کشاورزان و دام‌داران در ولایت‌های مختلف از جمله دایکندی، بامیان، غزنی، پروان، پنجشیر، میدان‌وردک و جوزجان مدعی‌اند که با فروپاشی نظام و به قدرت رسیدن طالبان، کوچی‌ها در سراسر افغانستان به مزارع و کشتزارهای مردم هجوم برده است. مزارع آنان را به چراگاه مواشی‌شان تبدیل کرده‌اند و مردم را نیز آزار و اذیت می‌کنند. عمل‌کردی که سبب خشم مردم، به‌ویژه کشاورزان شده است. این وضعیت تحمل خشک‌سالی‌های سال‌های پسین را بر مردم سخت‌تر کرده است.
از این میان، ساکنان ولسوالی کیتی ولایت دایکندی از هجوم کوچی‌های «مسلح» و هم‌دستی مسئولان محلی گروه طالبان با کوچی‌ها در این ولسوالی انتقاد می‌کنند و می‌گویند که مواشی کوچی‌ها مزارع و کشتزارهای ساکنان محل را تخریب کرده و زیان مالی هنگفتی به بار آورده است.
ساکنان محل مدعی اند که مسئولان محلی طالبان در دایکندی نیز بر این معضل چشم می‌بندند و به نحوی با کوچی‌ها در تخریب مزارع و کشتزارهای ساکنان بومی همکاری می‌کنند. ساکنان ولسوالی کیتی از گروه طالبان می‌خواهند که معضل کوچی‌گری را حل کنند.
دایکندی در مرکز افغانستان از ولایت‌های به‌شدت متأثر از پدیده‌ی کوچی‌گری است. تاکنون افراد مسلح با اسم کوچی در ولسوالی‌های، خدیر، سنگتختوبندر، گیزاب، شهرستان، ناوه‌میش، میرامور و… هجوم برده‌اند.
چنانچه به‌تازگی، افرادی منسوب به کوچی به منطقه‌ی «کیسو» ولسوالی کیتی هجوم برده و بر زمین‌های باشندگان بومی ادعای مالکیت کرده‌اند. کیسو، منطقه‌ی نسبتا حاصل‌خیر ولسوالی کیتی است. بیش از شش هزار خانواده ساکن دارد. باشندگان این منطقه اکثرا با دام‌داری و زراعت امرار معیشت می‌کنند.
چندی پیش ساکنان منطقه‌ی «دره شاتوت» ولسوالی کیتی به روزنامه اطلاعات روز گفته بودند که مسئولان محلی طالبان حکم کوچ آنان از جایدادهای اجدادی‌شان را صادر کرده‌اند. به‌گفته‌ی آنان، طالبان قصد دارند زمین‌هایی را که آنان از پدربزرگ‌شان به میراث گرفته‌اند، به یک مرد پشتون تحویل دهند.
هجوم کوچی‌ها
طی سال روان خورشیدی هجوم کوچی‌ها در کنار خشک‌سالی، زندگی مردم بومی «کیسو» را با دشواری مواجه کرده است. منابع از ولسوالی کیتی می‌گویند که کوچی‌ها از چند مدت به این‌طرف با هزاران رأس مواشی در منطقه‌ی کیسو هجوم آورده‌اند و به آزار و اذیت باشندگان بومی منطقه می‌پردازند. طبق معلومات ارایه‌شده، کوچی‌ها در این منطقه مواشی‌شان را بر مزارع ساکنان رها کرده و منابع آبی مردم (کاریزها) را تخریب کرده‌اند.
جوهر (اسم مستعار)، باشندهی منطقه کیسو ولسوالی کیتی است. او که چهل ساله به نظر می‌رسد، به دام‌داری و کشاورزی مشغول است. جوهر می‌گوید که کوچی‌ها در کل منطقه‌ی کیسو نفوذ کرده‌اند. درحالی‌که مردم با مشکلات اقتصادی و معیشتی شدید دست به گریبانند و از خشک‌سالی رنج می‌برند، گشت‌وگذار مواشی کوچی‌ها نیز به مزارع ساکنان بومی منطقه آسیب جدی وارد کرده است. کاری که به گفته‌ی جوهر، بحران قحطی را در این مناطق تسریع می‌کند: «طی بیش از دو صد سال، مردم کوچی‌ها را به چشم ندیده‌اند. من که از کلان‌هایم پرسیده‌ام، هیچ‌کسی آنان را به چشم ندیده است. اما اکنون کوچی‌ها بدون داشتن مدرک آمده و بر مزارع ما ادعای مالکیت می‌کنند و آن را تخریب می‌کنند.»
