واشنگتن پست/پَمیلا کانستِبل
ترجمه: جلیل پژواک
در ساحات مرفه پایتخت افغانستان، وانتهای آسمانی-آبی روزانه وظیفه انتقال بشکههای آب را به سفارتخانهها، دفاتر و خانههای تجملی که با دیوارهای بلند احاطه شدهاند؛ بدوش دارند.
موقع گشتزنی در شهر، شعار آنها “آب، پاک و خالص” و “آب مایهی حیات” است.
اما در بخشهای دیگر شهر کابل، جاهای که نفوس آن در یک دههی گذشته سه برابر و به 5 میلیون نفر رسیده، تلاش برای یافتن آب آشامیدنی سالم، دشوارتر است.
مهاجران بازگشته به افغانستان در قطعه زمینهای خاکی که مال خودشان نیست اردو زدهاند؛ و خندق آب متعفن فاضلاب در کنار جادههای خاکی، جاری است. ساخت و ساز مجتمعهای آپارتمانی در حال افزایش است و این مورد به فشار روی خدمات قدیمی و فرسودهی آب و فاضلاب شهری، افزوده است.
به دلیل نبود سیستم آبرسانی دولتی در بسیاری از مناطق، مردم در حیاطِ خانههای شان چاههای عمیق حفر میکنند و هر بار که خشک شد، به عمقِ آن می افزایند. بعضی از پایتختنشینان بدون سیستمی برای انتقال فاضلاب عمومی، چاههای سیپتیک ساختهاند؛ اما بیشتر مردم از همان مستراحهای قدیمی استفاده میکنند. در نتیجه، آبِ خوب با فاضلاب زیرزمینی مخلوط و آلوده میشود. مواد شیمیایی از ساختوساز و کارخانهها نیز میتوانند به زیرِزمین نفوذ و طعم شیرینِ آب را تلخ کنند.
آصف که مهندس کامپیوتر است و خانوادهاش در خانهیی منظم در یک کوچهی خاکی زندگی میکند، میگوید: «ما چاهِ مان را بسیار عمیق حفر کرده ایم. طعمِ آب مناسب است و بچهها به آن عادت کردهاند اما اگر آب را جوش ندهیم، مادرم میگوید که از نوشیدن آن احساس مریضی میکند.» او میگوید: «شهر خیلی شلوغ شده و ساختوساز هم هر روز در حال افزایش است. سیستم آبرسانی بسیار قدیمی است و دولت نمیتواند با آن ادامه دهد»
اخیرا چندین گزارش رسانهیی هشدار دادهاند که آبِ کابل بصورت خطرناکی در حال آلودهشدن است اما مقامات بهداشت دولتی آنرا اغراقآمیز خواندهاند. آنها برآورد کردهاند که 70 درصد از آبِ شهری سالم است. گزارشهای پراکنده از افزایش شیوع اسهال دربین مردم، بهخصوص اطفال، در هوای گرم تابستان سال روان وجود داشته اما از شیوع گستردهی بیماریهای مرتبط با آب گزارش نشده است.
با اینحال، مقامات و کارشناسان، در مورد آلودگی آب در آینده، به ویژه در مناطق شهری که جمعیت آن در حال رشد سریع است، ابراز نگرانی میکنند.
سروی آبهای خانگی که توسط سازمان ملی حفاظت از محیط زیست در ماه مارچ در کابل انجام شد، در 5 مورد از 22 سایت آزمایش شده، مقادیر زیادی از باکتری ایکولا را در آبهای آزمایششده یافت. این گزارش میگوید که 77 درصد از نمونهها با استندردهای سازمان جهانی صحت سازگار است اما بخاطر کمبود کلورین و وسایل لابراتوار، محدودهی این سروی به نصف تقلیل یافت.
محمد علی، یک مقام صحت عامه که مسئول نظارت بر آزمایش آب و توسعه بهداشت پیشگیرانه است میگوید: «ما کمک زیادی از یونیسف و سازمان صحی جهان برای آزمایش آب دریافت می کردیم، اما حالا نه. ما چیزی را که در توان داریم انجام میدهیم اما درحالحاضر باید منتظر روند خریداری وسایل و تجهیزات توسط دولت باشیم. ما نمیتوانیم قطعات یدکی را برای کار آزمایشگاه بدست آوریم.» او میگوید که سفارش یک بشکه 50 گالونی کلورین، 18 ماه طول میکشد تا به افغانستان برسد.
تیمی از کارشناسانِ دفترِ محمد علی، مرتبا از مکاتب شهر و دیگر اماکن عامالمنفعه، برای بررسی وضعیت بهداشت و نمونهبرداری از چاهها و پمپهای آب، بازدید میکنند. در روزهای اخیر، این کارشناسان از یک کودکستانِ بزرگ در غرب کابل بازدید کردند و از اطفال در مورد عادتهای بهداشتی و حفظ الصحه پرسیدند.
