از کابل به کعبه

حاجی‌های پرمصرف طالبان

در ویدیویی که در یکی از هتل‌های مجلل مکه ضبط شده است، ندامحمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان و از افراد نزدیک به رهبر این گروه، از پنجره‌ی مشرف به مسجدالحرام، به تماشای طواف زائران حج نشسته است. او این ویدیو را در حساب خود در ایکس منتشر کرده است. ویدیوی مذکور با استقبال گسترده‌ای از سوی اعضا و هواداران طالبان روبه‌رو شده و تا زمان نگارش این گزارش، بیش از ۳۰ هزار بار دیده شده و بیش از ۶۰ مرتبه بازنشر شده است. در سفر حج، مقام‌های طالبان با موترهای مجلل می‌گردند، در هتل‌های لوکس اقامت می‌کنند و از پنجره‌ی هتل خود به تماشای حج می‌نشینند. حج برای این حاجیان طالب تنها ادای یک فریضه‌ی مذهبی نیست، بلکه ابزاری برای قدرت‌نمایی، تثبیت موقعیت خود در میان طرفداران و نشان دادن پیوندهای سیاسی خود با عربستان نیز هست.

هزینه‌ی اقامت در بلندمنزل‌های اطراف مسجدالحرام قابل‌ توجه است و از حدود ۱۳۰ دالر در شب آغاز می‌شود؛ رقمی که در ایام مناسبت‌های مذهبی مسلمانان، از جمله مراسم حج به‌مراتب افزایش می‌یابد. بااین‌حال، برای برخی از مقام‌های ارشد طالبان پرداخت هزینه‌های گزاف این هتل‌ها به‌خاطر چشم‌انداز مسجدالحرام، مسأله‌ای نیست و توان مالی برای اقامت در چنین مکان‌هایی را دارند.

وزیر تحصیلات عالی طالبان در هنگام تماشای کعبه/طالبان

طالبان پیش از رسیدن به قدرت و در اوایل به‌دست‌آوردن تاج‌وتخت، تبلیغات گسترده‌ای در نکوهش فساد، اسراف و زیاده‌روی‌های مقام‌های حکومت جمهوری به راه انداخته بودند. آنان با نشان دادن زندگی‌های مجلل رهبران فراری دوره‌ی جمهوریت می‌کوشیدند به شهروندان افغانستان القا کنند که با آمدن طالبان دوران آن ریخت‌وپاش‌ها به سر آمده است. اما اکنون پس از سه‌ونیم سال، به نظر می‌رسد که فصل تجمل رهبران طالبان فرا رسیده است.

مقام‌های طالبان به کشورهای زیادی نمی‌توانند سفر کنند. به همین دلیل سفر حج برای‌شان فرصت مغتنمی برای تفریح و تجربه‌ی تجمل است. پس از بازگشت دوباره‌ی طالبان به قدرت، سفر مقام‌ها، فرماندهان و حتا نیروهای انتحاری این گروه به مراسم حج افزایش چشم‌گیری یافته است. بااین‌حال، منابع مالی تأمین‌کننده‌ی این سفرهای پرهزینه همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، چرا که طالبان به هیچ نهاد ناظر داخلی یا بین‌المللی اجازه‌ی بررسی یا نظارت بر هزینه‌های بودجه را نمی‌دهند- از جمله در رابطه با سفرهای حج مقام‌ها و نیروهای این گروه.

در طول سه‌‌ونیم سال گذشته که طالبان قدرت را در دست گرفته‌اند، سبک زندگی بسیاری از مقام‌ها و فرماندهان ارشد این گروه به‌ شکل محسوس تغییر کرده است. آنان امروز با موترهای لاکچری ضدگلوله تردد می‌کنند، در خانه‌های مجلل زندگی می‌گذرانند و سفرهای پرهزینه‌ی خارجی، از جمله به عربستان را به سهولت انجام می‌دهند.

