نویسنده: استفانی گلینسکی
وقتی پروانه امیری با شوهر و دو دختر کوچکش مشغول صرف صبحانه بود، در زده شد؛ ملاقاتی غیرمنتظره با مددکار اجتماعی. او بیرون ایستاده بود و خبرهای غیرمنتظره‌تری با خود داشت: خانواده باید خانه‌ی خود را برای پناهندگان تازه‌وارد از اوکراین تخلیه کنند. به آن‌ها گفته شد که بدون سوال، بدون بحث، فقط «در عرض ۲۴ ساعت» باید تخلیه کنند.
امیری، ۳۳ ساله، یک فعال اجتماعی و پناهنده از افغانستان که در اواخر جنوری با کمک دولت آلمان پس از دو سال متوالی دریافت تهدید از سوی طالبان از افغانستان گریخت وارد برلین شد. یکی از صدها افغانستانی است که در سراسر آلمان بی‌جا و مکان می‌شوند تا راه برای پناهندگان تازه‌وارد از اوکراین باز شود.
طارق علاوس، یکی از اعضای هیئت مدیره شورای پناهندگان برلین می‌گوید: «تخلیه‌ها عمدا منتشر نشدند. برخی از مردم سال‌ها در خانه‌های خود زندگی می‌کردند که از ساختارهای اجتماعی خود بیرون رانده شدند؛ از جمله کودکانی که به مکان‌هایی دور از مکتب‌های مربوطه‌ی خود منتقل شدند. او که با سازمان‌های مختلفی برای کمک به بهبود شرایط پناهندگان در پایتخت آلمان و اطمینان از رعایت حقوق آن‌ها همکاری می‌کند، گفت که دولت این تخلیه‌ها را با این ادعا توجیه می‌کند که افغان‌ها از به اصطلاح «مراکز تازه‌واردان» بیرون رانده شده‌اند که به هر حال فقط باید مدت کوتاهی در آن‌جا می‌ماندند. اما برخی از خانواده‌ها سال‌ها در آن‌جا زندگی می‌کردند، در حالی که خانواده‌های [بیرون رانده‌شده] دیگر در اقامتگاه‌هایی غیر از مراکز تازه‌واردان زندگی می‌کردند.» علاوس با توضیح این‌که حدود ده اقامتگاه در برلین تخلیه شده، گفت: «شرایط زندگی تعداد کمی از مردم بهتر شده، اما بیشتر آن‌ها می‌ترسند صحبت کنند، زیرا می‌ترسند بر وضعیت مهاجرت آن‌ها تأثیر بگذارد.»
یک مرد ۳۰ ساله‌ی افغان که خواست نامش فاش نشود نیز در ماه جنوری به همراه مادر و دو برادر کوچک‌ترش که یکی از آن‌ها دچار عارضه‌ی قلبی است وارد آلمان شده است. او گفت که پس از اخراج خانواده از همان مجتمعی که امیری در آن زندگی می‌کرد، او -تنها فرد خانواده که انگلیسی می‌داند- از برادران و مادرش جدا شده و به او محل اقامتی در نقطه‌ی دیگری از شهر پیشنهاد شده است. با وجود این‌که برخی از خانواده‌ها در همان مرکز تازه‌واردان که امیری در اولین ماه‌های اقامت خود در آلمان آن را خانه نامیده بود اسکان داده شده بودند، برخی دیگر در خانه‌هایی مانند هتل زندگی می‌کردند که هزینه همه‌ی آن‌ها توسط دولت آلمان پرداخت می‌شد.
علاوس گفت: «البته تقصیر اوکراینی‌ها نیست، اما اگر فقط افراد خاصی هدف قرار گرفته‌اند باید همبستگی خود را زیر سوال ببریم. ماه‌های گذشته نشان داد که رفتار متفاوت با پناهندگان امکان‌پذیر است و این باید به طور سیستماتیک در جامعه‌ی ما مهار شود.»
دیپارتمان ادغام، کار و خدمات اجتماعی سنای برلین می‌گوید که این تصمیم را «بر اساس ملاحظه‌های ضروری و دشوار عملیاتی» گرفته و هیچ جای‌گزینی وجود ندارد؛ زیرا اوکراینی‌ها، از جمله بسیاری از زنان دارای فرزند، به سقفی بالای سر و جایی برای خواب نیاز دارند.
