- الجزیره
تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران پس از آن‌که ایران یک هواپیمای بدون سرنشین امریکا را روز پنج‌شنبه هدف قرار داد، وارد مرحله‌ی تازه‌ای شده است.
دونالد ترمپ، رییس‌جمهور امریکا روز جمعه در سلسله تویت‌هایی گفت که او می‌خواست در اقدام تلافی‌جویانه سه نقطه را در خاک ایران هدف قرار دهد، اما این عملیات را در دقیقه‌ی نود لغو کرد؛ زیرا پاسخ «متناسبی» به حمله‌ی ایران به یک پهپاد نبود.
او با افزودن این‌که «عجله‌ای» برای مقابله با ایران ندارد، گفت «پرسیدم چند نفر کشته خواهند شد؟ یکی از جنرال‌ها پاسخ داد: قربان، 150 نفر. من 10 دقیقه قبل از اجرای حمله آن را متوقف کردم [چون] واکنش متناسبی به سرنگون‌کردن یک پهپاد بدون‌سرنشین نبود.»
ایالات متحده و ایران پس از آن به بن‌بست پرتنش و نگران‌کننده خوردند که سال گذشته ترمپ از توافق چندجانبه‌ی «برجام» برای محدودکردن برنامه‌ی هسته‌ای ایران، خارج شد و به‌دنبال آن تحریم‌های اقتصادی فلج‌کننده‌ای را علیه تهران وضع کرد.
تنش در هفته‌های اخیر به‌دنبال حملات مشکوک بر شش تانکر تجاری در خلیج فارس شدت یافت و ظاهرا روز پنج‌شنبه هنگامی که نیروهای ایرانی اعلام کردند که یک پهپاد نیروهای امریکایی را سرنگون کرده‌اند، به نقطه‌ی اوج رسید.
تهران می‌گوید که پهپاد امریکایی حریم هوایی ایران را نقض کرده بود، اما ایالات متحده اصرار دارد که این هواپیمای بدون‌سرنشین در حریم هوایی آب‌های بین‌المللی هدف قرار گرفته است.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران روز جمعه اعلام کرد که یک هواپیمای امریکایی سرنشین‌دار در نزدیکی پهپاد ساقط‌شده در حال پرواز بود، اما این نیروها تصمیم گرفتند به آن حمله نکنند، زیرا حامل حدود 35 سرنشین بود. ایالات متحده در این مورد اظهار نظر نکرده است.
بریدجنرال امیرعلی حاجی‌زاده گفت که سپاه پاسداران پس از صدور چندین هشدار هواپیمای بدون‌سرنشین را سرنگون کرد.
او به خبرنگاران گفت «نیروهای ایران نشان داده‌اند که امنیت ملی ما خط سرخ ما است. ما در دو مرحله و در هر مرحله چندین بار به این پهپاد هشدار دادیم. این پهپادها با سیستم ارتباطی مجهزند که پیام را به پایگاه اصلی مخابره می‌کند. متاسفانه آن‌ها پاسخ ندادند. ما آخرین هشدار را ساعت 3:55 صبح صادر کردیم و وقتی این پهپاد به پیش‌روی به قلمرو ما ادامه داد، ساعت 4:05 صبح سرنگونش کردیم.»
تحولات هفته‌های اخیر زنگ هشدار را در سراسر جهان به صدا درآورده است؛ چنان‌که تعدادی از خطوط هوایی بین‌المللی مسیر پروازهای خود را در منطقهی خلیج فارس تغییر داده‌اند. در همین‌حال آنتونیو گوترش سرمنشی سازمان ملل متحد از دو طرف خواهان کاهش تنش‌ها و گفت‌وگو شده است. او از رهبران واشنگتن و تهران خواسته «اعصابی از جنس فولاد» داشته باشند.
با این‌که به‌نظر می‌رسد دست‌کم برای فعلا از وقوع جنگ جلوگیری شده است، اما اوضاع همچنان غیرقابل اطمینان است.
