«خبرنگاری در افغانستان راه‌رفتن روی تیغ و بازی با جان در میان آتش است، مخصوصا زمانی که خبرنگارِ زن باشی. مجبوری وضعیت رنج‌آورتر که ناشی از قضاوت‌های بی‌جای مردم، محدودیت‌های طالبان و مخالفت اعضای خانواده است را تحمل کنی.»
بریده‌ای از صحبت مینه حبیب است. مینه از محدود خبرنگارانی زن است که ماندن در افغانستان را ترجیح داده است. او می‌گوید که با بدترشدن وضع امنیت و به تعقیب آن فروپاشی حکومت بدست طالبان، بسیاری از خبرنگاران افغانستان، شغل و کشور را برای حفظ جان‌شان ترک کردند. اما او از میان دو گزینه‌ی -ماندن و رفتن از افغانستان- گزینه‌ی اول را انتخاب کرد تا بتواند حرفه‌ی دلخواه خودش را ادامه بدهد. می‌گوید: «در افغانستان ماندم تا اوضاع را از نزدیک ببینم و از مردمم بنویسم. باورم این است که اگر در صحنه حضور داشته باشی بهتر می‌توانی کار اطلاع‌رسانی را پیش ببری.»
با به قدرت رسیدن طالبان، اکثریت خبرنگاران افغانستان کشور را ترک کردند. شماری از این خبرنگاران اکنون به‌گونه‌ی آنلاین فعالیت می‌کنند. اما مینه می‌گوید که برای کار خبرنگاری حضور داشتن در زمین نیز مهم است.
میراث‌دار شغل پدری
خانواده‌ی مینه دوست داشت که او طب بخواند و شغل پدربزرگ‌اش را ادامه بدهد و نام او را ماندگار کند. اما جنگ‌های داخلی و به تعقیب آن حضور طالبان به قدرت، روند آموزش در افغانستان را مختل کرده بود. به همین دلیل خانواده‌ی مینه افغانستان را به مقصد یکی از کشورهای همسایه ترک کردند تا فرزندان خانواده، از جمله مینه بتوانند درس بخوانند. مینه در مهاجرت بزرگ شد و درس خواند.
در سال ۲۰۰۴ میلادی زمانی که خانواده‌اش از برقراری ثبات در افغانستان اطمینان پیدا کردند، دوباره به افغانستان برگشتند. مینه مکتب را در افغانستان از صنف یازدهم در لیسه عالی سوریا آغاز کرد و در سال ۲۰۰۶ از مکتب فارغ شد. بعد از فراغت او خلاف خواست خانواده‌اش، خبرنگاری را خواند. رشته‌ای که از کودکی برای آن برنامه ریخته بود. انتخابی که سبب طرد شدنش از بین اعضای خانواده شد.
علاقه به خبرنگاری
مینه از کودکی خبرنگاری را دوست داشته است و به این دلیل به مخالفت‌ها و قضاوت مردم توجه نکرد و خبرنگاری را خواند. او بعد از فراغت از دانشکده‌ی خبرنگاری دانشگاه کابل ماه‌ها بهدلیل مخالفت شدید خانواده‌اش با کار زنان در رسانه، در خانه ماند و برای راضی‌کردن خانواده‌اش تلاش کرد، اما موفق نشد و در نهایت برخلاف خواست آنان در روزنامه دولتی «چراغ» کار را آغاز کرد.
مینه می‌گوید آن زمان که خبرنگاری را آغاز کرد مردم بیشتر به این فکر بودند که زنان باید آموزگار یا داکتر باشند. به‌گفته‌ی او، مردم خبرنگاران زن را به چشم بد می‌دیدند و حرف‌های رکیک می‌زدند. همین مسأله نیز سبب افزایش مخالفت‌ها در خانواده‌اش شده است. مینه می‌افزاید: «همه همصنفی‌هایم کار می‌کردند، اما خانواده‌ام من را نمی‌گذاشت. آخر من با خودم گفتم آن همه مشکلات مالی و سختی را کشیدم، تسلیم خواست دیگران نمی‌شوم. کار را با مخالفت آغاز کردم، اما هرچه حجاب را رعایت می‌کردم باز هم از حرف بد در امان نبودم. مردم حتا در کوچه برادرانم را ایستاد می‌کردند و در مورد من می‌پرسیدند و از آنان می‌خواستند که نگذارند سر کار بروم. من روزها بهدلیل همین مخالفت‌ها با چشم گریان به‌کار رفتم.»
