در آستانه فرارسیدن فصل سرما، خانواده‌هایی که در اطراف شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ بی‌جاشده‌اند، می‌گویند که با نزدیک شدن زمستان، فقر، گرسنگی و بیماری آنان را بیشتر از هر زمانی تهدید می‌کند.
نبردهای کوچه‌به‌کوچه، به‌ویژه در دودهه‌ی گذشته، خشک‌سالی‌ها، حوادث طبیعی، تغییرات اقلیمی، مشکلات اقتصادی و نزاع‌های روستایی در ولایت‌های همجوار بلخ و ولسوالی‌های این ولایت، پای خانواده‌های زیادی را به حومه‌های شهر مزار شریف کشانده است.
صدها خانواده‌ای که اکنون در بخش‌هایی از شهر مزار شریف، زیر چادرها و به دور از ابتدایی‌ترین امکانات شب و روز شان را به‌گونه‌ی رقت‌بار سپری می‌کنند، حکومت سرپرست طالبان را به بی‌توجهی متهم می‌کنند.
این آوارگان می‌گویند که نبود کار، بلند بودن نرخ مواد غذایی، گسترش فقر و بیکاری و شیوع امراض گوناگون همزمان با سرد شدن هوا نگرانی آنان را بیشتر کرده است.
برخی از این خانواده‌ها که با کودکان قدونیم‌قد شان، ناچاراند شرایط دشوار را در گرمی‌های طاقت‌فرسا و زمستان‌های سرد زیر خیمه‌های کهنه و نمناک سپری کنند، از حکومت طالبان و نهادهای امدادرسان می‌خواهند که برای دستگیری از آنان توجه کنند.
این خانواده‌ها می‌گویند در صورتی که برای آنان رسیدگی نشود، ممکن است زمستان مرگ‌باری در انتظار شان باشد.
گرسنگی، نبود برنامه‌ی اشتغال‌زایی از سوی طالبان، عدم دسترسی به خدمات صحی برای بیماران این خانواده‌ها، کمبود آب آشامیدنی صحی، محرومیت کودکان از آموزش، کاهش کمک‌های بشردوستانه، فراهم نبودن زمینه‌ی برگشت به مناطق اصلی‌شان و نبود سرپناه، زندگی را زیر خیمه‌های سفید سیاه‌تر ساخته است.
منور، یکی از آوارگانی است که مانند سایر خانواده‌ها، جنگ و ناامنی ناگزیر کرده با ترک خانه و کاشانه‌اش در گوشه‌ی از شهر مزار شریف آواره شود. او میگوید که جنگ سال‌های پسین در فاریاب در کنار امکانات زندگی، شوهرش را نیز از وی گرفته است.
منور میگوید که اکنون با شش کودک قدونیم‌قد شب‌های اسفباری را سپری می‌کنند. اما آنچه بیشتر وی را نگران کرده نداشتن مواد خوراکی و سوخت با فرارسیدن فصل سرما است.
منور می‌افزاید: «سه سال است که به‌دلیل جنگ به بلخ بی‌جا شدیم. شوهرم کشته شد و شش کودک دارم. ما مدت‌ها میشود چیزی برای خوردن و نوشیدن نداریم. در کمپی که ما زندگی می‌کنیم هیچ توجهی از سوی حکومت و نهادهای امدادرسان نشده است.»
خانم منور از نهادهای امدادرسان، حکومت سرپرست طالبان و افراد خییر خواستار فراهم‌سازی کمک‌های غذایی و سرپناه است و میگوید: «اگر در فصل سرما برای ما کمک نشود ممکن است کودکان خود را از دست بدهیم.»
منور تنها زنی نیست که با چنین سرنوشتی تاریک روبه‌رو است، بلکه صدها خانواده‌ی دیگر نیز با زندگی مشابه دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
غلام غوث، باشنده‌ی ولایت جوزجان که در کمپ مهاجرین بلال در عقب فرودگاه شهر مزار شریف آواره شده، حکایت‌های غم‌انگیزتر از منور را از زندگی خود بازگو می‌کند.
هرچند در ابتدا تلاش می‌کند خودش را قوی‌تر از مشکلات زند‌گی‌اش نشان دهد اما در وسط مصاحبه دشواری‌های روزگار گلوی وی را می‌فشارد و ناچار میشود روزهای تاریکی از شب زندگی خود و کودکانش را تعریف کند.
آقای غلام غوث میگوید شب‌های زیادی میشود که کودکانش در آرزوی غذای خوب هستند اما وی توان تدارک غذا را پیدا نکرده و چندین شب است با آب و نان قاق شب و روز شان را سپری کرده‌اند.
این مرد که خانه‌اش را در پی برخورد یک راکت از دست داده نیازهای اساسی‌اش را چنین بیان می‌کند: «کودکان ما شب‌ها است که غذای درست نخورده‌اند. چیزی برای پختن نداریم. روزها است که بیکار هستم و هیچ کاری پیدا نتوانستم.»
