یافته‌های روزنامه اطلاعات روز نشان می‌دهد که عملیات گسترده‌ای برای استخراج معادن طلای ولسوالی چاه‌آب ولایت تخار، واقع در شمال‌شرق افغانستان، تحت مدیریت و نظارت شهروندان چین جریان دارد. تصاویر و ویدیوهای به‌دست‌آمده از این معادن نشان می‌دهد که استخراج طلا با سرعت و حجمی بی‌سابقه در حال انجام است. پیش از سقوط دولت پیشین و تسلط دوباره‌ی طالبان، این معادن به‌صورت سنتی استخراج می‌شدند، اما اکنون ده‌ها دستگاه سنگین، از جمله بیل‌های مکانیکی و لاری‌های حمل خاک، در این منطقه مشغول کار اند.
منابع محلی به اطلاعات روز تأیید کرده‌اند که طالبان برای تأمین امنیت چینی‌ها در این معادن، به آنان اطمینان کامل داده‌اند تا بدون دغدغه بر افزایش حجم استخراج متمرکز شوند.
گل‌محمد (نام مستعار)، که در منطقه‌ی چاه‌آب دکان فروش مواد اولیه دارد و برخی از مواد مورد نیاز شهروندان شاغل چین در معادن را تأمین می‌کند، نیز از افزایش حضور چینی‌ها در این معادن خبر داد.
او به روزنامه اطلاعات روز گفت که در حال حاضر ده‌ها انجنیر و کارگر چینی در این معادن مشغول کار هستند. به‌گفته‌ی او، بسیاری از این افراد لباس‌های سنتی مردم محل را بر تن دارند تا فعالیت‌های‌شان در نگاه عموم طبیعی جلوه کند و چنین وانمود شود که مردم محل در روند استخراج طلا دخیل هستند.
او به اطلاعات روز گفت: «شهروندان چینی به‌جای مردم محل در شرکت‌های قراردادی استخدام شده‌اند و با دستمزدهای بالا در حال استخراج طلا هستند. شمار آنان حدودا به ۵۰ نفر می‌رسد که شامل انجنیران و کارگران عادی اند.»
او افزود که پیش از ورود چینی‌ها، مردم محل به‌صورت سنتی در این معادن کار می‌کردند، اما اکنون این کارگران خارجی با استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته، شبانه‌روزی در حال استخراج طلا هستند.
او گفت: «شهروندان چین در چاه‌آب سه گروه هستند. یک تعداد شان انجینر معدن هستند، یک جمع دیگر موتروان و کارگران عادی و شماری هم سرمايه‌گذار با حمایت طالبان اند. در محل کارشان به کسی اجازه‌ی داخل شدن نمی‌دهند.»
امنیت جویندگان طلا
منابع مردمی در تخار می‌گویند که شمار زیادی از شهروندان چین در تخار مشغول استخراج طلا هستند. آنان با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و نیروی کار آموزش‌دیده، روند استخراج را با بالاترین سرعت ممکن پیش می‌برند. تجهیزات پیشرفته‌ای که در این عملیات به‌کار گرفته شده، شیوه سنتی استخراج را به‌کلی کنار زده و حجم استخراج را به‌شدت افزایش داده است.
یکی از منابع طالبان در ریاست معادن تخار به روزنامه اطلاعات روز گفت که تمامی کارمندان فعال در محوطه‌ی تحت کنترل چینی‌ها، از انجنیران گرفته تا آشپزها، شهروندان چین هستند. این منبع تأیید کرد که مردم محل اجازه‌ی ورود به منطقه‌ی استخراج را ندارند و این محدوده تحت کنترل شدید قرار دارد.
او افزود که پس از کشته‌شدن یکی از شهروندان چین به‌نام لی در ولسوالی دشت‌قلعه تخار، که گروه داعش مسئولیت آن را بر عهده گرفت، تأمین امنیت شهروندان چین به طالبان پشتون‌تبار سپرده شده است. این نیروها، که وابسته به وزارت دفاع طالبان هستند، از طریق کندک ساحوی چاه‌آب مسئولیت محافظت از چینی‌ها را بر عهده دارند.
او تأکید کرد: «طالبان امنیت چینی‌ها را تأمین می‌کنند و به آنان اجازه نمی‌دهند بدون هماهنگی این گروه از محدوده‌ی معدن طلا خارج شوند.»
