گزارشگر: کبیر دریاوش
معینیت سوادآموزی وزارت معارف کشور از روز جهانی سواد با برگزاری نشستی در کابل تجلیل کرد. در این برنامه رولا غنی بانوی نخست افغانستان، سرور دانش معاون دوم ریاست جمهوری، هیروشی داکاشی، سفیر جاپان، رییس دفتر سازمان یونسکو در کابل و مسئولان وزارت‌خانه‌هایی که عضویت کمیته‌ی ملی سوادآموزی را دارند، شرکت کرده بودند.
خانم غنی در سخنرانی‌اش سوادآموزی را حق بشری دانست و گفت که سواد وسیله‌‌ی توان‌مندسازی انسان است و سواد و دانش در توسعه‌ی اجتماعی و اقتصادی جامعه‌ی افغانستان نقش مهمی دارد. تقویت صلح و ارزش‌های دموکراسی، کاهش مرگ‌و‌میر مادران و بهبودی وضعیت زندگی زنان، نیازمند توجه به تقویت سوادآموزی است. خانم غنی گفت، باوری که می‌گویند بزرگ‌سالان به خاطر کهولت سن نمی‌توانند سواد بیاموزند، پایه‌‌ی علمی ندارد. دانش‌اندوزی انسان وابسته به زمان و مکان نیست.
سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری در سخنرانی‌اش در این نشست، نقش سوادآموزی را در راستای توسعه‌ی پایدار، خودکفایی اقتصادی و بلندرفتن سطح زندگی مردم افغانستان مهم دانست و گفت، سوادآموزی باید به یک فرهنگ تبدیل شود. فقر، خشونت و اعمال تروریستی و انتحاری ریشه در بی‌سوادی و سطح پایین آگاهی در جامعه دارد.
هیروشی تاکاشی، سفیر جاپان با بیان این ضرب‌المثل که «نمی‌توان بدون آتش چراغ روش کرد»، کسب دانش و بلندرفتن سواد را برای شهروندان افغانستان ضروری دانست و گفت که مردم افغانستان بدون برخورداری از دانش و آموختن مهارت‌ها نمی‌توانند کشور‌شان را توسعه دهند.
سطح سواد در کشور
میزان سواد افغانستان به دلیل بیش از 35 سال جنگ و بدبختی که باعث فروپاشی نهادهای آموزشی و تحصیلی آن شد، در پایین‌ترین سطح قرار دارد. بر بنیاد ارزیابی‌ای که در سال‌های 2011 و 2012 صورت گرفته، سطح سواد در میان افراد بالای 15 سال 31.4 درصد میباشد. بر اساس تفکیک جنسیتی، 45 درصد مردان افغانستان باسوادند و سطح سواد در میان زنان کشور 17 درصد میباشد و زنان روستانشین 5 درصدشان از سواد خواندن و نوشتن برخوردارند.
بر بنیاد این ارزیابی، برای سوادآموزی و بلندبردن سطح سواد در جامعه‌ی افغانستان، باید تلاش شود. این در حالی‌ست که بعد از سقوط حاکمیت طالبان و به وجودآمدن نظام جدید، دروازه‌های مکتب‌ها به روی پسران و دختران افغانستان باز شدند و معارف و تحصیلات عالی توجه جامعه‌ی جهانی را به خود جلب کرد. بر اثر این چرخش، اکنون بیش از ده میلیون کودک در افغانستان به مکتب می‌روند. اما با آن‌هم، به دلیل حاکمیت طالبان بر بخش‌های کشور و باورهای سنتی، میلیون‌ها کودک واجد شرایط رفتن مکتب، از آموزش محروم می‌باشند.
