پس از سال ۲۰۰۱ نخستین دستگاه رادیویی افغانستان در ولایت پروان بهنام «رادیو صدای صلح» آغاز به نشرات کرد که هزاران شنونده داشت. از سال ۲۰۰۷ تا سقوط حکومت بدست طالبان، ۱۲ رسانهی خصوصی بهشمول رادیوها، تلویزیونها و رسانههای نوشتاری و سه رسانهی دولتی فعالیت داشتند.
بربنیاد یافتههای روزنامه اطلاعات روز، پس از روی کارآمدن طالبان نُه رسانه فعالیت خود را در ولایت پروان متوقف کردهاند.

بربنیاد آمار اتحادیه ملی ژورنالیستان افغانستان، در رسانههای محلی پروان ۶۹ خبرنگار در بخش جمعآوری اطلاعات کار میکردند که نه نفر آنان را زنان تشکیل میدادند. شمار چشمگیری از کارکنان رسانهای نیز در ولایت پروان در طول سالهای گذشته کار میکردند. پس از روی کارآمدن طالبان و مسدود شدن رسانهها در پروان، ۳۴ خبرنگار کار خود را از دست دادهاند.
در حال حاضر تنها شش رسانه در ولایت پروان فعالیت غیرمنظم دارند و ۳۵ خبرنگار و کارمند رسانهای در این رسانهها کار میکنند. گفتنی است که در حال حاضر هیچ کارمند زن در رسانههای محلی پروان کار نمیکند.
چرا رسانههای خصوصی محلی بسته شدند؟
مسئولان رسانههای محلی در ولایت پروان سه دلیل اصلی را برای توقف نشرات رسانههایشان برمیشمارند: وضع محدودیت بر نشرات، چالشهای مالی و نبود منابع بشری.
مسئولان برخی از رسانههای محلی ولایت پروان که بیشترین مصارف رسانههای خود را از پخش پیامهای بازرگانی بدست میآوردند، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگویند که پس از روی کارآمدن طالبان، آنان توانایی مالی ادامهی فعالیتهایشان را نداشتند و ناگزیر شدند که فعالیت رسانههایشان را توقف دهند.
مالک یک رسانهی خصوصی در ولایت پروان که بهدلیل مشکلات امنیتی در گزارش با نام مستعار(حیدر احمد) یاد خواهد شد، به خبرنگار روزنامه اطلاعات روز میگوید که پس از روی کارآمدن طالبان، یگانه مدرک عایداتی رسانهی وی که نشر پیامهای بازرگانی محلی بود، متوقف شد. او افزود: «با روی کارآمدن طالبان ارزش پول افغانستان پایین آمد. مردم در شرایط دشوار قرار گرفتند. اعلاندهندگان اعلانات شان را متوقف کردند. کسی حاضر نبود و نیست که بالای اعلان پول پرداخت کند. همهی اینها دلیل شد که ما فعالیت خود را متوقف بسازیم. چون اگر متوقف نمیساختیم، نمیتوانستیم هزینههای رادیو را تأمین کنیم.»
آقای حیدر احمد میافزاید که وضع محدودیتهای بیپیشینه از سوی طالبان بر رسانهها و اعمال فشار روزافزون این گروه، باعث کم شدن شمار چشمگیری از مخاطبان رسانهی او شد. که یکی از دلایل متوقف کردن نشرات شان این موضوع بوده است. او میگوید: «اخبار، برنامههای تفریحی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی همه متوقف شدند. ما به یکبارگی تمام مخاطبان خود را از دست دادیم. مخاطبانی را که با قربانی دادن و زحمات زیاد بدست آورده بودیم، در یک چشم به هم زدن و در پی فرمانهای کورکورانهی طالبان از دست رفتند.»
از سوی دیگر، بسیاری از خبرنگاران و کارمندان رسانهای که در رسانههای محلی ولایت پروان در بخشهای مختلف کار میکردند، بهدلایل گوناگون افغانستان را ترک کرده و به کشورهای همسایه یا کشورهای دور پناهنده شدهاند. مسئولان رسانههای محلی پروان، یکی دیگر از دلایل توقف فعالیتهایشان را نبود منابع بشری برای کار عنوان میکنند.