در دسامبر سال گذشته، وزارت معادن طالبان اعلام کرد که معدن طلای منطقه‌ی سمتی تخار طی قراردادی پنج‌ساله به یک شرکت چینی و شرکای افغان آن واگذار شده است. همایون افغان، سخن‌گوی این وزارت‌خانه در آن زمان ادعا کرده بود که این قرارداد از استخراج غیرقانونی و قاچاق طلا جلوگیری خواهد کرد.
اما هم‌زمان با شدت گرفتن استخراج، نگرانی‌ها درباره‌ی قاچاق طلا نیز افزایش یافته است. هفته‌ی گذشته، عبدالله فاروقی، سخن‌گوی پولیس مرزی طالبان اعلام کرد که چهار شهروند چین در میدان هوایی کابل به اتهام قاچاق ۶۷۹ گرم طلای خام بازداشت شده‌اند. بااین‌حال، او جزئیات بیشتری درباره‌ی این پرونده ارائه نکرد.
انحصار معادن طلا و محرومیت مردم
در سه‌ونیم سالی که از تسلط طالبان می‌گذرد، افزایش فقر و بیکاری سبب شده بود که کار برای استخراج معادن طلا تنها منبع درآمد بسیاری از باشندگان بومی در ولسوالی چاه‌آب و منطقه‌ی خطایان در حومه‌ی شهر تالقان باشد. پیش از آن‌که طالبان انحصار کامل این معادن را به شرکت چینی و پیمان‌کاران وابسته به این گروه واگذار کنند، باشندگان سه روستا در منطقه‌ی خطایان تالقان و دوازده روستا در ولسوالی چاه‌آب از طریق معدن‌کاری هزینه‌ی زندگی خانواده‌های‌شان را تأمین می‌کردند. اما اکنون، طالبان اجازه‌ی هیچ‌گونه استخراجی را به مردم محل نمی‌دهند.
بر اساس اطلاعات منابع محلی، شرکت‌های قراردادی مورد حمایت طالبان دیگر به باشندگان این مناطق اجازه‌ی ورود به معادن را نمی‌دهند. این موضوع باعث اعتراض گسترده‌ی مردم محلی شده است. باشندگان محل می‌گویند که طالبان نه‌تنها کار را از آنان گرفته‌اند، بلکه معادن را کاملا در اختیار نیروهای خارجی و حلقات داخلی وابسته به خود قرار داده‌اند.
برخی از منابع محلی ادعا می‌کنند که استخراج طلا در منطقه‌ی «نورآبه سمتی» تحت کنترل چندین مقام ارشد طالبان و افراد نزدیک به آنان قرار دارد. این افراد شامل بشر نورزی، قاچاقچی مشهور مواد مخدر و زندانی پیشین گوانتانامو، عبیدالله امین‌زاده، والی پیشین تخار، محمدنبی عابد، رییس استخبارات طالبان در تخار و حاجی ملا آغا، فرمانده امنیه‌ی طالبان در تخار و شماری دیگر از طالبان و نزدیکان آنان هستند که کنترل کامل استخراج طلا را در اختیار گرفته‌اند و مردم محل را از حق کار در معادن محروم کرده‌اند.
معادن سمتی چاه‌آب و ملک‌های خطایان حتا به زمین‌های مردم محل نیز امتداد یافته است. بسیاری از باشندگان محلی می‌پرسند که چرا طالبان به آنان اجازه‌ی استخراج از زمین‌های خودشان را نمی‌دهند، درحالی‌که آنان حاضر هستند مالیات پرداخت کنند.
یکی از باشندگان محل گفت: «چرا طالبان به مردم اجازه نمی‌دهند که طلا را از زمین‌های خود استخراج کنند و مالیه بدهند؟ این کار باعث ایجاد کار برای مردم می‌شود و هم اقتصاد محلی را تقویت می‌سازد.»
اعتراض مردم و سرکوب طالبان
در اواخر ماه دلو، باشندگان دوازده روستای ولسوالی چاه‌آب در اعتراض به فعالیت شرکت‌های استخراج‌کننده‌ی طلا دست به تجمع زدند. معترضان تأکید داشتند که این شرکت‌ها به محیط زیست و علفچرهای منطقه آسیب جدی وارد کرده‌اند. آنان هشدار دادند که اگر طالبان فعالیت شرکت چینی و هم‌پیمانان افغان شان را متوقف نکنند و مانع تردد ماشین‌آلات سنگین این شرکت‌ها نشوند، اعتراضات خود را ادامه خواهند داد.