الجزیره با کارشناسان و تحلیل‌گران درباره‌ی آنچه که که از این به بعد احتمال دارد اتفاق بیفتد، صحبت کرده است:
‘گامی به عقب’
تریتا پارسی، استاد سیاست خاورمیانه در دانشگاه جورج‌تاون و رییس سابق «شورای ملی ایرانیان امریکا» می‌گوید که مشاوران ترمپ از جمله مایک پمپئو، وزیر امور خارجه و جان بولتون، مشاور امنیت ملی، باید بیش‌تر تقصیرها را به‌خاطر تنش‌های کنونی به‌گردن بگیرند:
«ما در منطقهی بسیار خطرناکی قرار داریم. رییس‌جمهور با برداشتن گامی به عقب کار درستی را انجام داد. کاملا روشن است که او توسط مشاورانش گمراه شده است؛ کسانی که به او توصیه کردند در مورد ونزویلا سیاست شدیدا تهاجمی را اتخاذ کند، سیاستی که در واقع او را در تنگنا قرار داد و اکنون گزینه‌های کم‌تر و کم‌تری در اختیار دارد. رساندن این پیام که ایالات متحده آماده و قادر است ضربه‌ی بسیار بسیار سختی به ایران وارد کند، می‌تواند کافی باشد. و ترمپ ممکن است بر این باور باشد که برای او کفایت می‌کند که سیاست بازدارنده را بازگردانده است.»
پارسی می‌گوید که هر دو طرف باید «عقب‌نشینی کنند و راهی برای میز مذاکره پیدا کنند.» با این‌حال، ایران تا زمانی که تحریم‌های اقتصادی ادامه داشته باشد، بعید است که به صدای ایالات متحده برای مذاکره لبیک بگوید. پارسی می‌گوید که برای ایران عاقلانه خواهد بود اگر پاسخ خاموش به حرکت روز جمعه ترمپ بدهد: «آن‌ها [رهبران ایران] نباید حس پیروزمندانه از خود بروز دهند و چیزی بگویند. فقط باید خوشحال باشند که از طرف ترمپ تمایلی به کاهش تنش و وخامت اوضاع دیده می‌شود.»
‘ایرانی‌ها به ایالات متحده اعتماد نمی‌کنند’
محمد مرندی، رییس بخش مطالعات امریکا در دانشگاه تهران می‌گوید که ایرانی‌ها اعتماد چندانی به ایالات متحده ندارند و تصمیم ترمپ برای عقب‌نشینی از حمله‌ی برنامه‌ریزی‌شده، تا زمانی که تحریم‌های تنبیهی ادامه داشته باشد، بعید است که به بهبود روابط منجر شود.
او می‌گوید: «ترمپ چه دستور آرام‌باش و عقب‌نشینی بدهد چه ندهد، فکر نمی‌کنم کسی به او احترام بگذارد. می‌توانید از خانواده‌هایی که به علت کمبود دارو به خصوص برای بیماران سرطانی، نزدیکان‌شان را از دست داده‌اند، بپرسید که در مورد ترمپ و دولت امریکا چه احساسی دارند.»
او می‌گوید که «بازدارنده واقعی» در وضعیت کنونی این واقعیت است که «ایرانی‌ها توانستند پیشرفته‌ترین پهپاد امریکایی را با استفاده از تکنولوژی مخفی با یک موشک زمین به هوای ساخت ایران، سرنگون کنند.» مرندی می‌افزاید که ترمپ ممکن است از این جهت پا پس کشیده باشد که دریافته هرگونه واکنش ایران به حمله ایالات متحده «خشن و نامتناسب» خواهد بود.
در چنین سناریویی، احتمال این وجود داشت که ایران نیز متحدان ایالات متحده، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی را در منطقه هدف قرار دهد. گفته می‌شود که پهپاد ساقط‌شده از امارات برخاسته بود.
مرندی می‌گوید: «فکر می‌کنم برای امریکایی‌ها اشتباه محاسباتی بزرگی میباشد که تصور کنند واکنش ایران به هرگونه حمله محدود خواهد بود. پاسخ ایران بزرگ‌تر از حمله‌ی اول، نامتناسب و خشن خواهد بود. و ایران نه‌تنها متجاوز را بلکه کشورهایی مانند امارات متحده عربی یا عربستان سعودی را که زمینه‌ی انجام حمله را برای ایالات متحده فراهم کنند، هدف قرار خواهد داد.»
