کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان اعلام کرده است که طالبان در قندوز مرتکب نقض فاحش حقوق بشری گردیده که پیامد ناگواری را به همراه داشته است.
این کمیسیون در گزارشی که در وب‌سایت خود به نشر رسانده، گفته است که آنان ضمن نظارت از جنگ قندوز، جنایات طالبان را ثبت و مستند کرده‌اند.
در این گزارش آمده است که قتل‌های هدفمند و خود سرانه، تلفات ملکی و هدف قرار دادن افراد و محلات غیر نظامی، تجاوز جنسی، تخریب، تاراج و غارت محلات، اموال و اماکن غیر نظامی، استفاده از سپر انسانی، گروگان گیری، ایجاد محدودیت بر دسترسی افراد به خدمات عمومی، زمینه سازی برای فرار زندانیان و چندین موارد دیگر به استثنای بمباردمان شفاخانه داکتران بدون مرز، از تخطی‌های است که در جریان جنگ قندوز طالبان مرتکب آن شده‌اند.
این گزارش براساس تحقیق کارمندان کمیسیون حقوق بشر در قندوز و ولایت‌های هم‌جوار آن و هم‌چنان با انجام مصاحبه با مراجع با اعتبار به‌صورت حضوری و تلفونی تهیه شده است.
در این گزارش آمده: «گروه طالبان پس از تصرف شهر قندوز، شماری از مردم را به قتل رسانده که قتل 3 نفر از غیر نظامیان که ابتدا از خانه‌های شان دست‌گیر شده و سپس به صورت فجیعانه‌ای به قتل رسیده‌اند، برای کمیسیون تثبیت شده است. دلیل این قتل وابستگی این افراد به ادارات دولتی بوده است.»
هم‌چنان کمیسیون حقوق بشر گفته است که در جریان این مخاصمه مسلحانه در شهر قندوز، 50 نفر از افراد ملکی کشته و بیش از 350 تن دیگر زخمی شده‌اند که به تعداد 62 نفر از مجروحان به‌شمول 13 طفل و 7 زن به شفاخانه ولایتی تخار انتقال داده شده‌اند. براساس گفته‌های یک تن از کارمندان این کمیسیون که شاهد عینی میباشد، 15 تن از افراد ملکی حین فرار از خانه‌های‌شان در ساحه میدان پخته در مسیر راه هدف قرار گرفته و کشته شده‌اند. 5 تن دیگر از افراد ملکی در ساحه بالاحصار ولایت قندوز کشته و 25 تن دیگر زخمی شده‌اند.
در این گزارش آمده است که هم‌چنان در پی حمله هوایی نیروهای بین‌المللیِ حامی دولت، بر شفاخانه سازمان داکتران بدون مرز، 22 نفر به‌شمول 12 کارمند این شفاخانه و 10 بیمار، به قتل رسیده و 37 تن دیگر زخمی شده‌اند.
کمیسیون حقوق بشر در این گزارش نوشته است: «برخی شواهد و دلایل دریافت شده توسط کارمندان کمیسیون، نشان می‌دهد که در جریان جنگ قندوز، مخالفان مسلح دولت مرتکب تجاوز جنسی شده‌اند، به همین ترتیب برخی از سازمان‌های بین‌المللی و رسانه‌ها نیز گزارش‌هایی مبنی بر وقوع این جنایت را به نشر سپرده‌اند.»
در این گزارش جزئیات بیشتر در این مورد داده نشده و گفته شده است که پس از این‌که وضعیت در شهر قندوز به حالت عادی برگردد، بررسی دقیق‌تری را انجام خواهند داد.
ارگ ریاست جمهوری افغانستان نیز در اعلامیه خود گفته بود که طالبان در قندوز بر نوامیس و عزت مردم تجاوز کرده است.
این کمیسیون در گزارش خود نوشته: «مخالفان مسلح دولت، بیشتر از 100 نفر از افراد ملکی و منسوبین قوای امنیتی را به گروگان گرفته و بعد از یک سلسله تحقیقات توسط سارنوالان و قضات خود، تعدادی را رها و تعداد دیگر را به جای نامعلوم منتقل کرده است.»
هم‌چنان این گزارش در مورد تاراج و غارت اموال عمومی و خصوصی، میگوید که: «پس از سقوط شهر قندوز، گروه مسلح مخالف دولت، تمام دفاتر و ادارات دولتی را طی سه مرحله به تاراج برده و حداقل 6 اداره دولتی (دفتر شورای ولایتی، شاروالی، مدیریت مبارزه با مواد مخدر، حوزه اول پولیس، ریاست انکشاف دهات و ریاست شهرسازی) و دفتر سازمان ملل متحد (یوناما) در قندوز را حریق نموده‌اند. امکانات رسمی و دفتری، نظیر وسایط نقلیه، کامپیوتر، میز، چوکی و حتا اسناد رسمی دولتی را از ادارات متذکره به غارت برده و به عنوان غنیمت جنگی مصادره کرده‌اند.»
در این گزارش آمده است که علاوه بر ادارات دولتی و عامه، برخی از نمایندگی‌های بانک‌های خصوصی نیز به تاراج رفته و در عین حال بیشتر از 19 دکان در مناطق مختلف شهر، حریق شده است.
سعدالله حقیار، رییس دبیرخانه اتاق‌های تجارت و صنایع افغانستان نیز گفته بود که سقوط شهر قندوز به دست طالبان و ادامه جنگ در آن، روزانه حدود 3 میلیون دالر به اقتصاد این ولایت ضربه می‌زند. وی گفته بود ۶ هزار و ۵۰۰ مغازه، ۵۰۰ شرکت کوچک و بزرگ، ۵۰ کارخانه تولیدی و چند بانک خصوصی در این ولایت فعالیت داشتند که زیان روزانه آن‌ها به یک میلیون و ۵۰۰ هزار دالر می‌رسد.
