اولین پرواز حامل محموله‌‌ی ۶۰تنُی فراورده‌های کشاورزی در ماه جوزای سال گذشته کابل را به مقصد دهلی‌نو ترک کرد. این پرواز در واقع گشایش نخستین دهلیز هوایی افغانستان را رقم زد. از آن زمان تا اکنون حکومت افغانستان ۱۰ دهلیز هوایی را با کشورهای آسیایی و اروپایی ایجاد کرده است. حالا افغانستان با هند، چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده‌ی عربی و اروپا از طریق دهلیز هوایی کالای بازرگانی تبادله می‌کند.
مقام‌های وزارت تجارت می‌گویند که از طریق این دهلیزها تا کنون بیش از سه هزار و ۲۰۰ تن کالا به ارزش بیش از ۶۰ میلیون دالر صادر شده است.
از سویی هم، کارشناسان اقتصادی می‌گویند که دهلیزهای هوایی تأثیری در افزایش صادرات و رشد اقتصادی کشور ندارد و «اقدام نمادین و نوعی از تلبیغ حکومت» برای فرونشاندن انتقادهای گسترده‌ی شهروندان است.
دهلیز هوایی؛ تبلیغات فریبنده یا راهی برای افزایش صادرات؟
آذرخش حافظی، رییس روابط بینالمللی اتاقهای تجارت کشور میگوید که افغانستان تا هنوز جمعا یک هزار و ۵۵۰ تنُ کالای بازرگانی را از طریق دهلیزهای هوایی صادر کرده است و این مقدار، تأثیری بر افزایش صادرات کشور ندارد.
شماری از کارشناسان اقتصادی می‌گویند که ایجاد دهلیزهای هوایی بیشتر جنبه‌ی «تبلیغاتی» دارد تا واقعیت. به باور آنها، ایجاد دهلیزهای هوایی تا کنون در راستای افزایش صادرات هیچ‌گونه تأثیری نداشته و هزینه‌ی واردات کالای بازرگانی از این طریق ۵۰ درصد بیشتر از راه‌های دیگر برای بازرگانان گران‌تر است.
سید علوی ارزگانی، کارشناس اقتصادی میگوید: «دهلیزهای هوایی میکانیزم پایدار نیست، تنها طرحی است که حکومت برای پوشاندن ضعفش در حل منازعات تجارتی و سیاسی، در مقابل کشور پاکستان اتخاذ کرده است و این کار به نحوی نمایش کاذب قدرت است.»
آقای حافظی میگوید که ایجاد دهلیزهای هوایی بیشتر جنبه‌ی تبلیغاتی دارد: «در سال مالی گذشته با تمام تبلیغات و استراتیژی حکومت و اداره‌ی همکارهای اقتصادی امریکا (USID) برای رشد صادرات افغانستان، ما جمعا یک هزار و ۵۵۰ تنُ کالای تجارتی از طریق دهلیزهای هوایی صادارت داشته‌ایم که این مقدار هیچ تأثیری بر افزایش صادرات نداشته و تبلیغات محض بوده است.»
افغانستان هنوز برای انتقال کالای بازرگانی، خط ویژه‌ی هوایی (کارگو) ندارد و با استفاده از هواپیمای مسافربری کالای بازرگانی را انتقال می‌دهد.
آقای حافظی میگوید که هواپیما‌های مسافربری در هر پرواز ظرفیت انتقال ۱۵ تنُ کالا را دارد که این مقدار در مقایسه به انتقال کالاها از طریق وسایل حمل و نقل زمینی بسیار اندک است: «اگر یک میلیون تنُ کالای تجارتی آماده، برای انتقال داشته باشیم، از طریق هوا ۱۵ تنُ آن را می‌توانیم بفرستیم که این واقعا قابل مقایسه نیست. یعنی درصدی آن ناچیز است. از سوی دیگر هزینه‌ی انتقال دو برابر افزایش می‌یابد.»
