پیش از حکومت امان‌الله‌خان آموزش و پرورش برای زنان و دختران محدود بود و تنها درس‌های دینی برای‌شان در خانه تدریس می‌شد. در زمان پادشاهی امان‌الله‌خان زمینه‌ی آموزش برای دختران مساعد شده و برخی از مکاتب ویژه‌ی دختران نیز در کشور ایجاد گردیدند. نخستین مکتب دخترانه در سال ۱۲۹۹ در کابل ایجاد شد که تعداد دانش‌آموزان آن به ۴۰ تن می‌رسید. زمینه‌ی آموزش و تحصیل دختران و زنان در این دوره کم کم رشد کرد و حتا برخی از زنان برای تحصیل به خارج از کشور نیز سفر کردند. در سال ۱۳۰۷ و در زمان حاکمیت نُه‌ماهه‌ی حبیب‌الله کلکانی مکاتب به‌روی دختران بسته شدند و گشت‌وگذار بدون محرم زنان منع اعلام شد.
در زمان حکمروایی محمدظاهرشاه یک‌بار دیگر زمینه‌ی آموزش و تحصیل برای زنان و دختران در کشور فراهم شد و از لحاظ سیاسی نیز زمینه‌ی رشد و پیشرفت برای زنان مساعد گردید. در همین زمان بود که برای اولین‌بار زنان به مقام وزارت و وکالت رسیدند. در ابتدای حکومت ظاهرشاه آمار دانش‌آموزان بسیار اندک بود، اما تا اواخر حکومت وی افزایش قابل توجهی یافته بود.
روند آموزش و پرورش زنان فرازونشیب‌های زیادی را سپری کرده است. در دوران چهارساله‌ی مجاهدان که در افغانستان جنگ‌های داخلی به‌شدت جریان داشت، آموزش دختران متوقف نشد، اما براساس فتوایی، آموزش و کار مختلط پسران و دختران ممنوع اعلام شد. با روی کارآمدن نظام طالبان اما همه چیز تغیر کرد.
آموزش در افغانستان در زمان حکمروایی ظاهرشاه خوب بود و کیفیت آن نیز بهتر شده بود. اما با اشغال افغانستان توسط شوروی سابق در سال ۱۳۶۰ و پس از آن‌که جنگ‌های داخلی در کشور آغاز شد، شالوده‌ی آموزش و پرورش در کشور ازهم پاشید.
آگاهان امور آموزشی می‌گویند در آن زمان با آن‌که نهادهای آموزشی اندک بود، اما کیفیت درس خوب بود. در زمان حکومت داوودخان آموزش در کشور اجباری شد و همه مجبور بودند که به مکتب بروند و درس بخوانند.
یکی از آگاهان در ولایت غور که در زمان ظاهرشاه دانش‌آموز مکتب بوده است، می‌گوید که در آن زمان آموزگاران مسلکی وجود نداشت و روند آموزش توسط ملاها به پیش برده می‌شد. به‌گفته‌ی او، روند تدریس تنها روخوانی بوده است.
او افزود: «بدون مکتب، بدون درس و تعلیم و معارف هیچ کشوری پیشرفت نمی‌کند. از زمانی که ما دانش‌آموز بودیم، سال‌های زیادی سپری شده و خیلی تغیرات آمده است. در آن زمان روخوانی بود و بعد اصول تدریس و تا این‌که سیستم جدید آمد. در زمان ما آموزگار ۱۲ پاس وجود نداشت و روند درس و آموزش توسط ملاها به پیش برده می‌شد. از کیمیا و فیزیک و ریاضی خبری نبود.»
او همچنان از کمبود مکاتب چنین روایت می‌کند: «در زمان ظاهرشاه در ولایت غور پنج مکتب وجود داشت؛ یک مکتب در فیروزکوه و چهار مکتب دیگر در ولسوالی‌های تیوره، ساغر، تولک و لعل‌وسرجنگل. ما تا صنف ششم را در ولسوالی خواندیم و تا صنف نهم را در فیروزکوه و پس از آن به هرات رفتیم. غور در آن زمان ولسوالی بود. ما برای درس خواندن از غور پیاده به هرات می‌رفتیم. در آن زمان کیفیت درس بسیار خوب بود. از مراکز آموزشی خصوصی و دانشگاه‌ها هیچ خبری نبود.»
