در اوج نگرانی‌ها از بلند رفتن میزان فقر و بیکاری، بهای مواد سوخت نیز در بلخ به‌گونه‌ای بی‌پیشینه بلند رفته و این وضعیت بر دشواری‌های زندگی باشندگان این ولایت افزوده است.
ناتوانی مردم در خرید مواد سوخت
با آن‌که همه‌ساله با فرارسیدن فصل زمستان در بهای مواد سوخت مانند زغال‌سنگ و چوب افزایش می‌آمد؛ اما در سال جاری تغییرات در نرخ این کالاهای مورد نیاز مردم بیشتر آشکار شده است. تغییراتی که زندگی شهروندان فقیر را دشوارتر از هر زمانی کرده است.
برخی از باشندگان شهر مزار شریف، مرکز بلخ با انتقاد از بلند رفتن بهای دو برابری مواد سوخت در این ولایت، حکومت سرپرست طالبان را به ناتوانی در مدیریت بازار متهم می‌کنند. آنان می‌گویند در حالی‌که نرخ هفت کیلو (یک سیر) زغال‌سنگ در سال گذشته ۴۰ الی ۵۰ افغانی بود اما امسال از ۸۰ الی ۱۰۰ افغانی در بازارهای شهر مزار شریف به‌فروش می‌رسد.
با قامت خمیده و چهره‌ی پریشان با یکی از فروشندگان مواد سوخت در بلخ، در مورد نرخ زغال‌سنگ حرف می‌زند و تلاش می‌کند تا فروشنده را به کاهش نرخ راضی کند.
این مرد پیر که تنها نانآور یک خانواده‌ی ۱۳ نفری است، در یکی از مراکز فروش زغال‌سنگ در بلخ آمده تا با خرید زغال‌سنگ خانواده‌اش را از خطر سردی هوا نجات دهد. اما افزایش بهای مواد سوخت همزمان با سردی هوا وی را نا امید کرده است. این مرد هدایت‌الله نام دارد و آموزگار یکی از مکاتب دولتی در بلخ است. او می‌گوید با حقوق هشت هزار افغانی در ماه نمی‌تواند یک سیر زغال‌سنگ را به ۸۰ افغانی خریدار کند.
هدایت‌الله بر مدیریت بازار از سوی حکومت سرپرست طالبان تأکید می‌کند و می‌گوید: «حکومت ادعا می‌کند که نظام ما اسلامی است، پس چرا نرخ مواد سوخت را کنترل ندارد و اجازه داده که هنوز هم نظام بازار آزاد حاکم باشد؟»
این آموزگار همچنان می‌افزاید: «سال‌های پیش من توان خرید زغال‌سنگ را داشتم اما امسال مجبور هستم با توجه به درآمد خود بیشتر روزهای زمستان را بدون گرمی اتاق سپری کنم.»
نویدالله، یکی از رانندگان تاکسی شهری که به‌منظور خرید مواد مورد نیاز در فصل زمستان آمده است نیز از گرانی بهای آن شکایت می‌کند و خواستار کاهش در نرخ آن است. او می‌گوید به علت نرخ بلند مواد سوخت، پس از ساعت‌ها گشت‌وگذار در این مرکز فروش موفق نشده تا خریداری کند.
نویدالله می‌گوید: «اصلا نرخ گرفتن سخت است. با توجه به بهایی که فعلا است ما توان خرید زغال‌سنگ را نداریم. کاش مثل گذشته کاروبار میبود. روزانه ساعت‌ها در گوشه‌های شهر چشم به راه مسافر می‌باشم اما کسی نیست.»
میزان بلند بیکاری همزمان با بلند رفتن بهای مواد سوخت نویدالله را نگران کرده است. او می‌گوید در صورتی که نرخ‌ها همین‌گونه سیر صعودی داشته باشد، باشندگان فقیر با مشکلات جدی و حتا با احتمال خطر مرگ مواجه خواهند شد.
رحمت‌الله، یکی دیگر از باشندگان بلخ که عاید روزانه‌اش را ۳۰۰ افغانی بیان می‌کند، از حکومت می‌خواهد که برای دستگیری از نیازمندان در فصل سرما نظارتی بر بازار داشته باشد. او می‌گوید: «امسال زمستان سخت در پیش رو داریم. خیلی نگران هستم که اطفال خود را از دست ندهم. تنها توان خرید ۲۰ سیر زغال را داشتم که خریدم. حکومت به حال ما بیچاره‌ها رحم کند.»
