دولت افغانستان پس از گذشت چهل سال از کودتای 7 ثور و کشته شدن داوود خان- بنیانگذار نظام جمهوری و نخستین رییس جمهور افغانستان- مراسم یادبود برگزار کرد.
رییس جمهور غنی که خود بانی برگزاری این مراسم بود، گفت که تجلیل از چهلمین سالگرد کشتهشدن داوود خان، نخستین قدم در راستای عملی کردن آرزوهای وسیع او در چارچوب قانون اساسی افغانستان است.
داوود خان در کودتایی بدون خونریزی در سال1352 خورشیدی قدرت را از پسر عمویش محمد ظاهر شاه گرفت و در نخستین پیام رادیوییاش نظام شاهی افغانستان را پایانیافته اعلام کرد و نظام جمهوری را به مردم تبریک گفت: “رفقای من و من از صمیم قلب این اولین جمهوریت افغانستان عزیز را به شما تبریک میگوییم و آن را برای سعادت و سرفرازی افغانستان و ملت افغانستان مسعود و میمون میخواهیم.”
داوود خان که هنوز 5 سال از ریاست جمهوریاش میگذشت در کودتای هفتم ثور 1357 حزب دموکراتیک خلق افغانستان که به رهبری نور محمد ترهکی راه اندازی شده بود، همراه با 18 تن از اعضای خانوادهاش در ارگ ریاست جمهوری افغانستان کشته شد. با کشته شدن داوود خان، قدرت به دست حزب دموکراتیک خلق افغانستان افتاد و عنوان «جمهوری افغانستان» به «جمهوری دموکراتیک افغانستان» تغییر کرد و این حزب با حمایت شوری سابق 14 سال در این کشور حکومت کرد.
حالا پس از گذشت چهار دهه از سقوط نظام جمهوری داوودخان و پیآیند چهل سال جنگ و خشونت بیوقفهی آن در افغانستان، رییس جمهوری غنی، حرف از تمام کردن «فصل ناتمام آرزوها»ی داوود خان میزند و بر اجماع ملی برای اجرایی کردن آن آرزوها تاکید دارد.
حالا این پرسش مطرح میشود که واقعیت عینی این آروزها چیست و چه چیزی در این «فصل ناتمام آرزوها» فهرست شده که آقای غنی را شیفتهاش کرده است؟ آیا او میتواند این فصل ناتمام را تمام کند؟
عبدالعلی محمدی نویسندهی کتاب «افغانستان و دولت مدرن» و مشاور پیشین رییسجمهور غنی میگوید که داوود خان در جمع حاکمان گذشتهی افغانستان امتیاز متفاتی داشته و احتمالا منظور آقای غنی هم همان امتیازهای ویژه است: «در تاریخ تحولات افغانستان تنها برنامه توسعهیی که برای مدت پنج سال در نظر گرفته شده بود در دوران ریاست جمهوری داوود خان بود که قبل از آن هم وجود نداشت و بعد از آن هم تکرار نشد. تمام تلاش داوود خان این بود که افغانستان از نظر اقتصاد، کار، معیشت روی پای خود بیستد که افغانستان را از نگاه امنیت و ثبات متحول کند. اما دوران حکومتاش بسیار کوتاه بود و به اهدافاش نرسید. احتمالا هدف آقای غنی با آگاهی که از وضعیت، اهداف و نیتی که داوود خان داشت؛ وقتی میخواهد فصل ناتمام آرزوهای او را تمام کند، یک چنین چیزی ممکن است باشد.»
هر چندی که به باور آقای محمدی، داوود خان، دارای یک نظام سیاسی مشروع و دموکراتیک نبوده اما با تمام این اشکال عمده، میخواسته است که با ابتکارات جدی از قدرت موجود به نفع کشور و جامعه استفاده کند.
آقای محمدی میگوید که کودتای 7 ثور 1357 آغازگر بحران 40 سالهی افغانستان شده است و ثبات و امنیتی که در زمان حکومت داوود خان در افغانستان وجود داشته تا حالا در این کشور برنگشته است. او معقد است که دولت افغانستان باید پیشتر از اینها مراسم سالگرد کشته شدن داوودخان را برگزار میکرد و این حق او است.
دکتر اورزلا نعمت، کارشناس مطالعات توسعه معتقد است که مراسمهای از نوع روز جمعه (مراسم یادبود از چهلمین سالگرد کشته شدن داوود خان) میتواند جنبههای مختلفی سیاسی، تاریخی و اجتماعی داشته باشد. به باور او یک جنبهی آن کسب اعتبار و حمایت مردم است. جنبهی دیگر آن یادآوری از کارها و برنامههای است که داوود خان میخواسته انجامش بدهد. او میگوید شاید آقای غنی میخواهد با توجه به جایگاهی که حاکمان توسعهخواه افغانستان در میان مردم دارد، مسالهی ملتسازی و روحیهی ملی را مطرح کند و یا هم میخواهد از افکار و اندیشههای ملی آنها الهام بگیرد. حالا هر موردی از اینها که مد نظر آقای غنی باشد به نظر دکتر نعمت، واقعیتگرایانه نیست: «مساله این است که شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی افغانستان آن وقت تا شرایط امروز بسیار متفاوت است. امروز افغانستان با مشکلات و بحرانی مواجه است که در آن زمان وجود نداشته است. دشمنهای امروز ما، بحران و راهحل آن و آرزوهای ما نسبت به آن زمان متفاوت است.»