انیسه پوپلزی، یک فعال عرصهی بهداشت از این اطفال پرسید: «چه وقت دستهای خود را میشویید؟» آنان در جواب با صدای بلند گفتند: «قبل از غذا خوردن». پوپلزی پرسید: «چرا؟» بعد از لحظهیی سکوت، پسر بچهیی جرات کرد و گفت: «بخاطر اینکه مکروب وارد بدن نشود.» پوپلزی به نشانهی رضایت سر تکان داد، تبسم کرد و گفت: “دستِ کیها امروز پاک است؟» همه کودکان حاضر در صنف دست هایشان را به هوا بلند کردند.
در مورد اینکه آیا اخیرا موارد اسهال در میان 600 کودک، مشاهده شده است یا خیر؟ پوپلزی از استادان کودکستان پرسید. پاسخ استادان منفی بود، اما او به آنها یادآوری کرد که در موارد اضطراری، حتما از محلول آبِ جوشانده، آرد و نمک استفاده کنند. او گفت: «برای یک کودک، اسهال میتواند مرگبار باشد.»
خارج از اتاقهای درسی، دو نفر دیگر از اعضای تیم بازدید کننده، با چک لیستی در دست، نمونههای آب را از پمپ کودکستان گرفته و آنها را در داخل شیشههای کوچک قرار میدهند تا برای آلودگی باکتریایی و شیمیایی، آزمایش شوند. آنها همچنین از مسئولان کودکستان در مورد فاصله پمپِ آب با چاه سیپتیک، فاضلاب و زبالههای حیوانی پرسیدند.
تیم بازدید کننده با رفتن به آشپزخانه و دستشویی کودکستان، از اینکه ظروف غذاخوری بعد از شستوشو پوشانده شدهاند راضی بودند اما از پیچ خوردگی پایپ پلاستیکی که آب را از چمنِ پر از علف هرزه به آشپزخانه منتقل میکند، ناراضی به نظر میرسیدند و از اینکه بعضی از توالتها سیفون ندارند، ابراز نگرانی کردند.
محمد داود، یکی از بازرسانهای عرصه صحت میگوید که ترس از آلودگی آب آشامیدنی موجب کلاهبرداریهای پیچیدهیی شده است که در آن بوتلهای آبتجارتی دورانداختهشده، دوباره از آب چاهها پر میشوند و بنام آبِ خالص در بازار به فروش میرسند.
او میگوید: «ما بعضی افراد را در حال انجام این کار گرفتیم اما آنها ما را تهدید کردند و ما نتوانستیم برای اثبات ادعایِمان، از بوتلهای آب نمونهبرداری کنیم.»
طنزِ معضلِ درحالِرشد آبِ کابل در این است که پایتخت با منابع آبهای زیرزمینی به شمول کوههای پوشیده از برفِ هندوکش و بندهای آبگردان روی رودخانههای خروشان در دو ولایت همجوار، احاطه شده است. رییسجمهور اشرف غنی، ایجاد بندهای آبگردان را اولویت اصلی خود قرار داده است؛ در تابستان سالِ پار در غرب افغانستان ساختوساز رویِ بندی که با تاخیر طولانی روبرو شده بود با حمایت هند آغاز شد.
اما رساندنِ ایمنِ آب کوه و دریاچه به صدهاهزار خانواده در کابل یک مسئولیت خطیر و گران است. این شهر از اثر دههها درگیری، آسیبِ جدی دیده و حالا با بمبگذاریهای مکررِ شورشیانی روبرو است که مخازن آب و بندهایِ آبگردان را در مناطق روستایی هم هدف قرار میدهند. یک پروژه بلندپروازانه و بینالمللی برای ساختِ لولههای آب، مخازن و چاهها در پایتخت، که دو سال پیش راهاندازی شده بود تا هنوز در مراحل اولیه قرار دارد.
سردار ولی ملکزال رییس شرکت تامین آب شهری و فاضلاب افغان، در راس این تلاش قرار دارد. دیوارِ دفترش، با طرحها و نقشههایی که سیستمِ آبرسانی جدید یا پیشنهاد شده را در منطقه شهری نشان میدهند، پوشانده شده است.
او میگوید که پیشرفت در این عرصه ثابت بوده اما رشد نفوس و ساختوسازهای جدید – که اغلب غیرپلانی و غیرقانونی اند – سریعتر بوده است. ملکزال میگوید که مقامات دولتی، سازندگان پروژههای بزرگ را مجبور به فراهمآوری سیستم مدرن آب و فاضلاب میکنند و شرکتهای خصوصی متعددی برای حفر چاهها و عرضه آب تصفیهشده برای کسانی که توانایی آنرا دارند، ایجاد شده است. اما لوله آب عمومی تاحال فقط به کمتر از یک پنجم از خانههای شهری، آب میرساند.
ملکزال میگوید: «افغانستان شیرینترین و بهترین آب در جهان را دارد، برای نوشیدن سالم است و ما مقادیر زیادی از آن را دارا هستیم. اما در حال حاضر در این شهر 5 میلیون نفر وجود دارند و ما همه باید مسئولیتی به عهده بگیریم. بسیاری از امراض از آبهای آلوده سرچشمه میگیرند، پس آب نیاز به تصفیه دارد و چاهها و سیستم سیپتیک باید معیاری شوند. چالش، خودِ آب نیست، مدیریت و پول است.»
دسترسی به آب آشامیدنی سالم در کابل به پول بستگی دارد