این آگاه امور در مورد روند اجباری آموزش در آن زمان یک خاطره‌اش را چنین بیان می‌کند: «دانش‌آموزان در آن وقت استاد و حتا اجیر خدماتی را که می‌دیدند، احساس ترس می‌کردند. ما زمانی که صنف سوم مکتب بودیم، یک روز در بهار سال همراه دوستان به رواش رفته بودیم. اجیر خدماتی مکتب تا ده کیلومتر راه را به‌دنبال ما آمد و ما را از کوه گرفته به مکتب آورد. وقتی آمدیم رخصتی شده بود. سرمعلم مکتب ما را تأدیب کرد و از آن زمان به بعد هیچ وقتی غیرحاضری نکردم.»
ظهور طالبان
روند آموزش و پرورش که از زمان حکومت ظاهرشاه تا دوره‌ی مجاهدان خوب بود و دختران می‌توانستند به مکاتب رفته و آموزش ببینند، اما با به قدرت رسیدن طالبان در سال ۱۹۹۶ میلادی وضعیت دگرگون شد. دختران و زنان خانه‌نشین شدند و محدودیت‌های زیاد برای‌شان وضع شد.
در زمان نخست حاکمیت طالبان در افغانستان، به‌جای درس‌های علمی، مدارس دینی رونق گرفت و آموزش‌های مذهبی بیشتر شد.
آموزش در بیست سال اخیر
در طی بیست سال حکومت جمهوریت آموزش و پرورش رشدی بی‌سابقه در کشور داشت. مکاتب، دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های خصوصی زیاد در سراسر کشور به‌ویژه در ولایت غور ایجاد گردید.
در غور که پیش از آن شماری اندکی از مکاتب وجود داشت و خبری از دانشگاه و مراکز آموزشی نبود، یک دانشگاه دولتی با دانشکده‌های مختلف در این ولایت ایجاد شد. همچنان تعداد مکاتب در سراسر این ولایت به‌گونه‌ی بی‌پیشینه افزایش یافت. نهادهای آموزشی زیاد در مرکز و برخی از ولسوالی‌های این ولایت جهت ارائه‌ی خدمات آموزشی برای دانش‌آموزان و دانشجویان ایجاد گردید.
آگاهان در ولایت غور می‌گویند که هنگام سقوط حکومت جمهوریت بیش از ۸۰۰ باب مکتب (ابتدائیه، متوسطه و لیسه) در مرکز و ولسوالی‌های این ولایت وجود داشت که اکنون نیز فعال می‌باشند. در کنار مکاتب، مراکز آموزشی خصوصی نیز در شهر فیروزکوه و برخی از ولسوالی‌های غور جهت ارائه‌ی خدمات آموزشی برای دختران و پسران ایجاد و فعالیت داشتند.
به‌گفته‌ی آنان، نزدیک به ۲۰۰ هزار دانش‌آموز دختر و پسر به مکاتب ولایت غور می‌رفتند. زمینه‌ی آموزش و تحصیل برای دختران به‌گونه‌ی خوبی فراهم شده بود. یک دانشگاه دولتی، یک مرکز تربیه معلم در شهر فیروزکوه و پنج مرکز حمایوی برای آموزش آموزگاران در شماری از ولسوالی‌های این ولایت نیز فعال می‌باشند. همچنان انستیتوت تخنیکی‌ای که در بخش‌های تخنیک و زراعت فعالیت دارد نیز در طی حکومت جمهوریت فعال شده و جوانان دختر و پسر زیادی در این بحش سرگرم تحصیل بودند. چندین مکتب و انستیتوت خصوصی در شهر فیروزکوه و ولسوالی لعل‌وسرجنگل ولایت غور فعال هستند.