این کارشناسان اقتصادی تأکید می‌کنند که حکومت باید برای جبران کسر توازن تجارتی تولیدات داخلی، در نهایت صادرات را افزایش دهد و برای قناعت‌دادن افکار عمومی اقدام به کارهای نمادین و تبلیغاتی نکند.
این گفته‌ها در حالی ابراز می‌شود که پیش از این وزارت صنعت و تجارت اعلام کرده بود که در هشت ماه نخست سال مالی ۹۷ صادرات افغانستان نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد افزایش یافته است.
اجمل حمید عبدالرحیم‌زی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت گفته است که تطبیق ستراتژی ملی صادرات افغانستان، ایجاد دهلیزهای هوایی، برگزاری نمایشگاه‌های تجارتی در خارج از کشور، ایجاد راه‌های ترانزیتی با کشورهای چین، قزاقستان، هند و ازبیکستان و مشخص‌کردن شش قلم از تولیدات مهم کشور برای صادرات، از دلایل افزایش صادرات افغانستان بوده است.
مسافر قوقندی، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت میگوید که ایجاد دهلیز هوایی در راستای افزایش صادرات افغانستان تأثیر چشم‌گیری داشته و حکومت متعهد به افزایش صادرات کشور است.
به گفته‌ی اقای قوقندی، از طریق دهلیزهای هوایی تا کنون بیش از ۳۲۰۰ تن به ارزش بیش از ۶۰ میلیون دالر صادر شده است.
بر اساس آمار وزارت تجارت و صنعت، تا کنون بیش از ۱۹۰ پرواز برای انتقال کالاهای صادراتی افغانستان انجام شده است.
آقای قوقندی همچنان اضافه می‌کند به هراندازه‌یی که شرکت‌های خصوصی و بازارگانان افغانستان کالای صادراتی را افزایش دهند، حکومت آماده است که با استفاده از دهلیزهای هوایی، آن را به کشورهای مختلف جهان انتقال دهد.
عکس: ای‌تی‌نیوز
بیشتر کالای بازرگانی افغانستان که از طریق دهلیزهای هوایی صادر می‌شود، شامل میوه‌های تازه، سبزیجات، گیاهان دارویی، انواع سنگ‌های قیمتی، قالین و قره‌قل است.
از سوی دیگر، مسوولان وزارت صنعت و تجارت می‌گویند که ارزش صادرات افغانستان از طریق دهلیزهای هوایی در سال ۲۰۱۷ میلادی ۵۵ میلیون دالر بوده است.
کالای صادراتی افغانستان از فرودگاه کابل بارگیری می‌شود و سپس به ترکیه و از آن‌جا به دیگر شهرهای اروپایی منتقل می‌شود.
حالا ۵۰ درصد هزینه‌ی دهلیزهای هوایی را اداره‌ی انکشاف بین‌الملل ایالات متحده (USAID)، ۳۰ درصد آن را دولت افغانستان و ۲۰ درصد دیگر آن را بازرگانان می‌پردازند. به باور کارشناسان اقتصادی، در صورتی که این اداره هزینه‌ی دهلیزهای هوایی را نپردازد، تاجران افغان توان بهره‌گیری از این دهلیزها را ندارند.
حسیب موحد، استاد دانشگاه و معاون اداره‌ی آمار کشور میگوید: «هرچند دهلیزهای هوایی، راهی برای افزایش صادرات دانسته می‌شود، اما به دلیل هزینه‌های بلند انتقال، میکانیزم کوتاه‌مدت برای صادرات است که به هیچ عنوان به‌صرفه نیست.»
او میگوید که تکیه‌کردن به تک‌راه ترازیتی برای کشور مؤثر نیست و حکومت افغانستان باید در کنار ایجاد سرویس هوایی، راه‌های زمینی و بحری را نیز ایجاد و مدیریت کند.