غلام غوث که کنترل اشک‌های خود را از دست داده است، می‌افزاید: «بزرگ‌ترین درد یک پدر این است که در برابر کودکان خود ناتوان شود و برای تغذیه کامل شان هیچ کاری نتواند. حکومت اگر برای ما دست همکاری دراز نکند صد در صد کودکان توان تحمل سردی زمستان را ندارند.»
در همین حال حلیمه، یکی دیگر از این بی‌جاشدگان که در کمپ «یونت» شهر مزار شریف با ۷۰۰ خانواده‌ی آواره زندگی می‌کند، از بی‌توجهی حکومت به‌ویژه ریاست مهاجرین بلخ انتقاد می‌کند.
خانم حلیمه بر توجهی حکومت سرپرست طالبان به خانواده‌های نیازمند در آستانه‌ی زمستان تأکید کرده میگوید: «در حکومت گذشته چندین‌بار از سوی حکومت و تاجران کمک دریافت کردیم اما اکنون با گذشت یک سال فقط یک‌بار از سوی یک شرکت خصوصی کمک گرفتیم.»
اما مسئولان طالبان در ریاست مهاجرین و عودت‌کنندگان در بلخ نیز با ابراز نگرانی از وضعیت بد بی‌جاشدگان داخلی، از تلاش‌ها جهت جلب همکاری نهادهای امدادرسان و کمک بازرگانان ملی به خانواده‌های آسیب‌پذیر می‌گویند.
جمعه‌گل محرض، رییس مهاجرین طالبان در بلخ میگوید که زمستان در راه است و همزمان با آن مشکلات نبود آزوقه، خانه و عدم دسترسی به خدمات صحی این خانواده‌ها را به‌گونه‌ی جدی تهدید می‌کند.
مسئول این اداره اما می‌گویند که آنان برای فراهم‌سازی کمک‌های بشردوستانه از سوی نهادهای مختلف دولتی و خصوصی جهت پشتیبانی از این خانواده‌ها دست به‌کار شده‌اند.
آقای محرض همچنان می‌افزاید: «ما نهایت تلاش کردیم تا برای این خانواده‌ها کمک‌رسانی کنیم، اما رقم درشتی از بی‌جا شدگان در بلخ هستند که رسیدگی به تمام آنان نیاز به وقت دارد. در حال حاضر نزدیک به ۴۰ هزار بی‌جاشده داخلی در بلخ زندگی می‌کنند.»
عدم آموزش کودکان آواره
دشواری‌های خانواده‌های آواره از جنگ و خشک‌سالی تنها به گرسنگی و بیکاری خلاصه نمیشود بلکه درد بزرگ‌تر از آن هم آنان را می‌رنجاند.
خانواده‌هایی که از سال‌ها به این‌سو در خیمه‌های «بادلرزان» پناه آورده‌‌اند، دوری فرزندان‌شان از آموزش و پروش بیشتر از هر چیزی دیگر زندگی آنان را سخت‌تر کرده است.
قصه‌ها از محرومیت کودکان این خانواده‌ها از آموزش، مثل قصه‌ی منور که شش فرزند دارد با اشک و فریاد آغاز میشود.
منور بر ایجاد سهولت‌های آموزشی به کودکان تأکید می‌کند و میگوید: «هر خانواده‌ای که آواره شده، از دو الی هفت کودک دارند، اما همه‌ی‌شان فعلا از رفتن به مکتب محروم هستند. دولت باید یک کاری برای آموزش این کودکان کند.»
در همین حال، محمدیوسف، یکی دیگر از باشندگان ولسوالی چارکنت ولایت بلخ میگوید که به‌دلیل بسته بودن مکاتب در جریان جنگ به شهر مزار شریف آمده است؛ کودکانش سه سال شده که به مکتب نرفته‌اند.
یوسف می‌افزاید: «آموزش حق هر شهروند است. دولت مکلف است که برای مهاجرین مکتب و برنامه آموزشی تنظیم کند چون کودکان ما هم حق تعلیم دارند و از همین کشور هستند.»
این نگرانی‌ها از نبود فرصت‌های آموزشی برای کودکان در حالی مطرح میشود که ریاست معارف بلخ حاضر به گفت‌وگو در این مورد نیست و ریاست کار و امور اجتماعی هم از نبود طرحی برای فراهم‌سازی آموزش به کودکان بی‌جاشده سخن می‌زند.
نبود خدمات صحی در کمپ‌ها
شدت آفتاب سوزان بلخ در تابستان و سردی زمستان تعداد زیادی از این خانواده‌ها را با بیماری‌های فروانی دچار کرده است.
این خانواده‌ها عدم دسترسی‌شان به خدمات صحی را به‌دلیل نبود مراکز درمانی در کمپ‌ها، یکی دیگر از مشکلاتی بیان می‌کنند که آنان را با دشواری‌های زیادی روبه‌رو کرده است.
آنان می‌گویند به علت فقر و ناداری و میزان بلند بیکاری میان بزرگ‌سالان، از ده خانواده یک خانواده هم توان مراجعه به داکتر را ندارد.