رسانههای فعال چگونه نشراتی دارند؟
بربنیاد آمار اتحادیه ملی ژورنالیستان آزاد افغانستان، از مجموع پانزده رسانه در ولایت پروان، در حال حاضر تنها شش رسانه فعال اند که چهار ایستگاه رادیویی خصوصی (رادیو دنیا، رادیو دنیای نوین، رادیو شهربهشهر و رادیو بوستان سبز) و دو رسانهی دولتی (آژانس اطلاعاتی باختر و رادیو و تلویزیون ملی) را شامل میشود. منابع به روزنامه اطلاعات روز میگویند که نشرات رسانههای فعال نیز غیرمنظم است و بهدلیل کمبود برق، نشرات دوامدار ندارند.
حیدر احمد که سالها است مالکیت یک رسانهی خصوصی شنیداری را بر دوش داشته است، میگوید که از نگاه کمیت، اکثر برنامههای خود را از دست دادهاند و فاقد فعالیت هستند؛ زیرا کارمندانی که برنامهها را به پیش میبردند، «متواری» شدهاند. آقای احمد در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز میگوید که آنان مجبور شدهاند تا نشرات خود را به موعظههای دینی اختصاص دهند. او میگوید: «بخش خبر، گزارشدهی، برنامههای سیاسی و برنامههای اجتماعی نداریم و بهدلیل فضای وحشتناک حاکم، کسی جرأت نمیکند که با ما بپیوندد و در این زمینهها کار کند. از سوی دیگر، ما توانایی مالی پرداخت معاش برای کارمندان را نداریم که این برنامهها را برای ما اجرا کند.»
محمدشفیع مشفق، صاحبامتیاز رادیو «دنیای نوین» در ولایت پروان به خبرنگار روزنامه اطلاعات روز میگوید که محتوای نشراتی رسانههای محلی، بهویژه رادیویی که او صاحب امتیاز آن است، پس از آمدن طالبان دچار تغییرات زیادی شده است.
آقای مشفق میافزاید که جمعآوری و پخش اخبار را از فهرست فعالیتهای رسانهی خود بیرون کرده است و دلیل آن هم این است که «هیچ خبری ارزش جان خبرنگار را ندارد».
آقای مشفق میگوید که در حال حاضر تنها شماری از برنامههای اجتماعی، فرهنگی و دینی از طریق ایستگاه رادیویی «دنیای نوین» پخش میشوند که مخاطب چندانی ندارند. او میگوید: «مقتضای تغییرات و جو حاکم است که رسانهها را مکلف میسازد نظر به آن عمل کنند. حاکمیت قبلی چیز دیگری میخواست و حاکمیت فعلی تقاضای دیگری دارد. نشر حقایق و رسانیدن اطلاعات برای مردم تا حدی مکلفیت یک خبرنگار و یک رسانه است که حیات خودش و همکارانش در خطر نباشد. به همین دلیل خود نهادهای رسانهای محدودیتهایی را ایجاد کردهاند که بتوانند کمی راحت زندگی کنند.»
برنامههای خبری، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی، طبی، آموزشی، دینی، موسیقی، سرگرمی، پیامهای آگهیدهی و بازرگانی از محتویات مهم رسانههای محلی ولایت پروان بودند.
در حال حاضر که تنها چهار ایستگاه رادیویی خصوصی در پروان فعالیت دارند و از برنامههای متعدد و چهرههای رسانهای متفاوت خبری نیست، مخاطبان رسانههای محلی نیز بهشدت کم شدهاند.
برخی از باشندگان ولایت پروان که از مخاطبان رسانههای محلی این ولایت بودند، در صحبت با خبرنگار روزنامه اطلاعات روز میگویند که ماهها است نشرات رسانههای محلی این ولایت را تعقیب نمیکنند.