به گفته‌ی جوهر، با به قدرت رسیدن طالبان افرادی از اسم کوچی سوءاستفاده کرده و در منطقه‌ی کیسو ولسوالی کیتی بدون داشتن سند و مدرک بر مزارع و کشتزارهای مردم ادعای مالکیت می‌کند.
جوهر ادامه می‌دهد: «کوچی‌ها در بین زمین‌های‌مان خیمه برپا کرده‌اند. مواشی‌شان را در بین کشت‌زار ما رها می‌کنند و درختان میوه و بادامی که ما سال‌ها پرورش داده‌ایم را می‌شکنند. خلاصه فعلا ما اختیار زمین خود را نداریم. به مقام ولایت [طالبان] در دایکندی شکایت کرده‌ایم اما متأسفانه کسی به آن توجه نمی‌کند و ظلم روان است.»
منابع می‌گویند که مردم توان مقابله با کوچی‌ها را ندارند.
واحد (اسم مستعار)، دیگر باشندهی کیسو می‌گوید: «اکثریت کوچی‌ها سلاح‌های سبک و سنگین در اختیار دارند و ساکنان محل توان اعتراض را در برابر آنان ندارند.»
منابع با اشاره به یک دعوای حقوقی باشندگان ولسوالی سنگتختوبندر، می‌گویند که کوچی‌ها همیشه در صدد زورگیری از مردم اند.
این درحالی است که چندی پیش کوچی‌ها از ساکنان روستای «سیاه‌چوب» ولسوالی سنگتختوبندر، خون‌بهای یک مرد کوچی را که در سال ۱۳۶۳ در درگیری با ساکنان محل کشته شده، خواسته بودند.
مسئولان محلی طالبان و متنفذین محل و شماری از بزرگان کوچی‌ها فیصله کرده بودند که باشندگان روستای «سیاه‌چوب» ولسوالی سنگتختوبندر باید مبلغ یک میلیون افغانی به کوچی‌ها خون‌بها پرداخت کنند.
اخیرا کوچی‌ها به منطقه‌ی سیاه‌چوب ولسوالی سنگتختوبندر نیز هجوم برده‌اند.
در غزنی نیز یک دعوای حقوقی بین مردم ولسوالی مالستان و ولسوالی اجرستان بعد از گذشت ۳۱ سال، به‌صورت یک‌جانبه فیصله شده است. باشندگان ولسوالی مالستان عمدتا هزاره و باشندگان ولسوالی اجرستان پشتون هستند.
براساس این فیصله، باشندگان ولسوالی مالستان مکلف شده‌اند که مبلغ شش میلیون و ۲۵۰ هزار کلدار پاکستانی به سه نفر از باشندگان ولسوالی اجرستان پرداخت کنند.
عباد (اسم مستعار)، باشندهی ولسوالی کیتی می‌گوید: «ما ریش‌سفیدان وقتی مشکل را با مقام ولایت طالبان مطرح کردیم، ولایت به ما خط داد و به ما گفتند که ولسوالی مشکل را حل می‌کند، اما متأسفانه ولسوال و هیأت‌های اعزامی‌اش توجهی نمی‌کنند. هیأت اعزامی ولسوال، شب را با کوچی‌ها گذراند و صبح بدون توجه به خط و با گرفتن پول مصارف راه از مردم دوباره به ولسوالی برگشتند.»
خشک‌سالی
افزون به معضل کوچی‌گری در دایکندی، خشک‌سالی نیز بحران دیگری است. دایکندی در مرکز افغانستان از ولایت‌های به‌شدت متأثر از تغییرات اقلیمی در افغانستان است. طی سال روان خورشیدی بخش‌های زیادی این ولایت از خشک‌سالی آسیب دیده است.
منابع از این ولایت می‌گویند که در بعضی از مناطق دایکندی مردم برای تأمین آب آشامیدنی با مشکل مواجه‌اند. در مناطق آسیب‌دیده از خشک‌سالی نه تنها از کشت‌وکار خبری نیست، بلکه طی سال روان خورشیدی درختان نیز به دلیل نبود آب خشکیده است.
نورمحمد، باشندهی دایکندی می‌گوید: «تمامی مناطق حاصل‌خیز دایکندی گرفتار کوچی‌ها هستند و متباقی هم گرفتار خشک‌سالی شدید. در منطقه‌ی ما در اشترلی تأمین آب آشامیدنی دشوار شده است.»
به گفته‌ی این باشندهی محل، مناطقی که از خشک‌سالی کم‌تر متأثر است، اکنون با روی‌کارآمدن طالبان درگیر کوچی‌گری هستند.