این بی‌جاشدگان از حکومت طالبان می‌خواهند که برای جلوگیری از تلفات بیشتر کودکان‌شان در زمستان پیش رو، مراکز ارائه خدمات صحی سیار را برای آنان فراهم سازد.
اما مسئولان صحی در صحت عامه بلخ دیدگاه دیگری در این مورد دارد و میگوید، تیم‌های سیار از گذشته برای درمان بیماران آواره از جنگ در کمپ‌های مهاجرین فرستاده شده‌اند.
نجیب‌الله توانا، رییس صحت عامه طالبان در بلخ میگوید: «روند عرضه‌ی خدمات صحی از سوی تیم سیار صحت عامه بلخ در بخش‌های از شهر مزار شریف که خانواده‌های بی‌جا شده‌اند به‌صورت منظم ادامه دارد.»
ناتوانی در بازگشت به مناطق اصلی
پس از تغییر نظام و به میان آمدن امنیت نسبی در کشور، انگیزه‌ای را برای بازگشت به مناطق اصلی در دل این خانواده‌های آواره ایجاد کرده است.
برخی از این خانواده‌ها هرچند آرزوی برگشت به مناطق اصلی‌شان را دارند اما می‌گویند نبود امکانات مالی سبب شده تا آنان زندگی سخت و رقت‌بار را در زیر خیمه‌ها سپری کنند.
این خانواده‌ها می‌گویند در صورتی که حکومت و نهادهای خیریه با حمایت و پشتیبانی از آنان زمینه‌ی بازگشت به خانه‌های‌شان را فراهم سازند، دوباره به مناطق اصلی‌شان برمی‌گردند.
شبنم، یکی از این بی‌جاشدگان میگوید: «تمام داروندار زندگی ما در روستای ما باقی مانده است. اکنون پولی برای بازگشت نداریم. اگر حکومت برای ما کمک کند دوباره می‌رویم.»
با این حال مسئولان در ریاست مهاجرین و عودت‌کنندگان ولایت بلخ، از ترتیب فهرست نُه هزار خانواده از داوطلبان که خواستار بازگشت به مناطق شان اند، سخن می‌زند.
جمعه‌گل محرض، رییس این اداره میگوید که از میان این افراد تا اکنون توانسته‌اند برای ۳۶۰ خانواده زمینه‌ی برگشت به خانه‌های‌شان را فراهم کنند.
آقای محرض میگوید برای خانواده‌هایی که به مناطق شان بازگشت داده شده‌اند، از سوی حکومت و نهادهای مختلف کمک‌های نقدی و غیرنقدی نیز توزیع شده است.
روند خانه‌سازی برای بی‌جا شدگان در بلخ
همزمان با بیان نگرانی‌ها از نبود سرپناه برای خانواده‌های آواره از جنگ و حوادث طبیعی، مسئولان در ریاست مهاجرین و عودت‌کنندگان ولایت بلخ از آغاز روند خانه‌سازی به این خانواده‌ها سخن می‌زنند.
مسئول این اداره میگوید در یک سال پسین برای ۱۴۰ خانواده خانه ساخته شده است و این روند ادامه دارد.
جمعه‌گل محرض، رییس مهاجرین ولایت بلخ همچنان میگوید که هم‌اکنون کار ساخت هزار خانه‌ی دیگر نیز در بخش‌های مختلف شهر مزار شریف جریان دارد و در آینده‌ی نزدیک کار آن تکمیل میشود.
آقای محرض میگوید: «ما در یک سال گذشته کار ۱۴۰ خانه را تکمیل کردیم. اکنون هم کار هزار خانه‌ی دیگر جریان دارد و کار برخی‌های‌شان تا ۸۰ درصد تکمیل شده است.»
آغاز این روند استقبال بی‌جاشدگان داخلی را نیز در پی داشته است. این خانواده‌ها می‌گویند پس از دسترسی‌شان به خانه یک قسمت بزرگ از مشکلات شان رفع خواهد شد.
سیف‌الله، یکی از بی‌جاشدگان میگوید: «سه سال زیر خیمه زندگی کردیم، اکنون شیلتر برای ما ساخته شده و زندگی ما به نوعی تغییر کرده است.»
داوود، یکی دیگر از این بی‌جاشدگان، گسترش فعالیت‌های این چنینی در راستایی حمایت از خانواده‌های آواره را مؤثر بیان کرده و میگوید: «با ساخت این خانه‌ها مردم از برف و باران و شمال نجات پیدا می‌کنند.»
خواستیم در این گزارش وضعیت زندگی خانواده‌هایی که پس از درگیری در میان طالبان و مولوی مهدی مجاهد، تنها فرمانده هزاره‌تبار این گروه در ولسوالی بلخاب ولایت سرپل را هم به تصویر بکشیم اما آنان به‌دلیل موجودیت مشکلات امنیتی حاضر به گفت‌وگو نشدند.
براساس آمارها، هم‌اکنون بیش از ۳۰۰ خانواده از باشندگان بلخاب در بخش‌های از شهر مزار شریف آواره شده‌اند.