«میز نیست، وسایل نیست. مادر بیچاره روی زمین ولادت می‌کند. من خودم دیدم مادر ولادت کرد، طفل پایین افتاد و از بین رفت. جنجال‌های زیادی در بخش طبابت است و در این اواخر این موارد افزایش یافته است. در موردی دیگر، خانمی چهارماهه باردار بود اما به اسهال حاد دچار شده بود. مادر بسیار دیر به کلینیک مراجعه کرده بود. به او سرم و دارو تطبیق کردیم اما دیر شده بود و کار از کار گذشته بود. نوزاد از بین رفته بود. مادر را به شفاخانه ولایتی فرستادیم اما گزارش دادند که در آنجا فوت شده است».
نبود امکانات و تجهیزات طبی
زحل (مستعار) داکتر زنان، در مورد افزایش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان می‌گوید که مشکلات بسیاری در عرضه خدمات صحی به مادران وجود دارد؛ نبود تجهیزات و وسایل طبی از مهم‌ترین عواملی است که جان مادران را با خطر مواجه می‌سازد. به گفته این داکتر زنان، در بسیاری از کلینیک‌ها و مراکز درمانی، نبود همین تجهیزات طبی موجب مرگ مادر و یا نوزاد می‌شود. «وقتی وسایل کافی نباشد طفل دفعتا دچار نفس‌تنگی می‌شود و اگر اکسیجن به دسترس نباشد، طفل از بین می‌رود. دسترسی نداشتن به تجهیزات طبی نیز منجر به مرگ‌ومیر مادران می‌شود».
داکتر وردک، داکتر نسایی است. او نیز با اشاره به بدترشدن وضعیت مادران در جریان یک سال اخیر، می‌گوید که در دوران جمهوریت نظام صحی افغانستان روزبه‌روز بهتر می‌شد و سهولت‌هایی در عرصه خدمات درمانی ایجاد شده بود. اگرچه مشکلات به‌طور کامل رفع نشده بود، اما باز هم قناعت‌بخش بود. او با اشاره به تغییر نظام می‌افزاید در دوران امارت اگرچه از نظر انتحار و انفجار کشور کمی آرام‌تر شده است اما اقتصاد مردم به‌شدت ضعیف شده و بیکاری افزایش یافته است. به باور او، این وضعیت بر روی صحت و سلامت مادران باردار تأثیر منفی گذاشته است. این داکتر زنان می‌افزاید به‌دلیل وضعیت اقتصادی نامطلوب، زنان کم‌تر به کلینیک مراجعه می‌کنند و مراقبت‌های دوران بارداری به‌طور کامل صورت نمی‌گیرد.
داکتر سونیتا بهرام، داکتر معالج زنان با تأیید این موضوع می‌گوید عدم دسترسی به مراکز صحی به‌ویژه در دوران فعلی موجب افزایش این آمار شده است و مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر مادران همین موضوع است. وی می‌افزاید، درصد زیادی از این مرگ‌ومیرها مربوط به روستاهای افغانستان است. یا مراکز صحی در دسترس قرار ندارند یا به‌دلیل مشکلات اقتصادی زنان نمی‌توانند به این مراکز مراجعه کنند. از سوی دیگر، براساس فرهنگ‌های نادرستی که در برخی از ولایات افغانستان وجود دارد، زنان اجازه رفتن به مراکز صحی را ندارند.
به گفته این داکتر زنان، در دوران بارداری به‌ویژه ماه‌های آخر، سلامت مادران باید ارزیابی شود که متأسفانه چنین نیست. «در زمان بارداری به‌ویژه در سه ماه اخیر بارداری، اکلمسیا و پرکلمسیا رخ می‌دهد؛ فشار بلند و وجود پروتئین در ادرار شان. آن‌ها با وجود این عوارض به مراکز صحی مراجعه نمی‌کنند و در حالت پیشرفته‌تر، اکلمسیا موجب مرگ‌ومیر نوزادان می‌شود».
این داکتر معالج زنان می‌افزاید که بیکاری و نداشتن وظیفه مردم را با مشکلات اقتصادی فراوانی روبه‌رو کرده است. به همین دلیل اغلب زنان باردار نمی‌توانند به موقع به مراکز درمانی مراجعه کنند. آن‌ها حتا نمی‌توانند موتری را کرایه کرده و به داکتر مراجعه کنند. بنابراین، اغلب در خانه و بدون امکانات صحی ولادت می‌کنند.