در کل در طی بیست سال حکومت جمهوریت زمینه‌ی خوب آموزش و تحصیل برای دختران و زنان در ولایت غور فراهم شده بود. همچنان زنان و دختران می‌توانستند در بخش‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی کار و فعالیت کنند. به‌گفته‌ی فعالان حقوق زن، زمینه‌ی رشد برای دختران و زنان به‌صورت خوب مساعد شده بود.
برگشت طالبان
طالبان با برگشت شان به قدرت محدودیت‌های زیادی را برای دختران و زنان افغانستان وضع کردند. بیش از ۵۰۰ روز می‌شود که دختران بالاتر از صنوف ششم از رفتن به مکاتب محروم شده‌اند. با وجود واکنش‌های زیاد در مورد این تصمیم طالبان، اما با گذشت بیش از یک‌ونیم سال تا اکنون دروازه‌های مکاتب به‌روی دختران دانش‌آموز باز نشده بلکه محدودیت‌های بیشتری بر زنان و دختران وضع شده‌اند.
طالبان پس از بسته کردن مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی را نیز به‌روی دختران و زنان مسدود کرده و مانع کار این قشر در نهادهای غیردولتی شده‌اند، که این تصمیم این گروه با واکنش‌های تندی ملی و بین‌المللی روبه‌رو شده است.
طالبان و زنان
رهبران طالبان هم نظریات و دیدگاه‌های متفاوت در مورد آموزش و همچنان کار زنان دارند. شیرمحمدعباس ستانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه‌ی حکومت سرپرست طالبان به تاریخ پنجم میزان سال ۱۴۰۱ که در یک گردهمایی صحبت می‌کرد، خواستار بازگشایی هرچه عاجل مکاتب دخترانه در کشور شد. وی گفت: «تعلیم بر مرد و زن فرض است و در برابر تعلیم دختران هیچ مشکلی شرعی وجود ندارد.» در همین گردهمایی سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان اما آموزش علوم عصری را مباح خوانده بود.
این در حالی است که پس از بالاگرفتن گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی اختلافات بین سران گروه طالبان، دیروز (شنبه، ۲۹ دلو) ستانکزی در سخنرانی‌ای که از طریق «تلویزیون ملی» که تحت کنترل طالبان نشرات دارد، پخش شد، گفت که آنان از امر امیر شان اطاعت می‌کند چون با او بیعت کرده است؛ چه خوش باشد یا خوش نباشد.
همچنان به تاریخ ۲۰ سنبله ۱۴۰۱، سرپرست وزارت معارف طالبان که در ولایت ارزگان در یک نشست خبری صحبت می‌کرد، علت باز نشدن مکاتب دخترانه را محدودیت‌های فرهنگی عنوان کرده و گفته بود «در مناطق دورافتاده مردم نمی‌خواهند که دختران جوان‌شان را به مکاتب بفرستند».
آگاهان در ولایت غور اما آموزش را حق همه‌ی دختران و پسران می‌دانند و از حکومت سرپرست طالبان می‌خواهند که دروازه‌های مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی را به‌روی دختران باز کرده و همچنان برای این قشر که نیمی از پیکر جامعه اند، اجازه‌ی کار کردن در نهادهای دولتی و غیردولتی را بدهند. زیرا به‌گفته‌ی آنان، آموزش ابتدایی‌ترین حق انسانی افراد در جامعه میباشد.
محمدکریم، یکی از باشندگان غور در مورد بسته شدن مراکز آموزشی چنین روایت دارد: «پس از این‌که طالبان دروازه‌های مکاتب را به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم بسته کردند، دختر و نواسه‌ام آموزشگاه می‌رفتند، تا این‌که آموزشگاه‌ها هم مسدود شدند. اکنون آنان خانه‌نشین شده‌اند. تا یک هفته اشک می‌ریختند که طالبان ما را از رفتن به آموزشگاه هم منع کرده‌اند.»
