- بی‌بی‌سی ـ وینسنت داود
چهار سال پیش، ارکستر بی‌نظیری که تمام اعضای آن زن هستند در افغانستان ایجاد شد؛ کشوری که فقط چند سال پیش موسیقی در آن ممنوع بود و زنان حق تحصیل نداشتند. اکنون زهره برای اولین‌بار در سفری به انگلستان آمده است.
هیچ‌کسی ادعا نمی‌کند که نفوذ طالبان کاملا از افغانستان ریشه‌کن شده است. خشونت در این کشور هم‌چنان ادامه دارد اما دو دهه قبل، برای افغان‌ها «انستیتوت ملی موسیقی افغانستان» غیرقابل تصور بود.
انستیتوت ملی موسیقی افغانستان در سال 2008 با حمایت بین‌المللی تأسیس شد تا زمینه‌ی آموزش موسیقی را برای جوانان افغان فراهم کند. در آن زمان، کابل تازه توانسته بود از چنگ طالبان بنیادگرا خلاص شود.
در عصر طالبان، موسیقی که زمانی یک بخش پررونق و غنیِ فرهنگ افغانستان بود و در سراسر جهان مورد تحسین قرار گرفته بود، تقریبا نابود و رخت آن از این کشور برچیده شده بود.
اما کابلِ امروز انستیتوت ملی موسیقی افغانستان را دارد که در آن مهارت‌های موسیقی به حدود 250 جوان افغان هم مرد و هم زن، آموزش داده می‌شود. تعداد هنرجویان این انستیتوت قرار است به 320 نفر افزایش یابد و برنامه‌هایی برای گسترش این انستیتوت به سایر شهرهای بزرگ مانند هرات، مزارشریف و جلال‌آباد نیز روی دست است.
حدود 70 درصد دانش‌آموزان انستیتوت ملی موسیقی افغانستان، پیشینه‌ی فقر و محرومیت شدید دارند. بعضی از آن‌ها روزگاری با فروش سبزی‌جات، کیسه‌های پلاستیکی و یا ساجق در خیابان‌ها، دست خانواده‌های شان را می‌گرفتند. آن‌ها بین 12 تا 20 سال سن دارند.
پنج سال پیش، از بنیان‌گذار انستیتوت ملی موسیقی افغانستان خواسته شد تا پروژه‌ی جدیدی را مشخصا برای کمک به دختران راه‌اندازی کند.
داکتر احمد سرمست میگوید: «یکی از دانش‌آموزان ما به من گفت که ما به گروهی متشکل از چهار یا پنج دختر برای اجرای موسیقی پاپ نیاز داریم. من این ایده را پسندیدم و تقریبا به یک‌بارگی روشن شد که بیشتر دختران در انستیتوت می‌خواهند عضو این گروه باشند. ناگهان ما داشتیم درباره‌ی یک ارکستر کامل صحبت می‌کردیم. این برای افغانستان خود دنیای جدیدی بود. مسئله فقط این نبود که طالبان اجرا و یا گوش‌دادن به موسیقی را غیرممکن ساخته بودند؛ بلکه مسئله‌ی جایگاه زنان در جامعه بود که کاملا پامال شده بود.»
نام ارکستر زهره از نام یک الهه‌ی موسیقی فارسی برگرفته شده است. دکتر سرمست از این که زهره حالا در جاهای دیگر دارد برای خودش صاحب نام می‌شود، خوشحال است. اما او میگوید: «مهم‌تر از همه [زهره] پیام برابری جنسیتی را به سایر افغان‌ها می‌رساند.»
او میگوید: «زهره آهنگ دل‌نشینی می‌سازد اما نماد آزادی زنان افغانستان نیز است؛ پیامی که ما آن را در سراسر جهان با خود به همراه می‌بریم.»