راهکارهای رشد سواد
سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری گفت که برای تقویت سوادآموزی نیاز به آموزش آموزگاران ویژه‌ی سوادآموزی و ترتیب نصاب درسی سوادآموزی مبتنی بر معیارهای جدید آموزشی است. آقای دانش میگوید که از سوادآموزان موفق باید تقدیر شود و دولت برای بلندرفتن سطح سواد بزرگ‌سالان، کمپاین تشویق سرتاسری راه‌اندازی کند. به گفته‌‌ی او، رشد سواد در افغانستان نیازمند همکاری‌های نهادهای مهم اجتماعی مانند رسانه‌ها، نهادهای دینی و آموزشی و در بخش مالی، همکاری بین‌المللی است.
دست‌آوردها در عرصه‌ی سوادآموزی
وزارت معارف افغانستان میگوید، برای بیرون‌آمدن از این مشکل اساسی، برنامه‌ی استراتژیک ملی (NESP)، استراتژی ملی توسعه‌ی افغانستان (ANDS) و طرح سواد برای توان‌مندی (LIFE) را با همکاری جامعه‌ی بین‌المللی در افغانستان برگزار کرده است.
معینیت سوادآموزی این وزارت هم‌چنان میگوید، برنامه‌ی ارتقای سطح سواد در افغانستان «ELAI» از سال 2008 تا حال با تمویل کشورهای جاپان، سویدن و فنلند در ولایت‌های مختلف افغانستان برگزار شده است. این معینیت می‌افزاید، این برنامه‌ی در مرحله‌ی نخست در سال‌های 2008-2010 با پوشش جغرافیایی ولایت‌های بدخشان، بلخ، بامیان، دایکندی، غور، سمنگان، ننگرهار، پکتیکا و وردک ایجاد شد. در مرحله‌ی دوم، در سال‌های 2010-2013 هجده ولایت را تحت پوشش قرار داد که عبارت از بلخ، بادغیس، بدخشان، بامیان، دایکندی، فاریاب، غزنی، غور، خوست، کنر، ننگرهار، نیمروز، نورستان، پکتیکا، سمنگان، ارزگان، وردک و زابل میباشد.
معینیت سوادآموزی میگوید، مرحله‌ی سوم این پروژه که هدف از آن فراهم‌سازی زمینه‌ی سوادآموزی برای 630 هزار سوادآموز در 30 ولایت افغانستان میباشد. این برنامه در سه سال (2013-2016) در ولایت‌های بدخشان، بامیان، بادغیس، بلخ، دایکندی، فاریاب، غزنی، غور، کنر، خوست، نورستان، نیمروز، ننگرهار، سمنگان، ارزگان، وردک، زابل، پکتیکا، قندهار و لغمان با تمویل دولت جاپان و در ولایت‌های کابل، تخار و سرپل با کمک کشور فنلند به انجام می‌رسد.
افزون بر این، محمد حقبین، سرپرست وزارت سرحدات، اقوام و قبایل میگوید که چهل هزار تن از باشندگان ولایت‌های سرحدی را به کابل انتقال داده و زمینه‌ی آموزش را در کابل برای آنان مساعد ساخته است.
اکرام‌الدین یاور، معین اداری وزارت امور داخله نیز گفت، به تعداد 25 هزار صنف سوادآموزی را با همکاری مؤسسات بین‌المللی مانند یونسکو و جی‌آی‌زید برگزار کرده است. او گفت، کمیته‌ی ملی سوادآموزی و وزارت امور داخله در نشستی مشترک روی تهیه‌ی طرزالعملی مبنی بر اجباری‌سازی سوادآموزی کار می‌کند که تا هنوز تصویب نشده است.