معترضان می‌گفتند که مردم محل نیز باید از سود استخراج این معادن سهم داشته باشند. اما نیروهای کندک سرحدی وزارت دفاع طالبان که در چاه‌آب مستقر هستند، با تهدید به سرکوب، به معترضان هشدار دادند که در صورت ادامه‌ی تجمعات و مداخله در استخراج معادن، بازداشت و زندانی خواهند شد.
محمدعثمان (نام مستعار)، یکی از باشندگان ولسوالی چاه‌آب در گفت‌وگو با اطلاعات روز ادعا کرد که زمین او توسط افراد طالبان در تخار غصب شده است. او گفت که پس از ورود شرکت‌های قراردادی به معدن طلای نورآبه سمتی، طالبان مانع فعالیت حداقل ۲۰ نفر از باشندگان محل شدند که پیش‌تر جواز رسمی زرشویی را از این گروه دریافت کرده بودند. طالبان علاوه بر منع فعالیت آنان، تمام وسایل و تجهیزات کاری‌شان را نیز مصادره کردند.
محمدعثمان رییس استخبارات طالبان در تخار را متهم به غصب زمین‌های مردم کرد و گفت که این مقام محلی زمین‌هایی را که دارای منابع طلا هستند، مصادره کرده است.
او افزود: «وقتی وزارت معادن و پترولیم طالبان اعلام کرد که مردم محل نمی‌توانند بدون جواز کار کنند، من و چند تن دیگر از باشندگان محل با پرداخت ۹۰ هزار افغانی برای هر نفر، از ریاست معادن تخار جواز رسمی برای زرشویی و معدن‌کاری گرفتیم. تقریبا ۱۱ ماه در زمین‌های خودمان به‌طور قانونی کار کردیم و از درآمد طلا هم مالیات و سهم طالبان را پرداخت می‌کردیم. اما وقتی شرکت‌های قراردادی پشتون‌ها آمدند، ساحه را گرفتند و دیگر به ما اجازه‌ی کار ندادند. حالا همه‌ی مردم روستا بیکار شده‌اند و هیچ‌کس صدای ما را نمی‌شنود.»
محمدعثمان می‌گوید که بیش از ۲۰ روز است که در دادگاه طالبان سرگردان است تا بتواند تجهیزات معدن‌کاری خود را که توسط استخبارات طالبان ضبط شده، پس بگیرد. اما هیچ پیشرفتی در کارش حاصل نشده است.
او افزود: «ما اول برای گرفتن حق خود تظاهرات کردیم. مقام‌های محلی طالبان در تخار ما را خواستند و گفتند که نباید در کار شرکت‌ها مداخله کنیم و اگر اعتراضی داریم، باید از طریق محکمه اقدام کنیم. اما حالا در محکمه و ریاست معادن تخار سرگردان هستیم و هیچ‌کس به ما توجهی نمی‌کند. این کار طالبان یک زورگویی و ظلم آشکار است.»
گل‌رحیم (نام مستعار)، یکی دیگر از باشندگان روستای سمتی ولسوالی چاه‌آب تخار در گفت‌وگو با اطلاعات روز گفت که ریاست معادن طالبان در این ولایت حدود پنج میلیون و ۴۰۰ هزار افغانی از مردم محل پول نقد گرفته است تا در برابر آن جواز قانونی معدن‌کاری بدهد. طالبان همچنین وعده داده بودند که باوجود واگذاری معدن طلای نورآبه سمتی به شرکت‌های قراردادی، مانع فعالیت معدن‌کاری مردم بومی نخواهند شد.
او گفت: «ما مردم با همکاری شرکت‌های داخلی که با همکاری خود مردم ایجاد شده بود، حدود شش میلیون افغانی پول نقد جمع‌آوری کردیم و به طالبان تسلیم دادیم تا جواز فعالیت زرشویی بگیریم و به‌طور قانونی طلای معدن را استخراج کنیم. مردم این کار را تنها برای تأمین منبع درآمدشان انجام دادند تا روزانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ افغانی عاید کنند. اما متأسفانه، شرکت‌های قراردادی معدن طلا با حمایت مقام‌های محلی طالبان در تخار و وزارت معادن در کابل، باوجود داشتن جواز، دیگر اجازه‌ی فعالیت به ما ندادند. در حال حاضر، این شرکت‌های قراردادی طالبان زمین‌های زراعتی و مالچر ما را تخریب می‌کنند و خودشان مشغول استخراج هستند.»