محمدنذیر، یک باشندهی ولایت پروان در اینباره میگوید: «پیش از آمدن امارت اسلامی ما برنامههای رسانههای محلی را تعقیب میکردیم. مثلا برنامههای اجتماعی-تفریحی رادیوها را تعقیب میکردیم. گاهی زنگ میزدیم و آهنگ فرمایش میدادیم و به دوستان ما تقدیم میکردیم. از این طریق صدای ما را دوستان و اقارب ما میشنیدند و ما برای این کار علاقه داشتیم؛ اما حالا که این برنامهها نیست و صبح تا دیگر ملاها در رادیو گپ میزنند، مجبور هستیم که نشنویم.»
ورشکستگی مالی رسانهها
مالکان رسانههای خصوصی فعال در ولایت پروان میگویند که در شرایط دشوار مالی قرار دارند و با استفاده از منابع عایداتی خصوصی، رسانههایشان را فعال نگه داشتهاند.
از عبدالعلیم ثاقب، مالک «گروه رسانهای کهکشان» در ولایت پروان پرسیدم که با توجه به اوضاع موجود، آیا توانایی مالی فعالنگهداشتن رسانهی خود را دارد؟ او گفت: «ما شاید برای مدتی بتوانیم سرپا باشیم. در ولایتهای شمال کابل تنها رسانهای که فعالیت گستردهتر دارد گروه رسانهای کهکشان است. ما سرپا هستیم؛ اما ضعیف. فقط در حالتی قرار داریم که تلاش میکنیم بتوانیم از طریق اعلانات محلی خود را سرپا نگهداریم. این کار ما را بسیار با سختی روبهرو کرده است. ما هیچگونه امکاناتی نداریم و به همین دلیل بسیار به سختی میخواهیم که سر پا ایستاده بمانیم.»
مسعود (مستعار)، که دبیر یک رسانهی دیگر محلی در ولایت پروان است، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید که نبود بازار برای اعلانات آنان را در شرایط دشوار مالی قرار داده است. از او پرسیدم رسانهای که وی مالک آن است آیا مصارف خود را اکتفا میکند؟
او گفت: «گاهی که قطعی برق میباشد قطعا که نشرات وجود ندارد و امکاناتی وجود ندارد که بتوانیم با آن کمبود برق را مرفوع بسازیم. در زمان جمهوریت نیز سیستم اعلانات دولتی و رسانهها مافیایی شده بودند و اعلانات و پروژههای بزرگ را رسانههای بزرگ میگرفتند که سایر رسانهها از تأمین مصارف خود عاجز میماندند. حالا شرایط بدتر از آن روزها است. حالا هیچگونه حمایتی از هیچ جهت وجود ندارد و رسانهی ما بدون هیچگونه امکانات بیرونی و با امکاناتی که خود ما داریم به پیش میرود.»
در کنار این همه مشکلات، برق یکی دیگر از چالشهایی است که گریبانگیر رسانهداران ولایت پروان شده است. قطع برق سبب شده است که رسانههای محلی نتوانند بهگونهی دوامدار فعالیت کنند؛ در حالیکه این رسانهها امکانات مالی روشننگهداشتن شان را با برق خصوصی ندارند.
وضعیت رسانههای دولتی محلی در پروان نیز چیزی بهتر از رسانههای خصوصی نیست. یک منبع در رادیو و تلویزیون ملی ولایت پروان میگوید که این رسانه نیز در ۲۴ ساعت تنها یک ساعت با استفاده از جنراتور، برای نشر اخبار و دستآوردهای طالبان نشرات دارد.
گفتنی است که پیش از سقوط دولت افغانستان نیز رسانههای محلی با چالشهای مالی زیادی روبهرو بودند. آن زمان بخش زیادی از کار رسانههای محلی پروان را دانشجویان دانشکدهی ژورنالیزم دانشگاه پروان به پیش میبردند که بهعنوان کارآموز در این رسانهها کار میکردند.

حق دسترسی به اطلاعات
طالبان پس از آنکه حاکمیت افغانستان را بدست گرفتند، قانون رسانههای همگانی قبلی را قابل اجرا اعلام کردند. سپس آنان از بازنگری و اصلاح برخی موارد این قانون خبر داده و سخنگوی آنان گفت که برای تأیید اجرایی شدن، این قانون به رهبر طالبان فرستاده شده است.
