نویسندگان: آزاده راز محمد و میترا مهران
مترجم: شریفه عرفانی
یک سال پیش، در روز جهانی زن، به کارزار نه به آپارتاید جنسیتی پیوستیم که ده‌ها حقوقدان، متخصص و مدافع حقوق زنان از افغانستان، ایران و سراسر جهان به راه انداختند. این کارزار از رسمیت یافتن و جرم‌انگاری آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌المللی و قوانین ملی حمایت میکند. با توجه به وخامت وضعیت زنان، دختران و دیگران در کشور ما افغانستان، باورمندیم که باید آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌المللی جرم‌انگاری شود. جرم‌انگاری نشدن آن در حال حاضر مانع بازخواست از رژیم طالبان به‌خاطر نهادینه‌سازی سرکوب و سلطه‌ی همه‌جانبه و روزافزون مبتنی بر جنسیت و انگیزه‌های آن می‌شود.
طالبان در دو و نیم سال گذشته، زنان، دختران و دیگر مردم افغانستان را به‌گونه‌ی سیستماتیک سرکوب کرده، آن‌ها را از اساسی‌ترین حقوق‌شان محروم ساخته و آزادی‌شان را گرفته‌اند. طالبان بیش از ۱۵۰ فرمان صادر کرده‌اند. بیش از ۸۰ مورد این فرمان‌ها، که بیش‌تر از تعداد فرمانهای صادرشده برای تمامی دیگر بخش‌هاست، مستقیما زنان را هدف می‌گیرد. طالبان حق تحصیل، کار، آزادی اجتماعات و بیان را از زنان، توسط این فرمان‌ها، سلب کرده‌اند. رژیم طالبان دسترسی زنان به عدالت و خدمات صحی را نیز به شدت محدود کرده و این محدودیت‌ها را با استفاده از مکانیسم‌های جبری و خشونت‌آمیز، از جمله وزارت امر به معروف و نهی از منکر اعمال کرده‌اند. در مقابل، زنان در سرک‌های کابل و دیگر شهرهای بزرگ افغانستان دست به تظاهرات زده‌اند و با به خطر انداختن جان‌شان، حقوق خود را خواسته‌اند. رفتار طالبان خشونت‌آمیز بوده است؛ مقاومت مدنی زنان در برابر این فرمان‌ها را با لت‌وکوب، شلاق، اسپری فلفل، بازداشت خودسرانه، شکنجه و حتا کشتن پاسخ داده‌اند. طالبان در هفته‌های اخیر، زنان را عمدتاً در مناطق هزاره و تاجیک‌نشین، فقط به‌خاطر رعایت نکردن پوشش مورد نظر آن گروه، خودسرانه بازداشت و شکنجه کرده‌اند.
وضعیت با تحکیم پایه‌های قدرت طالبان و سازماندهی حکومتی توسط آن گروه که به صورت سیستماتیک زنان، دختران و دگرباشان جنسی و همچنین اقلیت‌های قومی و مذهبی، را انسانیت‌زدایی و سرکوب نموده و تحت انقیاد قرار می‌دهد، در حال بدتر شدن است. در پروژه آخرالزمانی آن‌ها تماشاچی بی‌گناه وجود ندارد، همگی گرفتار گرداب اند.
اصطلاحی برای وضعیت وخیم افغانستان وجود دارد و آن «آپارتاید جنسیتی» است. ریچارد بنت، گزارشگر ویژه‌ی سازمان ملل متحد در مورد وضعیت حقوق بشر در افغانستان در سوم حوت ۱۴۰۲، تازه‌ترین گزارش خود را به شورای حقوق بشر ارائه کرد. او توضیح داد که از زمان تسلط طالبان، وضعیت حقوق‌بشر در کشور در حال بدتر شدن بوده است. این گزارش وضعیت را بی‌سابقه خوانده و تبعیض سیستماتیک و گسترده‌ی طالبان علیه زنان و دختران را «آپارتاید جنسیتی» توصیف میکند. دیگر کارشناسان سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری نیز به نتایج مشابهی رسیده‌اند. برای مثال، گروه کاری سازمان ملل در زمینه‌ی تبعیض علیه زنان و دختران، در واکنش مستقیم به وضعیت افغانستان، ماه گذشته، خواستار جرم‌انگاری آپارتاید جنسیتی در پیش‌نویس کنوانسیون جنایات علیه بشریت که زیر کار سازمان ملل قرار دارد، شد. شش کشور دیگر از اعضای سازمان ملل نیز از احتمال گنجانیده شدن جرم آپارتاید جنسیتی در آن کنوانسیون سخن گفتند. در مرحله بعدی، پیش‌نویس کنوانسیون در ماه حمل در سازمان ملل مورد بحث قرار می‌گیرد.
