جاده لیلامی‌های هرات بزرگ‌ترین مرکز تجاری شهر هرات است. این جاده بازار جواهرات، پوشاک (پارچه‌فروشی و لباس‌های دسته‌دوم)، کفش، گل‌فروشی، فروش یخن‌های دست‌دوز و لوازم آرایشی زنانه و مردانه را در خود جای داده است و بیشتر اجناس مورد نیاز ساکنان هرات در آن به فروش می‌رسد. در این جاده شمار دست‌فروشان نیز زیاد است.
طرح ایجاد غرفه‌های مخصوص برای دست‌فروشان در هرات از حکومت سابق بود که عملی‌شدنش به حکومت طالبان ماند؛ همانند ده‌ها پروژه‌ی نیمه‌کاره که اکنون طالبان آن را تکمیل و به‌عنوان دست‌آورد به حکومت شان ثبت می‌کنند.
شهرداری طالبان با اجرا و تکمیل طرح ساخت غرفه‌های مخصوص برای دست‌فروشان، تغیراتی در رُخ و نمای این جاده به‌وجود آورده است.
با ساخت این غرفه‌ها هر دست‌فروش مکلف شده است که به کارش با کرایه‌گرفتن این غرفه‌ها ادامه بدهد. برخی از غرفه‌داران جاده لیلامی‌های هرات اما از بلند بودن کرایه‌ی غرفه‌های‌شان شکایت داشته و می‌گویند با توجه به نبود کار، از پرداخت هزینه‌ی کرایه عاجز اند و در این مدت هم به سختی کرایه‌ی غرفه‌ها را به شهرداری طالبان پرداخته‌اند.
محمدعوض با دیدن من و کامره‌ای در دستم به سراغم آمد. من هنوز موضوع مصاحبه را با او در میان نگذاشته بودم که به ناله از کرایه‌ی بلند و نبود بازار فروش شروع کرد.
محمدعوض با غرفه‌ای که شهرداری طالبان به وی کرایه داده است، لباس‌های دسته‌دوم را به فروش می‌رساند و می‌گوید هزینه‌ی اضافی بر گردنش بار شده و مجبور است که آن را بپردازد.
او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «تقریبا خیلی وقت است که در جاده کار می‌کنم. مشکلات ما کرایه‌ی بلند غرفه‌ها است. خواست ما این است که کرایه را کم کنند. سمت راست جاده لیلامی دو هزار و ۵۰۰ افغانی کرایه و سمت چپ که آفتاب‌رخ است سه هزار و ۵۰۰ افغانی کرایه می‌گیرد. هر پیراهن را دانه‌ی ۱۰ افغانی به فروش می‌رسانم و روزانه ۲۰۰ افغانی کار می‌کنم. حیرانم که چه‌کار کنم؟ چقدر این مبلغ را به شاروالی بدهم و چقدر را مصرف خود و خانواده‌ام کنم؟»
این دست‌فروش در جاده لیلامی‌های هرات می‌افزاید که تا اکنون چندین‌بار به‌خاطر بلند بودن کرایه‌ی غرفه‌ها به شهرداری طالبان مراجعه کرده‌اند. طالبان وعده‌ی پایین آوردن کرایه را به آنان داده‌اند ولی تا اکنون کاهشی در کرایه نیامده است.
همین‌طور پرویزاحمد، یکی دیگر از دست‌فروشان در جاده لیلامی‌های هرات از بلند بودن کرایه‌ی غرفه‌ها شاکی است. او نیز یک خواسته دارد و آن کاهش قیمت کرایه‌ی غرفه‌ها از سوی شهرداری طالبان است.
این دست‌فروش می‌گوید شهرداری و شرکت قراردادکننده ماهیانه سه هزار و ۵۰۰ افغانی از وی کرایه می‌گیرند. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «سه ماه می‌شود که از روی مجبوریت و بیکاری این غرفه را کرایه گرفتم. کار هم نیست و در همین مدت کرایه را از جیب خود پرداخت می‌کنم. سه هزار و ۵۰۰ افغانی کرایه می‌دهم. به ما گفتند کم می‌کنیم، ببینیم چه می‌شود.»
پروزاحمد می‌افزاید که طرح ساخت این غرفه‌ها ناقص بوده و حتا گنجایش یک نفر را در داخل غرفه ندارد. او تأکید می‌کند که این غرفه‌ها ارزش پرداخت کرایه‌ای به این مبلغ را ندارند.