حدود 100 دانش‌آموز دختر در انستیتوت ملی موسیقی افغانستان مصروف تحصیل و فراگیری موسیقی‌اند که از آن جمله، 23 نفر به انگلیس آمده‌اند. تعداد آن‌ها در اجراهای مشترک با ارکستر سنت جان و سایر ارکسترهای لندن، دو برابر خواهد شد. سارود، رباب، طبله و دوتار از جمله‌ی آلات موسیقی است که اعضای ارکستر زهره با خود آورده‌اند.
موسیقیِ که این ارکستر اجرا می‌کند آمیزه‌ای از موسیقی سنتی افغانستان و موسیقی کلاسیک غربی است. به عنوان مثال، تنظیم جدید آن‌ها برای آهنگ گرین‌اسلیوز، نغمه‌ی جذاب جدیدی را در خود دارد که احتمالا در سال 1934 به ذهن رالف وان ویلیامز خطور نکرده بود.
رهبری اجرای قطعات موسیقی افغان را نگین خپلواک 22 ساله که یکی از با سابقه‌ترین نوازندگان این گروه است، به عهده دارد. او اندکی پس از تأسیس انستیتوت ملی موسیقی وارد آن شد و در ابتدا اصلا فکرش را هم نمی‌کرد که روزی رهبر ارکستر شود. او به عنوان رهبر و نوازنده‌ی گروه در دبی و هم‌چنین ایالات متحده، هند، آلمان و سویس اجرا کرده است.
نگین خپلواک میگوید: «وقتی موسیقی افغانستان را می‌نوازیم، رهبری گروه برای من به مراتب آسان‌تر است. ما با موسیقی افغانستان خیلی آشنایی داریم و با هم به راحتی اجرا می‌کنیم. وقتی ما چیزی مانند گرین‌اسلیوز را ـ که فکر می‌کنم در انگلستان بسیار معروف است ـ اجرا می‌کنیم، باید به مراتب بیشتر تمرکز کنیم. همه‌ی ما نشانه‌‌های غربی را می‌فهمیم اما با آن‌هم، پیش از کنسرت‌مان در آکسفورد و لندن، باید خیلی تمرین کنیم.»
مهم‌ترین کنسرت این گروه در انگلستان، روز جمعه در موزیم بریتانیا برگزار خواهد شد. اما پیش از این‌که زهره رو به سوی خانه کند، برنامه‌های دیگری نیز در پیش دارد.
کاینا پونچیون بیلی از اعضای ارکستر سنت جان زمینه را برای دانش‌جویان دانشگاه آکسفورد فراهم کرده است تا برای نوازندگان جوان در کابل مربی‌گری کنند. این آموزش، تا کنون از راه دور و عمدتا از طریق اسکایپ بوده است.
خانم بیلی میگوید: «آن‌چه که زهره را برای من دوست‌داشتنی می‌کند، این است که این گروه به نحوی مانند یک ارکستر مجلسی سنتی غربی است که این آلات شگفت‌انگیز موسیقی افغانستان را نیز در خود جا داده است. چیزهای زیادی وجود دارد که موسیقی می‌تواند به دست بیاورد. توان‌مندسازی قطعا یکی از آن‌ها است. در افغانستان، وضعیت آموزش و تحصیل زنان هنوز نامعلوم و متزلزل است. بنابراین، مهم است که این دختران و زنان جوان می‌دانند که آن‌ها از یک سیستم پشتیبانی جهانی برخوردارند. دوستان و شبکه‌ای وجود دارد که از آن‌ها در دفاع از حقوق انسانی‌شان حمایت خواهد کرد.»
نگین خپلواک میگوید که حتی در کابل، هنرجویان گاهی اوقات بیرون از مکتب با افرادی مواجه می‌شوند که از نظر آن‌ها، حتی وجود ارکستر زهره اشتباه است.
خپلواک میگوید: «آن‌ها می‌گویند که در اسلام زنان اجازه ندارند به مکتب بروند؛ نه تنها برای فراگیری موسیقی بلکه هرچیز دیگری. اما این درست نیست. زنان حقوق خودشان را دارند و به این افراد باید آموزش داده شود.»
او علاوه می‌کند: «موسیقی ما یگانه راه برای انجام این کار نیست. اما یک راه است.»