استفان اشتراوس، دبیر منشی مطبوعاتی این وزارت گفت: «ما متأسفیم که این امر باعث ایجاد مشکلات بیشتر برای خانواده‌های افغان شد [و این‌که] افرادی متأثر از این تصمیم مجبور شدند از محیطی که با آن آشنا بودند دور شوند، اکنون احتمالاً باید با دشواری زیادی در روابط اجتماعی خود مواجه شوند. او گفت که برلین در مجموع ۸۳ اقامتگاه مختلف برای پناهندگان دارد که در حال حاضر حدود ۲۲ هزار نفر را در خود جای داده است؛ اما اوکراینی‌های تازه‌وارد باید در چند مرکز مشخص اسکان داده شوند تا پردازش ساده شود. اشتراوس گفت که به افغان‌های اخراج‌شده، محل‌های اقامتی «دایمی» با کیفیت مشابه به استثنای حمام و آشپزخانه مشترک، داده شده است.
امیری و خانواده‌اش پس از تخلیه‌ی محل زندگی‌شان در ماه مارچ تا کنون دوبار نقل مکان کرده‌اند و اکنون در هوتلی سابق در حومه‌ی شمالی برلین در راینیکندورف زندگی می‌کنند که به سرپناه موقت افراد «بی‌خانمان» مشهور است. این سومین خانه‌ای این خانواده در عرض یک ماه است.
در یک پست فیسبوکی که دفتر منطقه‌ی راینیکندورف در مورد این اقامتگاه نوشته، آمده است: «هدف اقامت دایم در این مکان‌ها نیست.» و مطمئنا دو اتاق کوچک با آشپزخانه مشترک چنین چیزی به نظر نمی‌رسد. هرچند بازهم بهتر از اقامتگاه قبلی است که خانواده در آن مستقر شده بودند، جایی که حتا حمام‌ها مشترک بود و آروین پس از مدتی متوجه شد که برخی از ساکنان سوابق جنایی دارند. او نگران بود که برای دخترانش، یکی ۵ ساله، دیگری فقط ۸ ماهه، جای امنی نباشد.
این خانواده در حال حاضر بیشتر با پناهندگان دیگر زندگی می‌کنند، اما مدیر این مرکز، رادنیتز، که از ذکر نام خود خودداری کرد، تأیید کرد که این محل اقامت برای افرادی است که «غیرارادی بی‌خانمان» هستند.
مکان جدید ارزان نیست. آروین نامه‌ای را نشان داد که در آن جزئیات مبلغی که دولت آلمان برای دو اتاق کوچک و آشپزخانه‌ی مشترک پرداخت می‌کند ذکر شده بود. شبیه ۳۷ یورو برای هر نفر یا حدود ۴۵۰۰ یورو در ماه؛ مبلغی گزاف حتا در پایتخت گران این کشور. هم‌چنان مشخص نیست که چه مدت می‌توانند در این‌جا بمانند.
اولین اقامتگاه خانواده، یک آپارتمان کانتینری کوچک اما کاملا مجهز مال آن‌ها بود تا زمانی‌که بتوانند جایی برای خود پیدا کنند. البته در پایتخت شلوغ این کشور این کار سختی است، حتا با وجود این‌که دولت آلمان هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. زمان اقامت در پناه‌گاه جدید در پایان ماه جولای به پایان می‌رسد.
امیری گفت: «ما نمی‌دانیم به کجا فرستاده می‌شویم. دخترم مهسا تازه به مهدکودک خو گرفته بود. کم کم داشتیم مستقر می‌شدیم تا این‌که به ما گفتند جابه‌جا شویم. از آن زمان، نتوانسته‌ام مهدکودکی در نزدیکی خانه که جای خالی داشته باشد پیدا کنم.» درحالی‌که مددکاران اجتماعی انگلیسی‌زبان برای کمک به کارهای اداری مهاجرت و کمک به ثبت‌نام پناهندگان تازه‌وارد در کلاس‌های آلمانی در دسترس بودند؛ اما هیچ کمکی در پناه‌گاه جدید ارایه نشد.
اولین اقامتگاه خانواده (آپارتمان کانتینری) هنگام بازدید فارین پالیسی در اوایل اپریل، چند هفته پس از بیرون‌راندن چندین خانواده خالی و متروک بود. مددکاران اجتماعی از رفتار دولت با افغان‌ها و هم‌چنین سایر پناهندگان خاورمیانه و شمال افریقا ابراز ناامیدی کردند. آن‌ها به یکی از مسایل مربوط به ورود افغان‌ها به آلمان، پس از تسلط طالبان بر افغانستان در آگست ۲۰۲۱ اشاره کردند. بیشتر افرادی که به دنبال امنیت در آلمان هستند، وارد سیستم پناهندگی می‌شوند. بعد به آن‌ها اقامت موقت می‌دهد که هر شش ماه یکبار ارزیابی مجدد می‌شود. بسته به وضعیت کشورشان، تمدید و در نهایت پناهندگی اغلب افراد رد می‌شود. اما اکثر افغان‌هایی که از ماه آگست گذشته وارد شده‌اند، به‌طور کامل از این روند مستثنا شده و بلافاصله مجوز اقامت سه‌ساله دریافت کرده‌اند.