گل‌رحیم افزود که علاوه بر شرکت چینی و هم‌پیمانان افغان شان، اکنون افراد طالبان نیز به ساحه‌ی معدن طلا آمده‌اند و بدون داشتن مجوز استخراج معادن و قرارداد رسمی با حکومت طالبان، به غصب زمین‌های مردم و کندن‌کاری مشغول شده‌اند.
او گفت که حتا خانه‌های مسکونی مردم نیز به‌دلیل حفاری‌های استخراج طلا آسیب دیده است.
گل‌رحیم گفت که پس از این وضعیت، مردم محل به مقام‌های طالبان شکایت کردند، اما پاسخ والی و قوماندان امنیه طالبان تنها تهدید بود.
او گفت: «وقتی به طالبان شکایت کردیم، والی و قوماندان امنیه به ما هشدار دادند که مداخله نکنیم، وگرنه به ضررمان تمام می‌شود.»
پاسخ طالبان
در تهیه این گزارش، اطلاعات روز تلاش کرد تا دیدگاه مسئولان شرکت‌های قراردادی‌ای که مسئولیت استخراج طلای سمتی در چاه‌آب تخار و ملک‌های خطایان را بر عهده دارند، دریافت کند، اما مسئولان این شرکت‌ها حاضر به گفت‌وگو نشدند.
مولوی سردارولی ذاکر، رییس معادن طالبان در تخار در گفت‌وگو با اطلاعات روز گفت که ساحه‌ی معدن طلای نورآبه سمتی ولسوالی چاه‌آب و دریاخانه خطایان در شهر تالقان متعلق به حکومت است و واگذاری این معدن از طریق وزارت معادن طالبان انجام شده است.
او افزود: «ما در ریاست معادن، خواسته‌های باشندگان محل را که اعتراض داشتند، با وزارت معادن شریک کردیم. اما موضوع زمین‌های شخصی مردم که ادعا دارند در موقعیت معدن نورآبه و اطراف سمتی چاه‌آب است، توسط کمیسیونی متشکل از ادارات اراضی، معدن و مقام ولایت تخار تحت بررسی قرار دارد. بعدا تصمیم نهایی این کمیسیون را به مردم اعلام خواهیم کرد.»
برخلاف ادعای باشندگان محل که شرکت‌های قراردادی معادن طلا متعهد به ساخت مکتب، سرک و کلینیک در این مناطق بوده‌اند، رییس معادن طالبان در تخار این موضوع را رد می‌کند.
او گفت: «بر اساس قرارداد بین شرکت قراردادی و وزارت معادن و پترولیم طالبان، این شرکت هیچ تعهدی برای ساخت مکاتب، سرک یا کلینیک ندارد.»
مولوی سردارولی ذاکر همچنین ادعا کرد که ۵۶ درصد عواید معدن طلای نورآبه توسط شرکت قراردادی به طالبان پرداخت می‌شود و ریاست معادن تخار تنها نقش نظارتی بر استخراج این معادن را دارد.
اما باشندگان مناطق اطراف معادن طلا این ادعا را رد کرده و می‌گویند که از استخراج گسترده‌ای این معادن هیچ چیزی به آنان نمی‌رسد و آنان فقط نظاره‌گر انتقال طلا هستند، درحالی‌که خودشان از داشتن یک منبع درآمد پایدار محروم شده‌اند.
باشندگان نورآبه سمتی می‌گویند که طالبان معادن طلا را با قیمت‌های بالا به استخراج داده‌اند، اما هیچ شفافیتی در مورد قراردادها وجود ندارد. آنان تأکید می‌کنند که طالبان هیچ توضیحی درباره‌ی چگونگی استخراج، سهم مردم یا وضعیت محیط زیست این مناطق نداده‌اند.
با سقوط حکومت جمهوری، چین تلاش‌های گسترده‌ای برای سرمایه‌گذاری و استخراج معادن افغانستان آغاز کرده است. طالبان نیز به‌منظور تأمین هزینه‌های حکومت خود، با سرعت زیاد قراردادهای استخراج معادن را با شرکت‌های چینی امضا کرده‌اند. اما منتقدان این گروه معتقد هستند که چین، با حمایت طالبان، در حال غارت معادن افغانستان است.