این خبرنگار در یکی از ولسوالی‌های کابل زندگی می‌کند و به‌دلایل امنیتی نمی‌خواهد موقعیت او فاش شود. زخم زبان‌ها و قضاوت مردم محل زندگی‌اش آسیب‌پذیری این خبرنگار جوان را افزایش داده است. او خاطرات سال ۱۳۹۳ را به یاد می‌آورد که برای حفظ شغل‌اش مجبور شده است به تنهایی درد و زخم‌های به جامانده از یک رویداد انتحاری را تحمل کند. او می‌گوید: «در یک صبح بهاری سال ۱۳۹۳ هنگام رفتن به سر کار در فروشگاه ده افغانان در کابل در انفجار برابر شدیم. در آن انفجار پایم زخم برداشت. شفاخانه ۴۰۰ بستر چره را برداشت و زخم را پانسمان کرد. به‌خاطری که خانواده‌ام مانع کارم نشود، آن را پنهان کردم. وقتی همه به خواب می‌رفتند من زخم را پانسمان می‌کردم و حتا نمی‌توانسم آخ بگویم.»
دشواری کار خبرنگاری
خبرنگاری در افغانستان، کشوری که درگیر منازعه است، کار دشوار است. براساس رده‌بندی نهادهای رسانه‌ای جهانی، افغانستان یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای خبرنگاران است. همه‌ی خبرنگاران، به‌ویژه خبرنگاران تحقیقی که موارد نقض حقوق بشر، به‌ویژه زنان و کودکان و فساد را در این کشور پوشش داده یا می‌دهند در معرض آسیب‌پذیری‌های فراوان قرار دارند. این خبرنگاران مورد حمایت قرار نمی‌گیرند و از سوی افراد خاطی تحت تعقیب قرار می‌گیرند.
مینه بعد از خداحافظی با روزنامه دولتی چراغ، به درخواست IWPR جواب مثبت داد و کارش را به‌عنوان خبرنگار تحقیقی با این رسانه آغاز کرد. او مؤظف بود که موارد نقض حقوق بشری زنان و کودکان در افغانستان را بدون ملاحظه پوشش بدهد. مینه می‌گوید: «کار من تحقیق در مورد وضعیت حقوق بشری بود. این فرقی نمی‌کرد که عامل آن که بود. هیچ ملاحظه‌ای وجود نداشت. افرادی که به‌خاطر تهیه‌ی گزارش آسیب می‌دید، مشکل ایجاد می‌کردند.»
مینه باری برای تهیه‌ی یک گزارش به زندان زنانه در کابل رفت، اما مسئولان این زندان او را بهدلیل تهیه‌ی گزارش در مورد وضع زنان زندانی، برای چند ساعت حبس کردند. این اولین و آخرین‌بار برای او نبود، او بارها در وضع مشابه قرار گرفته است و در آخرین روزهای حکومت به رهبری اشرف غنی، وزارت داخله نه تنها به او معلومات ارائه نکرد، بلکه از او خواست که مطالب را منتشر نکند. او بعد از رفتن از وزارت داخله مورد حمله‌ی افراد مسلح قرار گرفت. او می‌گوید: «من در مورد کودکان خیابانی گزارش تحقیقی تهیه می‌کردم. کودکان مورد سوءاستفاده مافیا قرار می‌گرفتند و آنان کودکان را مجبور می‌کردند که پول جمع‌آوری کنند.»
رویدادها
با بدترشدن وضع امنیتی و خروج نیروهای ناتو از افغانستان، بسیاری از نهادهای خارجی افغانستان را ترک کردند؛ از جمله رسانه‌ای که مینه با آن کار می‌کرد. مینه با از دست‌دادن کارش در ماه مارچ ۲۰۲۰ میلادی رسانهی آنلاین «رویدادها نیوز» را با منابع محدود مالی تأسیس کرد تا بتواند به‌طور بی‌طرفانه از مسائل تأثیرگذار اجتماعی افغانستان اطلاع‌رسانی کند. دورنمای او رسانه‌داری زنان و رقابت با رسانه‌های مطرح بود و است. رسانه‌هایی که به‌گفته‌ی او، اکثریت مطلق آن توسط مردان اداره می‌شوند و زنان در آن نقش ندارند یا نقش‌های سمبولیک و پایین‌تری نسبت به همکاران مردشان دارند.
او که اکنون مدیرمسئول سایت «رویدادها نیوز» است، پنج نفر دیگر با او همکار بود. اما با فروپاشی حکومت، دو همکارش افغانستان را ترک کردند و یکی دیگر از همکارانش را به اثر بیماری از دست داد. مینه می‌گوید که تیم کاری خوبی را تشکیل داد بود که بهدلیل نبود منبع مالی و وضع بد امنیتی، تیم از هم پاشید. مینه می‌گوید: «نتوانستم به همکارانم بگویم بمانید. شما می‌دانید که رویدادها نیوز رسانهی نوتأسیس است و هیچ درآمدی ندارد. منی که برای نان و جان خودم درمانده‌ام چگونه از همکارانم می‌خواستم که بمانند.»