به گزارش رسانه‌ها، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد با ابراز نگرانی از وضعیت زنان باردار در افغانستان گفته است که در هر دو ساعت یک زن باردار به‌دلیل عوامل قابل پیش‌گیری جانش را از دست می‌دهد. صندوق جمعیت ملل متحد در گزارشی گفته است که آمار مرگ‌ومیر مادران در افغانستان بالاترین رقم در آسیا و اقیانوسیه را دارد. به گفته این نهاد، زنان باردار در این کشور به هیچ‌گونه خدمات صحی دسترسی ندارند.
فقر و تغذیه نادرست مادران در دوران بارداری
با روی‌کارآمدن طالبان و فروپاشی حکومت پیشین، اکثریت مردم از کار بیکار شده‌اند و فقر و مشکلات اقتصادی بر زندگی مردم سایه انداخته است. در این میان زنان باردار که به تغذیه سالم و کافی نیاز دارند با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند.
داکتر زحل می‌گوید بسیاری از موارد مرگ‌ومیر مادران ناشی از عدم مراقبت‌های دوران بارداری است. به گفته این داکتر زنان، تغذیه مادران در دوران بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است اما بنا به مشکلات اقتصادی و فقر، زنان باردار به خوبی غذا نمی‌خورند و همین دلیل موجب نارسایی نوزاد خواهد شد. در بسیاری موارد ولادت‌ها قبل از موقع اتفاق می‌افتند و نوزادان هفت‌ماهه به دنیا می‌آیند.
داکتر بهرام نیز با تأیید این موضوع می‌گوید که مشکلات در اطراف و دهات بیشتر از مراکز شهرها است. به‌دلیل مشکلات اقتصادی، مادران درست تغذیه نمی‌شوند و مادر به سوء تغذیه دچار می‌شود که این مسأله بر روی رشد جنین نیز تأثیر منفی دارد. «مادر که درست تغذیه نشود طفل هم تغذیه نمی‌شود. وقتی طفل تغذیه نشد، در هنگام ولادت طفلی که به دنیا می‌آید یا مشکلات صحی دارد؛ ناقص است یا دچار سوءتغذی میباشد یا اختلالات مغزی دارد.»
داکتر مینه نیز در رابطه به این موضوع می‌گوید اولین کسانی که از فقر متأثر می‌شوند زنان حامله و طفل‌شان اند. به واسطه فقر و تغذیه نادرست، مادر دچار کم‌خونی می‌شود و کم‌خونی خود زمینه‌ساز بیماری‌های دیگر مانند مشکلات قلبی می‌گردد. او می‌گوید در ولایت‌های دوردست افغانستان مانند خوست، پکتیا، کندز، غزنی و حتا ولسوالی‌های چهاراطراف کابل به‌دلیل نبود راه‌های مواصلاتی معیاری و نبود موتر، مادران با وضعیت بحرانی به شفاخانه آورده می‌شوند که دچار خونریزی شدیدی هستند. هیچ‌کس نمی‌تواند به بیمار کمک کند و در بدترین حالت بیمار جان خود را از دست می‌دهد. به گفته این داکتر زنان، اکثر بیماران از ولسوالی‌ها یا ساحات دور از مرکز با چنین حالتی به شفاخانه مراجعه می‌کنند.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ گفته است که از آغاز سال جاری میلادی تاکنون ۱۱۳ هزار و ۵۰۰ نوزاد در مراکز صحی تحت حمایت این کمیته در افغانستان متولد شده‌اند. اما با توجه به بحران فقر و گرسنگی در این کشور، این نوزادان چگونه زنده خواهند ماند؟
کریستین سیپولا، آمر کمیته صلیب سرخ برای آسیا و اقیانوسیه گفته است مادران و زنان باردار در کشوری که پیش از این نیز بالاترین میزان مرگ‌ومیر در جهان را داشته است به‌صورتی که لازم بود تداوی نمی‌شدند و اکنون در هر صد هزار ولادت در افغانستان، ۶۳۸ مادر جان خود را از دست می‌دهند. در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۰ نیم این آمار را نشان می‌دهد. به‌طوری که از هر صد هزار زن در حین زایمان ۳۲۷ زن جان خود را از دست می‌دادند.
نبود داکتر و متخصص کافی در ولایات
مریم (مستعار) که نوزادش را بیست روز قبل در حین ولادت از دست داده است می‌گوید بارها برای مراقبت‌های دوران زایمان به داکتر مراجعه کرده است. در تمام این مدت داکتران به او گفته‌اند که وضعیتش نرمال است، اما روزهای آخر بارداری با مشکل فشار خون بالا مواجه شده است و برای پایین آوردن فشارش داکتران به او سرم و دارو داده‌اند.