وزارت داخله میگوید، برنامه‌ی سوادآموزی برای تقویت پولیس افغانستان (لیپ) در دو مرحله؛ مرحله‌ی اول از جون 2011 به این‌طرف و مرحله‌ی دوم در یک‌و‌نیم سال (نوامبر 2013 تا جون 2015) راه‌اندازی شد که توسط کشور جاپان تمویل می‌شد و هدف آن برگزاری برنامه‌های سوادآموزی برای پولیس افغانستان و ایجاد صنف‌های باکیفیت از طریق ظرفیت‌سازی بود. وزارت داخله می‌افزاید، هدف بعدی این برنامه، تقویت بیش‌تر و ارتقای ظرفیت ساختاری بخش سوادآموزی در زمینه‌ی آموزش آموزگار، ادامه‌ی کورس‌های سوادآموزی برای پولیس افغانستان و توسعه‌ی ممد درسی و نشراتی میباشد.
هم‌چنان رییس دفتر یونسکو میگوید، در نظر دارند تا اواخر سال 2016 میلادی 640 هزار شهروند افغانستان را از برنامه‌های سوادآموزی فارغ دهند که این برنامه تا هنوز 30 ولایت افغانستان را تحت پوشش قرار داده است. او می‌افزاید، با وزارت داخله‌ی افغانستان همکاری کرده و برنامه‌های سوادآموزی برای پولیس را راه‌اندازی کرده است و در نظر دارد تا ختم سال جاری دو هزار پولیس افغانستان را باسواد کنند.
هم‌چنان سفیر جاپان در افغانستان میگوید، دولت جاپان از چندین سال بدین‌سو برنامه‌هایی را برای سوادآموزی و آموزش مهارت در افغانستان برگزار کرده است.
در همین حال، سرپرست وزارت معارف از وزارت‌های داخله، دفاع، امور زنان، حج و اوقاف، اطلاعات و فرهنگ، زراعت، احیا و انکشاف دهات، سرحدات، اقوام و قبایل و وزارت کار و امور اجتماعی به دلیل همکاری‌های‌شان با وزارت معارف قدردانی کرده و افزود، معینیت سوادآموزی با این وزارت‌ها برنامه‌های مشترکی را به پیش برده که تا هنوز ادامه دارند.
نمونه‌هایی از مؤثریت سوادآموزی
نیک‌محمد که از ولایت جوزجان میباشد و فعلاً در انستیتوت اداره و حساب‌داری این ولایت مصروف تحصیل است، میگوید که هنوز دانش‌آموز مکتب بود که مرتکب جرم شد و به زندان افتاد. در زندان شامل برنامه‌ی سوادآموزی و آموزش مهارت‌ها به زندانیان شد. این برنامه او را کمک کرد تا بعد از آزادشدن از زندان، آموزش‌های دوره‌ی مکتب را موفقانه پشت سر بگذارد و با شرکت در امتحان کانکور، به انستیتوت حساب‌داری راه یابد. او می‌افزاید که اگر در برنامه‌ی سوادآموزی اشتراک نمی‌کرد، اکنون دانشجو نمی‌نبود ودر زندگی‌اش تغییری نمودار نمی‌شد.
پنیره، دختری از قندهار میگوید، وقتی که هفت ساله بودم، خانوده‌ام مرا به دلیل مشکلات اقتصادی و امنیتی شامل مکتب نکرد. اما او خودش را شامل برنامه‌ی سوادآموزی کرده و اکنون دانش‌آموز صنف نهم مکتب است. پنیره از دولت می‌خواهد تا در راستای تعلیم زنان و دختران ولایت قندهار توجه بیش‌تری به خرچ دهد.
پروین، خانمی که در کابل زندگی می‌کند و خیاط است، به‌تازگی از دوره‌ی سوادآموزی فارغ شده است. پروین میگوید، قبل از این در خواندن تابلو‌ها و کارت‌های دعوت مشکل داشت و حتا اعداد را خوانده نمی‌توانست. به خاطر همین مشکل، لباس‌ها را با دست اندازه‌گیری کرد. او اکنون بعد از فراغت از دوره‌ی سوادآموزی، نه تنها در خواندن و نوشتن مشکل ندارد، بلکه لباس‌ها را نیز با استفاده از متر اندازه‌گیری می‌کند.