به‌تازگی ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان اعلام کرده است که امیرخان متقی، وزیر خارجه‌ی این گروه به عربستان سعودی سفر کرده است. او عکس‌ها و ویدیوهایی منتشر کرده که نشان می‌دهد امیرخان متقی در جریان طواف در اطراف مسجدالحرام، توسط چندین محافظ متعلق به حکومت شاهی عربستان محافظت می‌شود.

ذبیح‌الله مجاهد در توضیح این سفر نوشته است: «این سفر گام مهمی برای تقویت روابط خوب دو کشور است. از طرف مقام‌های عربستان سعودی استقبال گرم با مدنظر‌گرفتن پروتکل‌های عالی، نشان‌دهنده‌ی حسن نیت و روابط حسنه‌ی این کشور است.»

بسیاری از تحلیل‌گران معتقد هستند که اختصاص محافظان ویژه به امیرخان متقی از سوی عربستان سعودی، موضوعی است که از سوی سخن‌گوی طالبان بیش از حد بزرگ‌نمایی شده تا این‌گونه وانمود شود که روابط طالبان با عربستان در حال تقویت است. بااین‌حال، تا زمان تنظیم این گزارش، هیچ مقام رسمی سعودی به‌طور علنی با امیرخان متقی دیدار نداشته است. هزینه‌ی این سفر، همچون دیگر سفرهای مقام‌های ارشد طالبان به عربستان، به احتمال زیاد از بودجه عمومی افغانستان تأمین شده است.

از سوی دیگر، مقام‌های ارشد و اعضای طالبان بارها و به‌صورت مکرر به بهانه‌ی انجام مناسک حج، چه فرضی و چه عمره، به عربستان سفر کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی طالبان و رهبر شبکه حقانی طی یک سال گذشته هم در مراسم حج فرضی و هم در حج عمره شرکت کرده است. دستگاه تبلیغاتی وابسته به شبکه حقانی این سفرها را به‌طور ویژه پوشش داده و تلاش کرده‌اند چنین القا کنند که روابط این شبکه با عربستان وارد مرحله‌ی تازه‌ای شده است.

در ماه دلو، سراج‌الدین حقانی با فیصل طلق البقمی، سفیر عربستان در کابل دیدار و در آن نشست بر بهبود روابط میان طالبان و عربستان تأکید کرد. بااین‌حال، پس از این دیدار، سراج‌الدین حقانی دیگر در مقر وزارت داخله حاضر نشده و با هیچ مقام رسمی دیگری ملاقات نداشته است. گزارش‌ها حاکی از آن است که به‌دلیل اختلافات و تنش‌های داخلی، به‌ویژه با جناح قندهار در محور ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، سراج‌الدین از مراجعه به وزارت‌خانه خودداری کرده است.

عربستان سعودی در دوره‌ی نخست حاکمیت طالبان، یعنی بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، یکی از معدود کشورهایی بود که رژیم این گروه را به‌رسمیت شناخت. اما پس از حملات ۱۱ سپتامبر توسط شبکه القاعده، روابط خود را با طالبان قطع کرد. اکنون اما به ‌نظر می‌رسد ریاض در پی احیای این روابط و بازسازی مناسبات گذشته است.

از همین‌رو، به‌ نظر می‌رسد عربستان سعودی هیچ‌گونه محدودیتی برای سفر مقام‌های ارشد طالبان و نیروهای انتحاری این گروه به مراسم حج وضع نکرده است.

سراج‌الدین حقانی پس از برگشت از حج فرضی در کابل/طالبان

عوامل انتحار در سفر حج

سال گذشته، طالبان مدعی شدند که تاجمیر جواد، معاون استخبارات طالبان و مغز متفکر حملات انتحاری این گروه، در مراسم حج شرکت کرده است. بااین‌حال، به‌دلیل نقش کلیدی او در فرماندهی نیروهای انتحاری و قطعه سرخ طالبان، اجازه‌ی انتشار هیچ عکس یا ویدیویی از چهره‌ی او داده نشده است. تنها ویدیویی که از او منتشر شده، او را در پتویی نخودی‌رنگ نشان می‌دهد، بدون آن‌که چهره‌اش آشکار باشد.