به باور این کارشناسان، برنامههای اقتصادی و زیربنایی، اصلاحات ارضی، تاسیس کارخانههای تولیدی، ثبات، امنیت، روابط خوب منطقهیی و بینالمللی از عمدهترین کارنامهی حکومت داوود خان است، از جمله کارهای زیربنایی او میتوان به تاسیس نیروگاههای آبی نغلو، ماهیپر، درونته و ایجاد کارخانههای نساجی خانآباد، گلبهار، پلخمری و کارخانهی سمنت غوری و جبلالسراج اشاره کرد.
خانم نعمت میگوید که داوودخان زمینهی سرمایهگذاری شوروی سابق و امریکا را در افغانستان فراهم کرد که نیتجهی آن تاسیس فرودگاه کابل، کندهار، بگرامی و ساخت شاهراهای سالنگ و کابل-جلالآباد است.
به باور این کارشناس مطالعات توسعهیی باتوجه به کارنامهی 4 سالهی ریاست جمهوری آقای غنی، یک سری شباهتهای کوچک در کارنامههای این دو رییس جمهور وجود دارد: برنامههای اقتصادی و زیربنایی و تاکید بر روابط و همکاریهای منطقهیی.
چیزی که داوود خان در راوبط خارجیاش بر آن تاکید داشت، به رسمیت نشناختن خط مرزی دیورند بود و به همین دلیل در آن زمان تنش میان دو کشور افغانستان و پاکستان بهشدت بالا گرفت. او بیشتر به شوروی سابق و هند گرایش داشت و همین مساله در اواخر حکومتاش دردسر آفرین شده بود.
حالا پرسشی که مطرح میشود این است که آیا یکی از ویژگیهای داوودخان که محمد اشرف غنی را جذباش کرده، نپذیرفتن خط مرزی دیورند است؟
آقای محمدی، مشاور حقوقی پیشین رییس جمهور غنی میگوید که داوود خان به عنوان یک تاکتیک برای فشار وارد کردن بر پاکستان به نپذیرفتن خط مرزی دیورند اصرار میکرد و این خط مرزی هیچ گاهی به عنوان یک راهبرد برای داوود خان مطرح نبود: «اما موضع دکتر غنی نسبت به دیورند بسیار روشن است. او در زمان کارزار انتخاباتی به صراحت میگفت که دیورند یک فیصلهی تاریخی است و قضیه تمام است. نظر آقای غنی این است که در بهترین حالت ما همانند کشورهای اروپایی عمل کنیم که دیورند یک سرحد باشد اما یک سرحد باز که رفت و آمد آزاد باشد. چون دو طرف دیورند، مردمی از یک ریشه و تبار زندگی میکنند و ارتباطات خانوادگی دارند و نباید محدودیتی وجود داشته باشد.»
او تاکید میکند که روحیهی آقای غنی به گونهیی است که دوست دارد یک شخص قاطع، جدی و تا حدی تمامیتخواه باشد و به همین دلیل وقتی چنین شخصیتهایی را در تاریخ پیدا میکند، سعی میکند که در صحبتهایش، خود را شخص همسو با آن شخصیتها نشان دهد. به نظر آقا محمدی، داوود خان یک حکومت مطلقه داشت که در آن خود هم رییس جمهور، هم نخستوزیر، هم وزیر خارجه و داخله بود: «چنین گرایشی در شخصیت آقای غنی هم دیده میشود. وقتی از تمام کردن فصل ناتمام آرزهای داوود خان حرف میزند، در واقع همین گرایشهای روانی و ذهنی است که در ایشان وجود دارد.»
رییس جمهور غنی روز جمعه 7 ثور در مراسم سالگرد داوود خان ضمن ستایش از شخصیت او، نقدی هم بر شیوهی حکومتداریاش ارایه کرد، از جمله سانسور و نبود آزادی بیان، فاصله عمیق میان مردم و حکومت، تعویق انتخابات را از مهمترین دلایل سقوط حکومت او خواند.
او همچنان تاکید کرد که برای تمام کردن فصل ناتمام داوود خان و امان الله خان تا سال 2024 به اجماع ملی و تا سال 2047 که سه صدمین سالگرد احمدشاه بابا است، افغانستان به رفاه اساسی برسد.
مشاور پیشین آقای غنی معتقد است که او با توجه به کارنامهی 4 سالهاش تا هنوز برای تحقق آنچه شعارش را میدهد هیچ قدم موفقیتآمیزی بر نداشته و بعید است که در یک سال باقیمانده کاری بتواند.
داوود خان در سرطان 1288 در شهر کابل متولد شد و موسس جمهوری افغانستان و نخستین رییسجمهور این کشور بود. او همچنین پس از شاهمحمود خان و پیش از محمد یوسف در میان سالهای 1953- 1963 میلادی در زمان پادشاهی ظاهرشاه نخستوزیر افغانستان بود.
در سال 1387 خورشیدی، کمیسیونی به دستور حامد کرزی برای یافتن اجساد داوود خان و اعضای خانوادهی او گماشته شد.
در نتیجهی کار این کمیسیون پس از 30 سال از کشته شدن داوود خان، اجساد او و 15 تن از اعضای خانوادهاش از پلچرخی، حاشیهیی در شرق کابل پیدا شد و با تشریفات ویژه در تپهیی در غرب کابل به خاک سپرده شد.