با توجه به اولین دوره‌ی حکومت طالبان در دهه‌ی ۱۳۷۰، مبارزه علیه آپارتاید جنسیتی برای زنان افغانستان تازه نیست. آن زمان نیز، زنان تبعیض جنسیتی نهادینه شده توسط طالبان و سرکوب سیستماتیک زنان را نکوهش نموده و آن را «آپارتاید جنسیتی» خواندند. با این وجود، آپارتاید جنسیتی در قوانین بین‌الملل جرم‌انگاری نشده و خلاء قانونی برای بازخواست، باقی‌مانده است. اکنون این پرسش به میان می‌آید که اگر آپارتاید جنسیتی در دهه‌ی ۱۳۷۰ تدوین و جرم‌انگاری شده بود، آیا امروز زنان، دختران و دیگران در افغانستان ناگزیر به مبارزه علیه انسانیت‌زدایی از آن‌ها توسط طالبان می‌شدند؟
کارزار «نه به آپارتاید جنسیتی» بر این باور است که برتری و سلطه‌ی مردان بر زنان، دختران و دگرباشان جنسی اساس ایدئولوژی حکومت طالبان را تشکیل می‌دهد. چنین سرکوب و انقیاد سیستماتیک از هر دو جنبه‌ی ایدئولوژیکی و عملکردی برای رژیم طالبان حیاتی است.
برچیدن رژیم طالبان که انقیاد سیستماتیک مبتنی بر جنسیت را نهادینه کرده، نیازمند ابزارهای قانونی و دیپلماتیک جدید است. آپارتاید جنسیتی به‌عنوان جرمی مستقل، مکانیسم قانونی مناسبی را برای پاسخگو قرار دادن طالبان فراهم میکند. جرم آپارتاید به‌دلیل ماهیت رژیم سرکوب و سلطه‌جویی سیستماتیک و قصد مرتکبین برای حفظ چنین رژیمی، از دیگر جرایم متفاوت است. جرم پیشنهادی آپارتاید جنسیتی، جنایت علیه بشریتِ مجازات مبتنی برجنیست را تکمیل وتقویت میکند. مجازات مبتنی بر جنیست شامل محروم ساختن شدید و عمدی افراد از حقوق اساسی شان به‌خاطر جنیسیت و بر خلاف قوانین بین‌الملل می‌شود. آپارتاید جنسیتی همچنین اعمال و مقاصد متفاوت و جرایمی را پوشش می‌دهد که در وضعیت‌های مثل افغانستان تحت کنترل طالبان ارتکاب می‌یابد.
روز جهانی زن و ماه تاریخ زنان فرصتی است برای قدردانی از اهمیت دستاوردهای حقوقی زنان در طول تاریخ. با این حال، وضعیت در افغانستان به مثابه عقب‌گردی است در مسیر برقراری عدالت و برابری جنسیتی در همه جا که مبارزات طاقت‌فرسا در طول چندین نسل را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. جامعه‌ی جهانی باید در کنار زنان افغانستان بایستد و طالبان را در قبال جنایاتی که مرتکب می‌شوند مورد بازخواست قرار دهد. آپارتاید جنسیتی باید به‌عنوان جرمی مستقل علیه بشریت در پیش‌نویس کنوانسیون جنایات علیه بشریت گنجانده شود، به خصوص پیش از سرگیری جلسه‌ی کمیته‌ی ششم (کمیته‌ی حقوقی) سازمان ملل در ماه آینده.