در جریان حملات انتحاری نیروهای طالبان، هزاران غیرنظامی کشته شده‌اند. با این‌ وجود، این گروه همواره طی سه‌‌ونیم سال گذشته از عملکرد این نیروها دفاع کرده و خانواده‌های مهاجمان کشته‌شده را مورد حمایت مالی قرار داده‌اند.

نقیب‌الله مقیم، یکی از مهاجمان انتحاری سابق طالبان که پس از گذراندن دوره‌ی آموزشی نُه‌ماهه به‌عنوان یکی از خلبانان طالبان معرفی شده نیز در مراسم حج شرکت کرده است. عکسی از او درحالی‌که آماده‌ی پرتاب راکت است، در میان طالبان و هواداران‌شان بارها بازنشر شده است. با وجود این، اطلاعات مربوط به هویت بسیاری از اعضای قطعه انتحاری طالبان همچنان پنهان مانده است. طالبان این نیروها را به‌دلیل آمادگی‌شان برای فداکاری مطلق در راه اهداف گروه، در اولویت دریافت پاداش و مزایا قرار داده‌اند.

درحالی‌که بیشتر اعضای پایین‌رتبه و میان‌رده طالبان از نظر اقتصادی در وضعیت ضعیفی قرار دارند و پرداخت هزینه‌های سنگین سفر حج برای آنان دشوار است، این احتمال وجود دارد که طالبان بخشی از سهمیه‌های حج را به‌عنوان پاداش و تشویق، با بودجه عمومی به نیروهای خود اختصاص دهند.

حدود سه هفته پیش، طالبان ویدیویی منتشر کردند که در آن عبدالمتین قانع، سخن‌گوی وزارت داخله‌ی طالبان همراه با پنج عضو دیگر این گروه، در داخل موتر لاکچری لکسوس دیده می‌شوند. آنان لباس احرام بر تن دارند و در شب حرکت کاروان حج، آماده‌ی عزیمت به مراسم حج عمره هستند. این ویدیو نیز در شبکه ایکس بازتاب گسترده‌ای داشته و طالبان و هواداران‌شان در واکنش به این ویدیو، برای سرنشینان این موتر لوکس آرزوی صحت‌مندی و قبولی حج عمره کرده‌اند. در زیر همان ویدیو، اعضای طالبان در شبکه ایکس نیز ابراز امیدواری می‌کنند که روزی بتوانند مراسم حج را به جای آورند.

حج عمره امیرخان متقی/طالبان

طبق اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع داخلی طالبان، تمامی وزارت‌خانه‌ها، ریاست‌ها و نهادهای زیرمجموعه این گروه دارای سهمیه‌ ویژه حج هستند. از این طریق، نه‌تنها اعضای طالبان، بلکه خانواده‌ها و آشنایان آنان نیز به مراسم حج اعزام می‌شوند. این در حالی است که وزارت ارشاد، حج و اوقاف طالبان اعلام کرده بود که سهمیه حج فرضی افغانستان در سال ۱۴۰۴، ۳۰ هزار نفر است و هزینه‌ی هر زائر ۲۸۲ هزار و ۹۰ افغانی اعلام شده بود.

این وزارت‌خانه نیز بخشی از این زائران را تحت عنوان «معلم» و «راهنما» به عربستان اعزام می‌کند، اما در عمل اولویت با اعضای طالبان و هواداران آنان است. طالبان بیشتر تمایل به شرکت در حج فرضی دارند تا حج عمره، و همه‌ساله کاروان‌های بزرگی از این گروه عازم حج می‌شوند. با این وجود، به‌دلیل حساسیت عمومی در مورد منبع تأمین هزینه‌های سفر، طالبان از ارائه‌ی آمار دقیق زائران خودداری می‌کنند. در شرایطی که مقام‌های ارشد طالبان طی سه‌‌ونیم سال گذشته، مکررا از پول بیت‌المال به حج رفته‌اند، میلیون‌ها شهروند افغانستان در داخل کشور با بحران فقر و گرسنگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بااین‌حال، ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان در سخنرانی عید اخیر خود در قندهار گفت: «فقر بخشی از تقدیر الهی است و فقرا نباید شکایت کنند.»