در حالیکه حکومت مرکزی طالبان، قانون رسانههای همگانی را اجرایی دانسته و خود را مکلف به اجرای آن میداند، خبرنگاران در ولایت پروان میگویند که مسئولان محلی طالبان برای این ولایت بهویژه والی طالبان در نشستهای پیهم به آنان گفتهاند که تنها قانونی که برای آنان قابل اجرا است، قانون شریعت است.
حسام (مستعار)، یکی از خبرنگاران محلی در پروان در این مورد به روزنامه اطلاعات روز میگوید: «در حالیکه حکومت مرکزی قانون رسانههای همگانی قبلی را لازم به اجرا میداند، برای مسئولان محلی طالبان در پروان به جز حرف شریعت و خدا چیز دیگری مهم نیست. آنان حاضر به همکاری با خبرنگاران نیستند و بارها در نشستهای پیهم ما را توهین و تحقیر کردهاند.»
خبرنگاران در ولایت پروان میگویند که دسترسی به اطلاعات با محدودیتهای فراوانی در این ولایت روبهرو است و مسئولان محلی پروان حاضر به همکاری با خبرنگاران آزاد نیستند.
بکتاش (مستعار)، خبرنگار محلی در ولایت پروان در اینباره به روزنامه اطلاعات روز میگوید: «امارت اسلامی از ما خواسته است که اخبار را در مشورت با آنان نشر کنیم. من فکر میکنم که بیشتر از این دیگر محدودیتی بر کار اطلاعرسانی وجود ندارد. باید هرچیزی که نشر میشود به فرمایش طالبان باشد. ما اطلاعات را خیلی با مشکل و با در نظر گرفتن باریکیها نشر میکنیم، چون نمیخواهیم که زندانی شده و خانوادهی ما بیسرنوشت بمانند.»
برخی از خبرنگارانی که در رسانههای دولتی زیر کنترل طالبان در پروان کار میکنند، میگویند که مسئولان محلی طالبان در زمینهی دادن اطلاعات برای آنان همکاری زیاد میکنند، برعکس خبرنگاران آزاد که با محدودیتهای فزایندهای روبهرو هستند.
برخورد دوگانه
هنگام صحبت با یکی از خبرنگاران محلی پروان از فضای حاکم و وضعیت اطلاعرسانی در این ولایت پرسیدم. او در پاسخ به پرسش من گفت که فضا برای خبرنگاران همهروزه در حال محدودتر شدن است. این خبرنگار که به بهبود وضعیت اطلاعرسانی در پروان باور داشت، میگوید که فضا نسبت به ماههای گذشته بهشدت قیدتر شده است. او میگوید: «ما باور داشتیم که تغییرات مثبت به میان خواهد آمد؛ اما وضعیت به اندازهی دشوار شده است که هیچ تصور نمیکردیم. طالبان با یک دید خیلی حقیرانه به خبرنگاران نگاه میکنند.»
این خبرنگار که سالهای زیادی از عمر خود را صرف کار خبرنگاری کرده است و اکنون در ولایت پروان مصروف کار خبرنگاری است، میگوید که مسئولان محلی طالبان، در برخورد با خبرنگاران خیلی جدی هستند و تمام دید آنان محدودتر ساختن فضا برای خبرنگاران آزد است. او میگوید: «ما به توهین و تحقیر شدن همهروزه از جانب مقامهای طالبان عادت کردهایم. آنان باور دارند که رسانههای آزاد باید در خدمت حکومت باشد و این دید اشتباه است. ما مجالی برای ایستادگی در برابر سخنان مقامهای محلی طالبان نداریم. حتا بدون ایستادگی، آنان ما را ملکیت خود میدانند. شما تصور کنید که اگر ما بخواهیم در برابر سخنان و دیدگاههای آنان ایستادگی کنیم، چه بر سر ما خواهند آورد؟»
در حالیکه خبرنگاران رسانههای آزاد از برخورد اهانتآمیز و محدودکنندهی مقامهای محلی طالبان با خود شکایت دارند، خبرنگاران رسانههایی که در کنترل طالبان اند، میگویند که فضای اطلاعرسانی بیشتر از هر زمانی برای آنان بازتر شده است.