چالش
شماری از تاجران افغان می‌گویند که پروازها به طور منظم انجام نمی‌شود و به دلیل تأخیر زیاد، متضرر شده‌اند. امید حیدری، تاجر میوه‌ی تازه از منظم‌نبودن پروازها و ظرفیت اندک انتقال کالای تجارتی شکایت دارد: «سال گذشته سه بار میوه‌های خوب برای صادرکردن به هند آماده کرده بودم که به دلیل تأخیر در پرواز، میوه‌های من فاسد شد و بیشتر از یک‌ونیم میلیون افغانی متضرر شدم. کشورهای اروپایی قدرت خرید بالایی دارد، اما میزان صادرات ما اندک است. از دولت خواهانیم که از طریق دهلیزهای هوایی و یا از طریق دیگر، زمینه‌ی صادرات بیشتر را برای ما فراهم سازد.»
اختر ایوبی، یکی از تاجران میگوید که افزون بر نبود هواپیما‌های معیاری برای انتقال، راه جداگانه برای آوردن موترهای حامل کالا به داخل فرودگاه‌های کشور وجود ندارد: «کالای ما از طریق اسکنرهای کوچک بررسی می‌شود و پس از بررسی امنیتی، باید بیست درصد محموله‌ها را برای بازبینی در داخل فرودگاه باز کنیم که این وضع به میوه‌های تازه آسیب می‌رساند.»
بازرگانان در کنار نبود خط ویژه‌ی تجارتی برای صادرات، نبود سردخانه، نبود انبارخانه، نبود لابراتوار معیاری در فرودگاه‌های کشور، نبود اسکنرهای بزرگ در دروازه‌های ورودی فرودگاه‌ها جهت بررسی محموله‌های بازرگانی و فراهم‌نشدن زمینه برای برقراری ارتباط مستقیم با بازرگانان خارجی را از چالش‌های عمده‌ی دهلیزهای هوایی می‌خوانند.
حسیب موحد، استاد دانشگاه و معاون اداره‌ی آمار میگوید: «در کنار اینکه صادرات ما اندک است، صادرات معیاری نیز نیست و شرایط برای معیاری‌کردن صادرات نیز مهیا نیست.»
آقای موحد اضافه می‌کند که کالای صادراتی افغانستان که اکثرا شامل میوه‌های تازه و میوه‌های خشک است، درست بسته‌بندی نمی‌شود و در نبود انبارخانه‌های معیاری و سردخانه تا رسیدن به مقصد فاسد می‌شود.
مسافر قوقندی، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت اما این گفته‌ها را رد کرده، میگوید: «درست است که افغانستان خط ویژه‌ی هوایی برای صادرات ندارد، اما صادرات از طریق دهلیزهای هوایی منظم است و محصولات آسیب نمی‌بیند.»
بر اساس آمار اداره‌ی مرکزی احصاییه در طی ۹ ماه سال مالی ۱۳۹۷، افغانستان ۶۶۸.۹ میلیون صادرات داشته و بخش اعظم این صادرات از طریق دهلیزهای هوایی انجام شده است.
فروش به دلالان
عبدالرحیم صدیقی، یک تن از صادرکنندگان میوه‌ی تازه و سبزی است. او میگوید که از طریق دهلیز هوایی می‌تواند تنها کالای بازرگانی را به کشورهای دیگر صادر کند، اما برای فروش آن برای آنها ویزه‌ی تجارتی داده نمی‌شود: «ما کالای بازرگانی را به دلالان می‌فروشیم، نه به بازرگانان.»
به گفته‌ی آقای صدیقی در بسیاری موارد دلالان صادق نیستند و از آنها به اشکال گوناگونی اخاذی می‌کنند.
کارشناسان امور اقتصادی می‌گویند که دهلیزهای هوایی راهکار موقتی برای صادرات است و از طرفی هم نیاز به هزینه‌ی هنگفت دارد که پرداخت آن از توان حکومت افغانستان بالا است.