیل هزینه‌ی بالا و با توجه به خالی بودن خزانه‌ی دولت برای حمایت از آن کارساز نیست: «به‌طور حساب‌شده دولت چشمه‌های عایداتی‌اش (مسیرهای ترانزیت زمینی) را از دست داد و اکنون بهدلیل خالی بودن خزانه توانایی بیشتر انتقال محصولات از طریق دهلیز هوایی را ندارد.»
میرویس حاجی زاده، یکی از تاجران می‌گوید: «صادرات زمینی که نباشد، صادرات یک یا دو تن هوایی مشکل را حل نمی‌کند.»
افزون بر نبود امنیت، بسته‌بندی غیرمعیاری، مشکلات در بخش پروسس و نبود بازار از دیگر چالش‌هایی اند که روی صادرات محصولات زراعتی افغانستان اثر کرده است.