برین (مستعار)، خبرنگار یکی از رسانههای تحت کنترل طالبان در صحبت با روزنامه اطلاعات روز گفت: «وضعیت اطلاعرسانی در پروان نسبتا خوب است. آنچه که توقع یک خبرنگار است فراهم نیست. برای خبرنگاران دولتی زمینهی اطلاعرسانی نسبتا خوب است. یک خبرنگار دولتی میتواند اطلاعات را به آسانی بدست بیاورد؛ اما برای خبرنگاران آزاد زمینه خیلی تنگ است.»
این خبرنگار حکومتی که اکنون تحت کنترل طالبان بهکار خود ادامه داده است، میگوید که مقامهای محلی طالبان برای ولایت پروان بارها خبرنگاران آزاد را مورد اهانت قرار دادهاند. او میگوید: «نه تنها که فضا برای خبرنگاران آزاد باز نیست، بلکه چشمدید من این است که بارها خبرنگاران آزاد توهین و تحقیر شدهاند. ما خواهان این هستیم که زمینه برای اطلاعرسانی بیشتر برای خبرنگاران فراهم شود تا آنان بتوانند اطلاعات را جمعآوری کرده و در اختیار مردم قرار دهند.»
در حالیکه از برخورد دوگانهی مقامهای محلی طالبان با خبرنگاران حکومتی و آزاد انتقاد میشود، خبرنگاران و رسانههای محلی از اعمال سانسور بر نشرات و گزارشهایشان نیز شاکی اند.
خبرنگاران محلی رسانههای آزاد میگویند که طالبان به آنان دستور دادهاند که بدون مشوره با مسئولان مطبوعاتی طالبان، اخبار و گزارشهایشان را به نشر نرسانند. مالکان برخی از رسانههای آزاد محلی در پروان میگویند که آنان بهخاطر اینکه بتوانند به فعالیت و «زندگی» خود ادامه دهند، دست به خودسانسوری میزنند.
مقبول نوری، یکی از خبرنگاران ولایت پروان در اینباره به روزنامه اطلاعات روز میگوید: «فضا در ولایتهای شمال کابل و بهویژه پروان، بهشدت محدود است. ۹۸ تا ۹۹ درصد رسانهها مسدود شدهاند. رسانههایی هم که فعالیت دارند، باید آنچه که طالبان میخواهند را نشر کنند. رسانهها نمیتوانند خلاف میل طالبان موضوع یا گزارشی را نشر کنند و این موضوع سبب شده است که رسانهها در یک حد زیاد دست به خودسانسوری نیز بزنند.»
با این همه محدودیتها، خبرنگاران و مالکان رسانهها در ولایت پروان، به آیندهی کار خبرنگاری در این ولایت خیلی امیدوار به نظر نمیرسند و باور دارند که اگر محدودیتها به همین شکل ادامه یابند و رسانهها و خبرنگاران محلی اجازهی فعالیت آزادانه را نیابند، شاید هیچ رسانه و خبرنگاری حاضر نباشد تا در پروان بهکار خود ادامه دهد.

دیدگاه طالبان
رییس اطلاعات و فرهنگ طالبان برای ولایت پروان، دربارهی این گزارشها با روزنامه اطلاعات روز گفتوگو نکرد. خبرنگار اطلاعات روز، پرسشهای مطرح شده را با حکمتالله شمیم، سخنگوی حکومت محلی پروان در میان گذاشته است.
آقای شمیم در صحبت با خبرنگار روزنامه اطلاعات روز راجع به دسترسی به اطلاعات در پروان میگوید که دسترسی به اطلاعات در این ولایت در میزان خیلی بلند وجود دارد و آنان با استفاده از گروه پیامرسان واتساپ تمام اطلاعات را با خبرنگاران شریک میسازند. آقای شمیم میافزاید که آنان تلاش میکنند تا اطلاعات را به موقع در اختیار خبرنگاران قرار دهند.