این گزارش از بی‌جاشدگان داخلی شهر قندوز نیز یاد کرده و گفته است: «گروه طالبان با تهدید، هدف قرار دادن اماکن غیر نظامی و نقض مکرر حقوق بشردوستانه در جریان منازعه‌ی مسلحانه در قندوز، به صورت تخمینی در حدود 14000 خانواده را که به طول اوسط 70 الی 100 هزار نفر می‌شود، مجبور به ترک محل زندگی شان کرده‌اند.»
در همین حال محمد اسلم سیاس، معاون اداره ملی مبارزه با حوادث افغانستان نیز گفته بود که دست‌کم 12000 خانواده در جریان جنگ قندوز مجبور به ترک خانه‌های‌شان شده و در ولایت‌های بدخشان، تخار، مزار شریف و کابل رفته‌اند.
کمیسیون حقوق بشر در گزارش خود نوشته است که علی‌رغم ممنوعیت حمله بر خبرنگاران، در جریان جنگ قندوز، دفاتر 7 رسانه محلی غارت شده و وسایل کاری و دفتری آنان به تاراج رفته است؛ روشنی، چراغ، زهره، کیهان، رادیو قندوز، بدلون و رادیو و تلویزیون ملی، از رسانه‌هایی هستند که هدف تاراج و تخریب طالبان قرار گرفته‌اند.
این در حالی‌ست که پس از نشر خبری مبنی بر تجاوز جنسی طالبان بر خوابگاه دخترانه در شهر قندوز توسط رسانه‌ها، طالبان به روز دوشنبه (20 میزان) با نشر اعلامیه‌ای در وب‌سایت خود، شبکه‌ی تلویزیونی «طلوع نیوز» و «یک» را تهدید به حمله نظامی کرده و گفته بود: «پس از این هیچ کارمند، گوینده، دفتر، تیم خبری و گزارش‌گر این تلویزیون‌ها مصئونیت ندارند.»
هم‌چنان در این گزارش از فراری دادن زندانیان نیز یاد شده و گفته شده است که طالبان به محض ورود به داخل شهر، دروازه‌های محبس مرکزی قندوز را به روی تمامی محبوسین و توقیفی‌ها باز کرده و زمینه فرار 659 نفر زندانی (111 توقیفی، 491 محبوس و 57 تن محجوز از مرکز اصلاح و تربیه اطفال) را مساعد کرده است.
این زندانیان افرادی بوده‌اند که مرتکب قتل، تجاوز جنسی و سرقت مسلحانه شده بودند.
ریاست جمهوری افغانستان نیز با نشر اعلامیه‌ای ادعا کرده بود که طالبان در قندوز مرتکب جنایت جنگی شده است. در این اعلامیه نوشته شده است: «اعمال طالبان براساس قوانین بشر دوستانه بین‌المللی به عنوان جرایم علیه بشریت شناخته می‌شود»، «طالبان بر نوامیس و عزت مردم تجاوز کردند، زندانیانی را از بند رها نمودند که اکثر آن‌ها به قتل و تجاوز به مال و عزت مردم محکوم بودند. آن‌ها به غارت اموال مردم و دارایی‌های دولتی دست زدند، تعداد از ساختمان‌های دولتی از جمله رادیو و تلویزیون و نهاد‌های تعلیمی و تحصیلی را به آتش کشیدند و تجارت و داد و ستد مردم ولایت قندوز را شدیداً صدمه رسانیدند.»
سازمان عفو بین‌الملل نیز در گزارشی که در مورد جنگ در قندوز منتشر کرده، به نقل از شاهدان عینی و غیرنظامیانی که از این شهر فرار کرده بودند، نوشته است: «کشتار دسته‌جمعی، تجاوز گروهی و جست‌وجوی خانه‌به‌خانه جوخه مرگ طالبان، تنها بخشی از وحشتی است که از زبان غیرنظامیانی که قندوز را ترک کرده‌اند، شنیده می‌شود.»
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان با نشر این گزارش از دولت افغانستان خواسته است که قضیه سقوط شهر قندوز را مورد بررسی همه جانبه قرار داده و به موارد نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه رسیدگی و تمام افرادی را که منسوب به نیروهای مخالف مسلح دولت بوده و مرتکب نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه شده‌اند، مورد بازپرس و تعقیب عدلی قرار بدهد و زمینه‌های بازپرس و پاسخ‌گویی آنان در برابر مردم را مساعد سازد.
این کمیسیون گفته است اگر دولت افغانستان قادر به این کار نیست، قضایای جنایت جنگی را به محکمه جزایی بین‌المللی ارجاع بدهد تا مرتکبان این جنایات معافیت حاصل نکرده و بی‌کیفر نمانند.
هم‌چنان این کمیسیون از دولت افغانستان و نیروهای بین‌المللی حامی آن، می‌خواهد که قضیه بمباران شفاخانه داکتران بدون مرز را به صورت جدی و همه جانبه مورد تحقیق و بررسی قرار داده و نتایج بررسی‌های خود را برای مردم و شهروندان کشور اطلاع بدهند.
قندوز اولین شهر افغانستان است که پس از چهارده سال؛ به تاریخ 6 میزان، به مدت سه روز به دست طالبان سقوط کرد. سه روز پس از تصرف قندوز به دست طالبان، نیروهای امنیتی افغانستان حملات پاک‌سازی و باز پس گیری این شهر را از وجود طالبان تروریست آغاز و شهر را زیر کنترل گرفتند.