دست‌فروشان هراتی در جاده لیلامی‌ها همچنان می‌گویند در گذشته از هیچ یک آنان در این جاده پول گرفته نمی‌شد.
بندش پیاده‌‌رو‌ها و ایجاد بی‌نظمی
ایجاد غرفه‌های مخصوص برای دست‌فروشان مشکلاتی نیز به دکان‌داران جاده لیلامی‌های هرات و عابران ایجاد کرده است. برخی از این دکان‌داران از بی‌نظمی‌ها و ازدحامی که دست‌فروشان با غرفه‌های‌شان در پیاده‌روی مقابل دکان آنان ایجاد نموده، شکایت دارند.
بصیراحمد، یکی از دکان‌داران جاده لیلامی‌های هرات در مورد مشکلات غرفه‌ها می‌گوید: «غرفه‌ها نظم جاده را به هم زده و جلو دکان‌های ما را نیز بند کرده‌اند. بازار را خیلی شلوغ کرده و مردم رفت‌وآمد نمی‌توانند. ارزش دکان‌ها را هم پایین آورده است.»
این دکان‌دار جاده لیلامی‌های هرات تأکید دارد که باید شهرداری طالبان همان‌گونه که غرفه‌های مخصوصی به دست‌فروش آماده کرده بود، مکان بهتری را نیز به آنان در نظر می‌گرفت.
شرکت سازنده و قراردادکننده چه می‌گوید؟
پس از شکایت‌های دست‌فروشان از کرایه‌ی بلند غرفه‌ها، به سراغ شرکت سازنده و قراردادکننده‌ی غرفه‌ها با شهرداری طالبان در هرات رفتم. طبق معلومات مسئول این شرکت، در دو طرف جاده لیلامی‌های هرات حدود ۷۰۰ غرفه ساخته شده که در بخش شمال جاده کرایه‌ی هر غرفه سه هزار و ۵۰۰ افغانی و در قسمت جنوب جاده سه هزار افغانی کرایه از دست‌فروشان گرفته می‌شود.
سیدنذیر هاشمی، مدیر مالی و اداری شرکت سازنده‌ی غرفه‌ها می‌گوید که با توجه به وضعیت بازار، در کرایه‌ی هر غرفه ۵۰۰ افغانی کاهش داده‌اند.
آقای هاشمی بیان می‌دارد: «زمانی که شاروالی این پروژه را به اعلان سپرده بود. ما با بیشترین خدمات و پایین‌ترین کرایه‌ها برنده‌ی قرارداد شدیم. در قرارداد ما به سمت شمال جاده کرایه چهار هزار افغانی و به سمت جنوب جاده سه هزار بود. که با توجه به زمستان و مشکلات مردم، ۵۰۰ افغانی کم کردیم. بازهم می‌بینیم وقتی که کاروبار نباشد، ما هم با درک شرایط پیش می‌رویم.»
پاسخ شهرداری طالبان
با این حال، شهرداری طالبان در هرات می‌گوید به منظور نظم‌دادن و ارائه‌ی خدمات بهتر به غرفه‌داران جاده لیلامی‌ها، با یک شرکت قرارداد شده است. ناصر آرمل، سخن‌گوی شهرداری طالبان در هرات می‌گوید که با درک شرایط و وضعیت کاروبار دست‌فروشان، کرایه‌ی غرفه‌ها را در تفاهم با شرکت قراردادکننده ۲۵ تا ۳۰ درصد کاهش داده‌اند.
با تسلط طالبان بر کشور و افزایش بیکاری، به شمار کسانی که در جاده‌های شهر هرات دست‌فروشی می‌کنند روزبه‌روز افزوده می‌شود. حتا بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده نیز به علت نبود فرصت‌های شغلی روی به دست‌فروشی آورده‌اند. دست‌فروشان هراتی می‌گویند در حکومت گذشته که کاروبارشان نیز در مقایسه به اوضاعی فعلی بهتر بود، هیچ‌گونه کرایه‌ی نمی‌پرداختند. اکنون که کاروبار هم نیست، به سختی می‌توانند مخارج زندگی و همچنان کرایه‌ی غرفه‌ها را بپردازند.