جمع‌آوری پول از مردم
با به قدرت رسیدن دوباره‌ی گروه طالبان در ۲۴ اسد سال گذشته‌ی خورشیدی، کوچی‌ها به مزارع مردم در شماری از ولایت‌ها هجوم برده و برای تصاحب ملکیت مردم، دعواهای حقوقی راه انداخته‌اند. چندی پیش کوچی‌ها به چندین روستای دورافتاده در ساحه‌ی «غم‌قول» ولسوالی خدیر دایکندی نیز هجوم برده و ساکنان بومی را تهدید به کوچ اجباری کرده‌اند.
با این حال، امین‌الله عبید، والی طالبان برای دایکندی پیش از این به یک رسانه‌‌ی محلی در این ولایت، وجود مشکلات میان ده‌نشینان و کوچی‌ها در چند ولسوالی دایکندی را تأیید کرده است.
عبید گفته است که هیأتی با ترکیب ولسوال، قوماندان امنیه و مدیر زراعت در سطح ولسوالی‌ها تعیین شده‌اند تا این مشکلات را میان طرفین حل، از تخریب مزارع مردم جلوگیری و «حق کوچی‌ها را طبق اصول بدهند.»
هنوز مشخص نیست که کوچی‌ها چه حقی بر گردن باشندگان بومی مناطق مرکزی دارند و طبق کدام اصول باید این حق به آن‌ها داده شود.
افزون بر معضل کوچی‌گری، باشندگان بومی مناطق مورد تهاجم کوچی‌ها می‌گویند که هیأت‌منصفه‌ی که از سوی مسئولان محلی برای حل نزاع فرستاده می‌شود، نیز به مشکلات مردم می‌افزایند. باشندگان ولسوالی کیتی مدعی اند که هیأت‌منصفه‌ی گروه طالبان به بهانه‌ی حل‌وفصل نزاع از مردم پول جمع‌آوری می‌کنند.
یک باشندهی کیتی که می‌خواهد نامش در گزارش ذکر نشود، می‌گوید: «هر روز از ولسوالی برای حل معضل کوچی‌ها می‌آیند. آنان دعوا را حل نمی‌کنند. اما به بهانه‌ی آن از مردم خرج سفر، تیل موتر و… می‌گیرند. معلوم نیست از ولسوالی است یا نه، اما هربار ۱۲ هزار، ۵ هزار و… افغانی پول خرج [جمع‌آوری] می‌کنند.»
مردم می‌گویند که کوچی‌ها مسلح اند و باشندگان محل توان مقابله با آنان را ندارند.
کوچی‌ها اغلب مسلح اند. والی طالبان برای دایکندی می‌گوید که به هیچ‌کس اجازه‌ی حمل سلاح به‌شکل غیرقانونی داده نخواهد شد و به نهادهای امنیتی هدایت می‌دهد که این موضوع را پی‌گیری کنند.
اما باشندگان بومی مناطق مرکزی می‌گویند که کوچی‌های مسلح از سوی گروه طالبان مورد حمایت همه‌جانبه قرار می‌گیرند.
جوهر، باشندهی ولسوالی کیتی می‌گوید: «کوچی‌ها مسلح‌اند. بسیاری وقت‌ها پوسته‌ها/پاسگاه‌های امنیتی طالبان در بازارها سلاح آنان را گرفته؛ اما دوباره به آنان تحویل داده است. نه تنها این، حتا افراد کوچی که بدون داشتن سند و مدرک به مردم ظلم می‌کنند. [طالبان] در پیش مردم [آنان] را دست‌بند می‌زنند، اما چند قدم دور‌تر از مردم آنان را رها می‌کنند.»
این درحالی است که سال گذشته نیز با حاکمیت طالبان، شماری از کوچی‌ها مجهز با سلاح‌های سبک و سنگین به منطقه‌ی «غم‌قول» ولسوالی خدیر آمده بودند. این کوچی‌ها بالای زمین‌های مردم ادعای ملکیت کرده و ۲۰۰ خانواده در این ساحه را تهدید به کوچ اجباری کرده بودند.
افزون به ولسوالی‌های خدیر، سنگتختوبندر و کیتی، کوچی‌ها به ولسوالی شهرستان دایکندی نیز هجوم برده‌اند. به‌گفته‌ی منابع، مردم ولسوالی شهرستان از حکومت مرکزی طالبان می‌خواهند که جلوی کوچی‌های «خودسر» را بگیرند.
اخیرا از ولایت‌های دیگر نیز گزارش شده است که با فرارسیدن فصل بهار، کوچی‌ها با مواشی و دام‌‌های‌شان بر کشتزارهای مردم هجوم آورده‌اند.
معضل کوچی و ساکنان بومی ولسوالی‌های عمدتا هزاره‌نشین از سال‌ها به این طرف وجود داشته است، اما با به قدرت رسیدن دوباره‌ی طالبان افزایش یافته است.