علت نرخ بلند مواد سوخت چیست؟
نگرانی‌های مردم از بلند رفتن نرخ مواد سوختی به‌ویژه زغال‌سنگ در حالی مطرح میشود که بلخ نزدیک‌ترین ولایت به معادن زغال‌سنگ ولسوالی دره صوف ولایت سمنگان است. اما فروشندگان مواد سوختی در بلخ بلند بودن تعرفه‌های مالیاتی از سوی حکومت و میزان بلند صادرات این کالای تجارتی به کشور پاکستان را از دلایلی تغییر در بهای این مواد مورد نیاز مردم بیان می‌کنند.
سیدشاه که فروشنده‌ی مواد سوخت در شهر مزار شریف است، می‌گوید در بهای زغال‌سنگ افزایش چشمگیری آمده است. به‌گفته‌ی وی، در جریان سال گذشته بهای یک سیر زغال‌سنگ، ۴۰ الی ۶۰ افغانی بود اما اکنون یک سیر آن در شهر مزار شریف تا ۸۰ افغانی رسیده است.
این مرد علت‌های اساسی بلند رفتن نرخ مواد سوخت را صادرات به پاکستان و تعرفه مالیاتی کمرشکن از سوی حکومت سرپرست طالبان بیان می‌کند. او می‌گوید پس از به قدرت رسیدن طالبان یک تُن زغال‌سنگ در دره صوف سه هزار و ۱۰۰ افغانی بریکیت (تعرفه مالیاتی برای زغال‌سنگ) میشود در حالی‌که این رقم در گذشته هزار و ۳۰۰ افغانی بوده است. او همچنان می‌گوید: «طالبان اگر بریکیت را زیاد می‌گیرند پس باید جلوی صادرات آن را به بیرون از افغانستان بگیرند تا مردم سوخت زمستان خود را خریده بتوانند.»
در همین حال فروشندگان مواد سوختی در بلخ می‌گویند در روزهای پسین به علت بلند بودن نرخ این مواد، مشتریان‌شان به اندازه‌ی بیسابقه کاهش یافته‌اند. آنان می‌گویند باشندگانی که در گذشته توان خرید ۱۰۰ سیر زغال در سال را داشتند، اما این روزها شب و روز شان را با خرید یک سیر زغال سپری می‌کنند.
رضا، یکی از فروشندگان مواد سوختی در بلخ می‌گوید: «سال‌های گذشته مردم ۱۰۰ سیر زغال خریداری می‌کردند اما امسال هر روز تنها با خرید یک سیر زغال یا چوب مجبور شده‌اند زمستان را سپری کنند.»
خانواده‌های بی‌درآمد و زمستان سخت
پس از تحولات اخیر در کشور، شمار زیادی از شهروندان کشور شغل شان را از دست داده‌اند و برخی‌ها هم با درآمد کمی شب و روز شان را سپری می‌کنند. اما در این میان برخی از خانواده‌هایی که هیچ عایدی ندارند بیشتر از هر کسی نگران تأمین مخارج زندگی در فصل سرما هستند.
زینت (مستعار)، باشنده بلخ یکی از همین افراد است که نزدیک شدن فصل سرما زندگی رقت‌بار وی را بیشتر دشوار کرده است. این زن می‌گوید شوهرش که تنها نانآور خانواده‌ی پنج نفری‌شان است از بام تا شام با کراچی دستی برای پیدا کردن یک وعده‌ی غذایی سرگردان است. «شوهرم روزها با تحمل گرسنگی تلاش می‌کند برای سیر کردن شکم کودکان ما کار کند. گاهی موفق میشود اما گاهی هم نه.»
او می‌گوید توان خرید مواد سوخت برای زمستان را ندارند و فقط با چیدن پلاستیک و کاغذ از جاده‌ها خانه‌ی‌شان را گرم می‌کنند. این زن تنها خانواده‌ی نیست که با دشواری‌های این چنینی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بلکه در جاده‌های مزار شریف صدها انسان کهن‌سال و کودکان قدونیم‌قد نیز زند‌گیِ شبیه این زن را تحمل می‌کنند.
طالبان: نظام بازار آزاد است کنترل نرخ دشوار
در همین حال هرچند مسئولان طالبان همواره ادعای تطبیق نظام اسلامی را دارند، اما شهردار مزار شریف می‌گوید به‌دلیل حاکمیت نظام بازار آزاد در کشور روند مدیریت بازار دشوار است و آنان نمی‌توانند قانون وضع کنند. اما وی همچنان تأکید می‌کند که در هماهنگی با مسئولان رهبری این گروه برای کنترل نرخ مواد سوخت در بازارهای بلخ طرح منظمی را ایجاد کنند.