سخنگوی والی طالبان برای ولایت پروان دربارهی وضع محدودیتها بر خبرنگاران و رسانهها میگوید: «اکنون ما هیچگونه محدودیتی بر رسانهها وضع نکردهایم، بلکه آنچه که اسلام میخواهد و آنچه که پالیسیهای امارت اسلامی ایجاب میکند، همان را امارت اسلامی نیز میخواهد. این ادعا کاملا غلط است که بر رسانهها محدودیت وضع شده است.»
بهگفتهی شمیم، آنان دادن اطلاعات به رسانههای آزاد را مقدمتر از ارائهی اطلاعات به رسانههای حکومتی میدانند: «ادعای برخورد دوگانه با خبرنگاران دولتی و خبرنگاران آزاد را من رد میکنم. ما بیشتر از خبرنگاران دولتی، با خبرنگاران آزاد همکاری داریم. بهگونهی مثال، ما نخستین اخبار و اطلاعات را با تلویزیون طلوعنیوز، سلاموطندار و دیگر رسانههای آزاد شریک میسازیم. اگر بخواهیم یا نخواهیم ما ضرورت داریم که بر مردم اطلاعات ارائه کنیم. مردم خدمات ما را ببینند و فعالیت ما را بدانند.»
سخنگوی والی پروان صدور دستورات خاص دربارهی نشرات و گزارشهای خبرنگاران را رد میکند و میگوید که به جز موارد خاص، در موارد دیگر دستوارت مشخصی را بر خبرنگاران وضع نکردهاند. او میگوید: «ما دستورات خاصی را برای خبرنگاران ندادهایم. به جز موارد خاص که ما نمیخواهیم بازتاب یابد، آن را از خبرنگاران میخواهیم که بازتاب ندهند. مثلا در ماه گذشته زمانی که ما حکم شلاق را بالای ۲۷ باشندهی پروان اجرا کردیم، از خبرنگاران خواستیم که فیلمبرداری نکنند. اما در آنجا دیدیم که سه خبرنگار از صحنه فیلمبرداری کردند که ما فیلمها را از نزد آنان حذف کردیم. چیزی که از مقامات بالا برای ما دستور داده میشود، آن را ناگزیر هستیم بپذیریم. هیچ خبرنگاری را ما لتوکوب نکردهایم. هدف ما از دستورات این نیست که باید هرچه را ما خواستیم نشر شود، بلکه این است که هرچه را اسلام میخواهد باید عملی شود.»
دربارهی این ادعا که خبرنگاران از سوی مسئولان محلی ولایت پروان توهین و تحقیر میشوند، دیدگاه آقای شمیم را پرسیدم و او در اینباره گفت: «ما هیچگاه خبرنگاران را توهین و تحقیر نکردهایم. این یک حرف غلط است. هیچگاه اتفاق نیافتاده است که خبرنگاران تهدید و توهین شوند. ولایت پروان برای تمام ولایتهای افغانستان در بخش همکاری با رسانهها یک نمونه است.»
اینکه آیا حکومت محلی طالبان برای ولایت پروان در زمینهی حمایت از رسانههایی که یا سقوط کرده یا از نگاه مالی در حال سقوط اند، برنامهای روی دست دارد یا نه؟ آقای شمیم پاسخ داد: «پس از روی کارآمدن امارت ما یک کمیته جور کردیم و تمام رسانهها را بازدید کرده و مشکلات رسانهها را یادداشت کردیم. ما در قسمت بدهکاری برق برخی از رسانهها همکاری کرده و از شرکت برشنا خواستیم که پول برق رسانهها را به شکل قسطوار دریافت کنند. ما تلاش میکنیم که تجاران بیایند و برای رسانههای محلی اعلانات بدهند. همچنان تلاش داریم که تجاران را متقاعد بسازیم تا در پروان سرمایهگذاری کنند.»

سازمان گزارشگران بدون مرز در ماه ثور سال روان گزارش داد که افغانستان در فهرست کشورهای دارای آزادی مطبوعات، ۳۴ پله سقوط کرده و از جایگاه ۱۲۲ به جایگاه ۱۵۶ نزول کرده است.