تغییر نظام سبب شده است که نیمی از رسانه‌ها در افغانستان بهدلیل نداشتن بودجه و محدودیت‌ها مسدود شوند. با مسدودشدن رسانه‌ها صدها خبرنگار نیز بیکار شده‌اند.
اکنون تیم مینه متشکل از سه نفر ترجمان، ویراستار و گزارشگر است و او به دلایل مالی نتوانسته است که به‌جای همکارانش جایگزینی بیابد. به این دلیل مینه می‌گوید که او مجبور است به تنهایی کار زیادی را انجام دهد.
وضع خبرنگاران در حاکمیت طالبان
نوشتن و اطلاع‌رسانی از مردم او را در موقعیت‌های رنج‌آوری قرار داده است. وضعیتی که حتا خانوده‌اش او را بهدلیل ماندن در افغانستان سرزنش می‌کنند و مخالف ادامه‌ی کار او به‌عنوان خبرنگار است. با این وجود او نمی‌خواهد در مورد این چالش‌ها صحبت کند. او می‌گوید: «ما در افغانستان هستیم. خبرنگاری در این کشور هیچ وقت آسان نبوده و نیست.»
این در حالی است که در طی دو سال اخیر او بهدلیل محدودیت‌های طالبان از پوشش مسائل رسانه‌ای و نشست‌های خبری بهدلیل زن بودن باز داشته شده است. آخرین‌بار به یک ماه پیش برمی‌گردد. مینه می‌گوید که او حدود یک ماه پیش برای پوشش یک نشست اقتصادی به ولایت پروان رفته بود، اما در آن‌جا بهدلیل زن بودن مورد سرزنش قرار گرفت. می‌گوید: «آن نشست مهم اقتصادی بود. وقتی رفتم مثل همیشه هیچ خبرنگار خانم نبود. مردان از من می‌پرسیدند که چه کار آمده‌ام؟ آنان من را مجبور کردند که جایم را تغییر بدهم و در یک محل گوشه بروم تا حضورم عکاسی آنان را خراب نکند.»
سال گذشته نیز او بهدلیل زن بودن نتواسته بود که چند نشست خبری را پوشش دهد. برگزارکنندگان آن نشست مینه را مجبور کرده بودند که در سرمای زمستان در بیرون بماند. او می‌گوید: «آن روز به من گفتند که بهدلیل قوانین جدید من را نمی‌توانند در داخل بگذارند، مگر این‌که شمار خبرنگاران زن زیاد شود.»
مینه در هشتم سپتامبر ۲۰۲۱، تنها یک روز پس از اعلام ممنوعیت برگزاری تجمعات اعتراضی در جاده، حوالی ساعت ۱۱ همان روز در ساحه‌ی پل سرخ به جمع زنان معترض پیوست. اما دیری نگذشت که نیروهای طالبان راه معترضان را بستند و زنان معترض را زیر کُتک گرفتند. اتفاقی که دوربین مینه آن را ضبط می‌کرد. مینه همراه با ده‌ها خبرنگار دیگر برای پوشش این راه‌پیمایی به جاده‌ی پر رفت‌وآمد منتهی به حوزه‌ی سوم رفته بود. نیروهای طالبان زمانی که متوجه او در حال فلم‌برداری و مصاحبه با زنان معترض شد، دوربین را از دستش قاپیدند. بعد از بررسی، فلم و عکس‌ها را حذف و کمره‌اش را به زمین کوبیدند و خودش را نیز کتک زدند. مینه همچنین شاهد بود که دو خبرنگار روزنامه اطلاعات روز و چند خبرنگار دیگر را طالبان به حوزه‌ی سوم شهر کابل منتقل کرده بودند.
او بهدلیل همین ترس، بدون اعتراض و با جمع‌آوری توته‌های شکسته‌ی دوربین‌اش محل را ترک کرد و به دفتر رسانهی نوتأسیس خود (رویدادها نیوز) برگشت. سازمان گزارشگران بدون مرز ماه بعد برای این خبرنگار یک دوربین کمک کرد. دوربینی که اکنون مینه بیشتر از خودش از او مواظبت می‌کند. او می‌گوید: «کمره چشم من است. اگر این بشکند دیگر بدست آوردن ناممکن است چون من بهدلیل وضع بد اقتصادی توانایی خرید را ندارم.»
فدراسیون نهادهای ژورنالیستان و رسانه‌های افغانستان به‌تازگی از این خبرنگار تقدیر کرده و به او تندیس شجاعت را داده است. سال گذشته انجمن ژورنالیستان آزاد نیز به مینه تندیس شجاعت را داده بود. مینه امیدوار است که او بتواند در شرایط موجود دوام آورد و کارش را به‌عنوان یک خبرنگار آزاد، مستقل و بی‌طرف ادامه دهد.