نقیب‌الله طارق، شهردار مزار شریف می‌افزاید: «ما با جناب والی صاحب و سایر بزرگان این ولایت تلاش داریم که یک برنامه‌ای را برای تعیین نرخ مواد سوخت در بلخ ایجاد کنیم.»
پیش از این سخن‌گوی وزارت معادن و پترولیم طالبان نیز از روی‌دست‌گیری برنامه‌ی برای تأمین مواد سوخت شهروندان در زمستان پیش رو و کاهش در بهای آن خبر داده و تعهد سپرده است.
در تازه‌ترین مورد هم دفتر ملا برادر، معاون اقتصادی ریاست‌الوزرای طالبان با نشر خبرنامه‌ای برای زغال‌سنگ در کابل نرخ مشخص تعیین کرده است. براساس این خبرنامه، طالبان در بازارهای شهر کابل بهای یک تن زغال‌سنگ را به نُه هزار افغانی تعیین کرده‌اند.
علاقه‌ی پاکستان برای خرید زغال افغانستان
پس از کاهش صادرات زغال‌سنگ حرارتی اندونزیا، بزرگ‌ترین صادرکننده‌ی زغال‌سنگ، پاکستان به‌دلیل قیمت مناسب آن و نزدیک بودن فاصله میان دو کشور علاقه‌ی بیشتری به زغال‌سنگ افغانستان پیدا کرده و میزان صادرات آن به‌گونه‌ای بیسابقه افزایش داشته است.
برخی از فروشندگان زغال‌سنگ در کابل در تماس تلفونی به روزنامه اطلاعات روز تأیید می‌کنند، در زمانی که صادرات زغال‌سنگ کشور به پاکستان افزایش داشت، مهم‌ترین مشتری آنان شرکت‌های سمنت چارت، لکی و فوجی پاکستانی بوده‌اند.
اما پس از به میان آمدن انتقادها از بلند رفتن میزان صادرات این کالای تجارتی به پاکستان و تغییرات در بهای آن، این روزها در سطح صادرات آن به پاکستان کاهش آمده است. با این حال بهای مواد سوخت به‌ویژه زغال‌سنگ در کشور در حالی افزایش داشته که افغانستان از لحاظ معادن به‌عنوان یکی از کشورهای غنی یاد میشود.
براساس اطلاعات وزارت معادن و پترولیم طالبان، در حال حاضر ۸۵ منطقه شناسایی‌شده که دارای معدن زغال‌سنگ اند؛ اما اکنون تنها از ۱۷ منطقه‌ی آن استخراج صورت می‌گیرد.
برخی از آگاهان امور اقتصادی می‌گویند که این معادن بدون موجودیت قرارداد استخراج میشوند و گروه طالبان تنها تعرفه مالیاتی می‌گیرند. به باور این آگاهان، از گذشته تا اکنون سود این گنجینه‌ی کشور به جیب مافیا و بزرگان می‌رود.
ولایت‌های سمنگان، بغلان و فاریاب از ولایت‌های هستند که معادن زغال‌سنگ در آن‌ها وجود دارد و در حال حاضر استخراج میشود.
نگرانی‌های جهانی در قبال مردم افغانستان
بحران بشری ناشی از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان همواره نگرانی‌های داخلی و خارجی را در پی داشته است. صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در گزارش تازه‌ی خود در پیوند به وضعیت انسانی شهروندان افغانستان ابراز نگرانی کرده است. در این گزارش آمده است که ۷۹ درصد از مردم افغانستان، مواد سوخت برای گرم کردن خانه‌های خود ندارند.
این سازمان در بخش دیگری این گزارش، زمستان پیش رو را بسیار سرد پیش‌بینی کرده و گفته است که در چنین شرایط بحران انسانی در افغانستان وخیم‌تر خواهد بود. پیش از این نیز کمیته صلیب سرخ در افغانستان اعلام کرده بود که از ماه اگست سال گذشته تا اکنون، ۷۰۰ هزار شغل در این کشور از بین رفته است.
روزنامه اطلاعات روز به نقل از این کمیته نوشته است که عاید افراد شاغل نیز کاهش یافته و تقریبا ۹۰ درصد این افراد روزانه کم‌تر از ۱.۹ دالر عاید دارند.