‘همه هزینه خواهند داد’
محجوب زویری رییس مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر می‌گوید که اقدامات ترمپ در برابر ایران به‌منظور افزایش محبوبیت او در پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 طراحی شده است: «او کاری را انجام داده است که [هوادارانش را] خوشحال می‌کند. او از توافق [برجام] خارج شد، تحریم‌ها را اعمال کرد و مطمیین شد که اقتصاد ایران واقعا از هم بپاشد. او هرچیزی را که به هوادارانش قول داده بود، انجام داده است. تمرکز اصلی ترمپ [ریاست‌جمهوری] برای دور دوم است. اگر هرگونه اقدام نظامی علیه ایران بر این نکته تاثیر منفی بگذارد، ترمپ هرگز آن را انجام نخواهد داد.»
زویری می‌گوید که سری حوادث تشدیدکننده‌ی تنش‌ها در خلیج فارس ممکن است نقشه‌ی ایران برای افزایش فشار بر جامعه جهانی باشد تا وارد عمل شود و از تهران در برابر تحریم‌های ایالات متحده حفاظت کند.
او می‌گوید: «آن‌ها [رهبران ایران] می‌خواهند جامعه جهانی را وادار به اقدام و میان‌جی‌گری کرده و ایالات متحده را وادار به گفت‌وگو کنند؛ زیرا در وضعیت موجود اقتصاد [ایران] فرو می‌پاشد و عواقب جدی برای ثبات رژیم در ایران خواهد داشت. من فکر می‌کنم که به این دلیل [ایران] به این نوع تقابل دامن می‌زند. آن‌ها می‌خواهند طرفین مختلف و کشورهای مختلف دخالت کنند. هزینه‌ی هرگونه رویارویی در خلیج فارس را همه خواهند پرداخت. هرگونه رویارویی بر اقتصاد، ثبات و پیشرفت کشورها تاثیر خواهد گذاشت. من معتقدم که همه‌ی کشورها می‌خواهند ایران را تضعیف کنند، اما خواهان جنگ نیستند زیرا تاوان آن خیلی بزرگ خواهد بود.»
‘نقطه‌ی اوج تنش’
آندرس کریگ، مدرس دانشکده مطالعات امنیتی دانشگاه کینگز لندن می‌گوید که «تنش» بین واشنگتن و تهران به «نقطه‌ی اوج» رسیده است، مرحله‌ای که در آن هرگونه برخورد بیش‌تر به جنگ ختم می‌شود. او می‌گوید که همین باعث شده که دو طرف خویشتنداری نشان دهند: «آنچه که ما اکنون شاهد هستیم این است که هر دو طرف تنش‌ها را تا حدی تشدید کرده‌اند که واقعا جایی برای تشدید بیش‌تر جز ورود به جنگ نمانده است. ما تا کنون در آستانه‌ی جنگ قرار داشته‌ایم. سرنگون‌کردن یک پهپاد جاسوسی بدون‌سرنشین نیز چیزی در آستانه‌ی جنگ بوده و به همین دلیل است که ما شاهد خویشتنداری بوده‌ایم.»
به گفته‌ی کریگ، ایران با حمله‌‌نکردن به هواپیمای سرنشین‌دار ایالات متحده از خود خویشتنداری نشان داد و ترمپ با توقف اجرای یک حمله تلافی‌جویانه، از خویشتنداری کار گرفت.
کریگ می‌گوید: «هر دو طرف می‌دانند که بدون منفجرکردن این بشکه‌ی باروت، از لحاظ حملات هوایی کار چندانی انجام داده نمی‌توانند. به‌نظر من به همین دلیل است که ما اکنون در این نقطه‌ی اوج تنش بسیار قرار داریم؛ جایی هر دو طرف باید توافق کنند و باید درک کنند که بدون رفتن به جنگ گزینه‌ی دیگری برای آزمایش محدودیت و صبر یکدیگر ندارند. و من فکر می‌کنم حالا شدیدا نوبت دیپلماسی است.»