به‌باور آگاهان و باشندگان ولایت غور، جامعه‌ی امروزی نیازمندی زیاد به آموزش و تحصیل پسران و دختران داشته و طالبان باید زمینه‌ی رفتن دختران به مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی را مساعد بسازند. زیرا به‌گفته‌ی آنان، شوکت یک مملکت بستگی به مکاتب داشته و منبع مهم همه‌ی اقشار تأثیرگذار، به‌شمول انجنیران، داکتران، خبرنگاران و دیگر افراد، مکتب است.
برخی از مسئولین مراکز آموزشی خصوصی در غور هم می‌گویند که وضع محدودیت‌ها از سوی طالبان علیه آموزش دختران، تأثیرات منفی روی کار و فعالیت‌های‌شان گذاشته است.
به‌گفته‌ی آنان، در گذشته شمار زیادی از دختران در مراکز آموزشی خصوصی در شهر فیروزکوه و برخی از ولسوالی‌های این ولایت مصروف پیش‌برد روند آموزش‌شان بودند، اما پس از وضع محدودیت‌های تازه‌ی طالبان در مورد بسته شدن مراکز آموزشی، خانه‌نشین شده‌اند.
اکنون بیش از ۸۳۰ باب مکتب ابتدائیه، متوسطه و لیسه، ۲۱ باب مدرسه‌ی دینی، هفت باب مرکز تربیه معلم، پنج مرکز تخنیکی و مسلکی و بیش از ۱۰ مرکز آموزشی خصوصی در مرکز و برخی از ولسوالی‌های ولایت غور فعال می‌باشند.
وضع کنونی آموزش
فعالان حقوق زن در ولایت غور می‌گویند که پس از بسته شدن مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به‌روی دختران، ضربه محکمی بر پیکر قشر جوان افغانستان وارد شده است.
یکی از فعالان حقوق زن در ولایت غور می‌گوید: «یک زن اگر بی‌سواد باشد پنج نسل آینده بی‌سواد خواهد بود. چون که آموزش و پرورش کودکان بستگی به مادر شان دارد. وقتی مادر بی‌سواد باشد، تمام اطفال هم بی‌سواد می‌مانند.»
به‌گفته‌ی این فعال حقوق زن، مسدود شدن مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به‌روی دختران از سوی طالبان تأثیرات منفی بالای روح و روان زنان و دختران افغانستان گذاشته و آنان را به بیماری‌های روحی و روانی مبتلا کرده است. زیرا به‌گفته‌ی وی، تنها مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی اند که زمینه‌ی رشد زنان و دختران را فراهم کرده و آنان می‌توانند به اهداف شان برسند.
این فعال حقوق زن همچنان می‌گوید که با بسته شدن مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به‌روی دختران، مدارس دینی در غور افزایش یافته و برخی از دختران هم مجبور شده‌اند به این مدارس بروند. او افزود: «مدارس دینی در غور بسیار زیاد شده. ما به مدارس دینی احترام داریم، اما زمینه‌ی پیشرفت برای دختران در این مدارس مساعد نیست. غور یک ولایت دورافتاده است که در زمان جمهوریت هم کم‌تر توجه شده و حالا هم خیلی محدودیت‌های زیاد به‌روی دختران وضع شده است که آنان مجبور هستند در خانه بمانند یا تن به ازدواج‌های اجباری بدهند. اگر مراکز آموزشی به‌روی دختران باز نشوند، آمار ازدواج‌های اجباری زیادتر از این خواهد شد.»
براساس گفته‌های منابع، از زمان روی کارآمدن طالبان تا اکنون بیش از ۱۰۰ مدرسه‌ی دینی در مرکز و ولسوالی‌های غور از سوی ریاست معارف این ولایت ایجاد شده است.
این فعالان حقوق زن همچنان اضافه می‌کنند که با بسته شدن مکاتب، برخی از دختران به خیاطی رو آورده بودند که این شغل هم از سوی طالبان به‌روی‌شان بسته شده است. به‌گفته‌ی آنان، در طی یک‌ونیم سال حاکمیت طالبان که مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به‌روی دختران بسته شده‌اند، افغانستان عقب‌گرد بسیار بدی داشته است.