یک مددکار اجتماعی به شرط ناشناس‌ماندن توضیح داد، این به این معنا است که به زودی پس از ورود، افغان‌ها در گروه پناه‌جویانی قرار می‌گیرند که پناهندگی دریافت کرده‌اند و سال‌هاست در آلمان زندگی می‌کنند؛ می‌توانند به زبان آلمانی صحبت کنند و در سیستم کار خود را پیش ببرند. به همین دلیل است که حتا با وجود این‌که امیری به تازگی به این‌جا آمده، به او کمک مناسب این افراد ارایه نشده است.» این مددکار اجتماعی افزود: «طبق وضعیت مهاجرتی او، گویا سال‌هاست که در آلمان زندگی کرده است.»
قبل از حمله‌ی روسیه به اوکراین، آلمان بزرگ‌ترین کشور میزبان پناه‌جویان اروپا بود و در سال ۲۰۱۵ مرزهای خود را به روی افرادی که عمدتا از جنگ در سوریه فرار کرده بودند باز کرد. بیش از ۱ میلیون و ۲۴ هزار پناهنده در آلمان زندگی می‌کنند؛ اگرچه لهستان در هفته‌های پس از تهاجم ۲۴ فبروری از حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار اوکراینی استقبال کرده است.
زمانی‌که طالبان در ماه آگست گذشته پایتخت افغانستان را گرفتند، آلمان تقریبا ۵ هزار نفر را که بیشتر آن‌ها افغان بودند، از این کشور خارج کرد. ترزا بروئر، یکی از بنیان‌گذاران مؤسسه غیرانتفاعی کابل لوفتبروک، گفت: «از آن زمان، دولت آلمان تقریبا ۴ هزار نفر دیگر را تخلیه کرد و ما ترتیب خروج ۳ هزار نفر دیگر را دادیم. به این ترتیب تعداد کل افغان‌هایی که پس از تسلط طالبان به آلمان وارد شده‌اند به حدود ۱۲ هزار نفر می‌رسد.»
اما از زمان شروع تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین، آلمان حداقل ۳۱۶ هزار اوکراینی را که از جنگ فرار کرده‌اند، ثبت کرده است. برلین در شرق کشور و در نزدیکی مرز لهستان، اولین نقطه‌ی ورود برای بسیاری از این افراد است و تاکنون ۶۰ هزار تازه‌وارد را ثبت کرده است. میدان هوایی تگل سابق برلین که خالی بود، از آن زمان به بزرگ‌ترین مرکز تازه‌واردان شهر برای پناه‌جویان اوکراینی تبدیل شده است که ظرفیت اسکان ۲ هزار ۶۰۰ نفر را دارد.
درست مانند اکثر افغان‌ها، تنها تعداد انگشت‌شماری از اوکراینی‌ها به مدت نامحدود در پایتخت آلمان خواهند ماند. اکثریت به یکی از ۱۶ ایالت این کشور می‌روند. آروین که در اواخر جنوری به آلمان آمد، در برلین ثبت‌نام کرد و اکنون دارای مجوز اقامت سه‌ساله است.
امیری از اتاق کوچک اما روشن خود گفت: «رئیس سابق من در کابل کشته شد و پس از تهدیدهای شخصی، همیشه از خطر مرگ می‌ترسیدم. دخترم مدام می‌پرسد که آیا طالبان به این‌جا می‌آیند یا نه، و من در نهایت می‌توانم به او بگویم نه. این اولین‌باری است که احساس امنیت می‌کنم، و سپاس‌گزارم چون آلمان در حال ساختن آینده‌ای برای دخترانم است. وقتی برای اولین‌بار تصاویری از اوکراین منتشر شد، برای مردم آن گریه کردم. من جنگ و وحشت آن را می‌شناسم. هنوز برای آن‌ها گریه می‌کنم. من فقط می‌خواهم که با همه‌ی ما یکسان رفتار شود. پناهنده پناهنده است.»