او که به‌خاطر از دست دادن فرزندش سخت ناراحت است می‌افزاید داکتران به وضعیت مادران بی‌توجه‌اند و نبود داکتر متخصص باعث شده طفلش را که اولین فرزندش بوده از دست بدهد. «در شفاخانه‌های دولتی توجه به مادر نیست. واسطه داشته باشی رویه خوب می‌کنند، نداشته باشی هیچ. مادر ولادت می‌کند؛ داکتر‌ها به فکرشان نیستند. چطور در مدت نُه ماه ضربان قلبش را ضعیف نگفتند که دفعتا حین ولادت این‌طور شد؟»
علاوه بر عدم دسترسی به خدمات درمانی و تجهیزات طبی، کمبود داکتر و پرستار نیز یکی از چالش‌های عمده است. داکتر بهرام از تجربه شخصی خود در ولایت پکتیکا نقل می‌کند. او می‌گوید در ولسوالی برمل ولایت پکتیکا فقط دو قابله وجود داشت که این دو توانایی رسیدگی به بیماران را نداشتند. از سوی دیگر، امکانات کافی برای رسیدگی به بیماران را در اختیار نداشتند. «مریض تا ۹۹ درصد دردهای ولادی را تحمل می‌کرد ولی اهتمامات لازم در کلینیک انجام نمی‌شد. در ولسوالی برمل یک قابله یا پرستار یا حداقل یک دایه مسلکی وجود نداشت. در اطراف نسبت به مرکز آمار مرگ‌ومیر مادران بیشتر است».
خانم زحل نیز کمبود داکتر و پرستار در کلینیک‌ها و شفاخانه‌ها را تأیید می‌کند. به باور این داکتر زنان، پس از سقوط کشور و روی‌کارآمدن طالبان، سکتور صحت با چالش‌های جدی مواجه شده است. برخی داکتران به‌دلیل نبود معاش از کار استعفا داده‌اند و برخی نیز به‌دلیل تهدیدهای امنیتی خانه‌نشین شده‌اند.
با روی‌کارآمدن طالبان بسیاری از مردم از جمله داکتران کشور را ترک کرده‌اند. همین امر موجب شده تا دسترسی به خدمات صحی با چالش‌های جدی روبه‌رو شود. به گفته داکتر زحل، شمار بیماران در شفاخانه‌ها زیاد است در حالی که داکتران و پرسنل صحی کم اند. از سوی دیگر، مسئولان از کمبود بودجه شاکی‌اند و می‌گویند بودجه کافی برای استخدام کارمندان جدید ندارند. او تأکید می‌کند که تمامی این موارد باعث شده تا خدمات صحی آن‌طور که باید به مردم عرضه نشود و یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ‌ومیر مادران همین موضوع است.
با به قدرت رسیدن طالبان فعالیت اکثر مؤسسات و نهادهای خارجی در افغانستان متوقف شده است. این مؤسسات در زمینه دسترسی به دارو و خدمات درمانی به زنان باردار به‌طور مستقیم نقش داشتند. همچنین در بخش‌های آگاهی‌دهی به مادران فعالیت می‌کردند. داکتر مینه در این باره می‌گوید، با به وجود آمدن نظام جدید اکثر مؤسسات افغانستان را ترک کرده‌اند و با سکتور صحت همکار نیستند. به‌دلیل این عدم همکاری، شمار زیادی از کلینیک‌ها مسدود شده‌اند، زنان باردار به خدمات درمانی دسترسی ندارند و از مراقبت‌های قبل از ولادت نیز محروم‌اند. «کدام کلینیکی در قریه و قصبات افغانستان موجود نیست که خانم‌های حامله به‌خاطر ولادت مراجعه کنند».
داکتر وردک نیز می‌گوید طی یک سال حکومت طالبان دسترسی به دارو نسبت به گذشته کم‌تر شده است. «سابق مؤسسات کمک می‌کردند؛ در قسمت ادویه بیشتر کمک از خارج می‌آمد. مثلا از سره‌میاشت کمک می‌آمد، ادویه می‌آمد؛ داروهای تقویتی مثل فولیک‌اسید. فعلا نیست. فعلا تمام کمک‌ها به امارت (طالبان) بند شده. ما نمی‌فهمیم که خارجی‌ها به امارت کمک می‌کنه یا به مردم عام».