شماری از آموزگاران و دانش‌آموزان مکاتب در ولایت غور هم از بسته شدن مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به‌روی دختران سخت نگران هستند و می‌گویند که این محدودیت‌های طالبان تأثیرات بدی بالای روح و روان‌شان گذاشته است.
یکی از دانش‌آموزان می‌گوید: «دختران همه خانه‌نشین شده‌اند. خودم بسیار علاقه داشتم که آموزشگاه بروم، اما بسته شد که بسیار تأثیر بد بالای روح و روانم گذاشته است. اکنون خانه‌نشین هستم. دختران به خانه‌های‌شان به کتاب و اینترنت دسترسی ندارند و نمی‌توانند، موضوعاتی را که می‌خواهند دریافت کرده و مطالعه کنند. کتاب‌خانه‌های عمومی هم وجود ندارد. ما از امارت اسلامی می‌خواهیم که دروازه‌های مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی را به‌روی دختران باز کنند تا بتوانند به آرزوهای‌شان برسند.»
آینده‌ی آموزش دختران
بیش از ۵۰۰ روز می‌شود که مکاتب دخترانه به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم از سوی طالبان مسدود شده و همچنان دختران و زنان از رفتن به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و کار کردن در نهادهای غیردولتی منع شده‌اند. این کار طالبان نارضایتی‌های زیادی را در سطح ملی و بین‌المللی به همراه داشته است.
آگاهان امور آموزشی و فعالان حقوق زنان در ولایت غور می‌گویند که طالبان با گذشت هر روز محدودیت‌های زیادی را برای دختران و زنان افغانستان وضع می‌کنند. به‌گفته‌ی آنان، ادامه‌ی این وضعیت سبب عقب‌ماندگی مردم افغانستان شده و ساکنان کشور را در آینده متضرر می‌کند.
یکی از فعالان حقوق زن در غور گفت: «ما در ولایت دورافتاده و محروم خود اکنون فقط دو داکتر زن داریم که اگر وضعیت به همین منوال ادامه یابد و محدودیت‌های طالبان برای دختران و زنان ادامه یابد، در آینده مردم با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهند شد. در آینده ما داکتر و آموزگار زن هم نخواهیم داشت، چون که اکنون طالبان مکاتب، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی را به‌روی دختران و زنان مسدود کرده‌اند. این وضعیت تأثیرات بسیار بدی برای آینده خواهد داشت.»
آنان همچنان می‌گویند که ادامه‌ی وضع محدودیت‌های طالبان برای دختران و زنان افغانستان سبب می‌شود که مردم از این گروه ناراض شده و به فکر بیرون شدن از کشور بیفتند.
آگاهان در غور همچنان می‌گویند که افغانستان برای پیشرفت و خودکفایی‌اش، نیازمند جدی به حضور زنان در بخش‌های مختلف اعم از آموزش ابتدایی، تحصیلات عالی، صحت و دیگر بخش‌ها بوده و طالبان باید برای زنان و دختران اجازه‌ی رفتن به مکاتب، دانشگاه‌ها و کار در نهادهای غیردولتی را بدهند.
از سوی هم در روز یازدهم فبروری، برابر با «روز جهانی زنان و دختران در علم»، سازمان ملل متحد و سازمان همکاری‌های اسلامی در پیام‌های‌شان خواستار مشارکت بیشتر زنان و دختران در آموزش علم و فناوری شدند.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در روز جهانی زنان و دختران در علم گفت که حضور بیشتر زنان و دختران برابر به آینده‌ی بهتر برای همه است. او همچنان گفت که برابری جنسیتی در علم را با تأیید حقوق زنان و شکستن کلیشه‌ها ترویج دهیم.
حسن ابراهیم طه، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی نیز از کشورهای عضو و نهادهای سازمان همکاری اسلامی خواسته است که برای تضمین حقوق همه‌ی زنان و دختران در علم و فناوری تلاش کنند. یازدهم فبروری مصادف است با روز جهانی زنان و دختران در علم. امسال در حالی از این روز تجلیل می‌شود که طالبان محدودیت‌های زیادی را برای مشارکت زنان در آموزش، تحصیل و کار وضع کرده‌اند.