لیاقت لایق
اخیرا انجمن چاپخانه‌داران افغانستان، در یک اقدام اعتراضی می‌گویند وزارت معارف و اداره‌ی تدارکات ملی در زمینه‌ی چاپ کتاب‌های معارف شرایطی را وضع کرده‌اند که شرکت‌های داخلی از انجام آن ناتوان است. قرار است قرارداد چاپ 37 میلیون جلد کتاب این وزارت با شماری از شرکت‌های هندی و عربی انجام شود. پیش از این رییس‌جمهور به هدف رشد و کمک به شرکت‌های چاپی داخلی وعده داده بود که مسئولیت چاپ کتاب‌های وزارت معارف را به چاپخانه‌های داخلی می‌سپارند. اما در قراردادهای میلیونی جدیدی که قرار است انجام شود، هیچ شرکت و چاپخانه‌ی داخلی شرکت نکرده‌اند. مسئولان شرکت های چاپی داخلی می‌گویند، به‌دلیل شرایط سخت روند آفرگشایی، قراردادهای چاپ کتاب وزارت معارف را تحریم کرده‌اند. به گفته‌ی این مسئولان، وزارت معارف و اداره‌ی تدارکات ملی برخلاف وعده‌های رییس‌جمهور، با شیوه و دلیل نامشخص، این بار شرایطی را وضع کرده است که برای شرکت‌های خارجی سهولت‌آور است؛ شرایطی که چاپخانه‌های داخلی نتوانسته‌اند از عهده‌ی آن برایند.
شماری از مسئولان چاپخانه‌ها در برگه‌ی اعتراضی‌شان گفته‌اند که شرایط وضع‌شده، ملی نه، بلکه بین‌المللی است. حال آن‌که 95 درصد چاپخانه‌های داخلی دارای ظرفیت و امکاناتی است که می‌توانستند وارد رقابت شوند. این مسئولان از وزارت معارف و اداره‌ی تدارکات ملی خواسته‌اند که شرایط را تغییر دهند. به گفته‌ی آنان، اگر این قراداد‌ها با چاپخانه‌های داخلی انجام می‌شد، برای 20 – 30 هزار نفر فرصت کار ایجاد می‌شد. همچنان می‌توانست از بازار کساد چاپخانه‌ها نیز جلوگیری کند و مالیه‌ی آن به عاید دولت افزوده می‌شد. در بخشی از اعتراض شرکت‌های داخلی امده است: «نگذارید پول مردم به جیب خارجی‌ها بریزد. درحالی‌که تمام امکانات چاپ در داخل کشور مهیا است.»
شرایط و دلیل چیست؟
به گفته‌ی سخن‌گوی وزارت معارف، هرچند پالیسی وزارت معارف این بوده است که به هدف تقویت و حمایت، این‌گونه قراردادها با چاپخانه‌های داخلی انجام شود. اما در قراردادهای جدید شرایط برای شرکت‌های و چاپخانه‌های داخلی و خارجی طوری وضع شده است که کیفیت رنگ، جلد، سرش و سایر معیارها با هزینه‌ی کم‌تر و در زمان مناسب تضمین شود.
«چاپخانه‌های داخلی با این معیارها برابر نبودند. این ریسک را نمی‌پذیریم که در کار چاپ تأخیر بیاید و فرزندان مردم بدون کتاب بمانند. یا این‌که کیفیت کتاب آن‌چنان پایین باشد که با سه ماه استفاده، تکه-تکه شوند.»
اما اجمل عازم، رییس چاپخانه و انتشارات عازم از کیفیت چاپ در داخل کشور اطمینان می‌دهد. به گفته‌ی او، چاپخانه‌ها آماده است تا در مدت‌زمان تعیین‌شده، کار این چنین قراردادها را با کیفیت مناسب تکمیل کند، اما وزارت معارف و اداره‌ی تدارکات ملی اراده برای عمل به وعده‌های‌شان را ندارند: «این شرایط در کل برای شرکت‌های خارجی است. این‌که چرا؟ دلیلش را نمی‌دانیم.»
یکی از شرایط سختی که در قراردادهای جدید وضع شده است، داشتن پیشینه‌ی کار مشابه به این چنین قرارداد میلیونی از سوی چاپخانه‌ها است. خالد دانش، رییس انجمن چاپخانه‌داران می‌گوید که این شرط برای چاپخانه‌های داخلی غیرمنصفانه و دشوار است. همچنان آقای دانش، با انتقاد از کارکرد اداره‌ی تدارکات ملی و وزارت معارف می‌گوید که اراده برای تقویت و حمایت صنعت داخلی وجود ندارد: «این بار برای 37 میلیون جلد کتاب 16 هفته وقت داده‌اند. درحالی‌که 24 ماه است نتوانسته‌اند که قرارداد کنند. اگر درست مدیریت شود و در وقت صرفه‌جویی شود، زمینه برای صنعت داخلی با زمان بیش‌تر فراهم می‌شود. در اصل اراده‌ی عمل برای وعده‌ها وجود ندارد.»
چاپخانه‌ی بهیر یکی از چاپخانه‌های داخلی است که پیش از این در جریان ماه‌های گذشته کار قرارداد چاپ 12 میلیون جلد کتاب وزارت معارف را تکمیل کرده است. کاری که بنابر گفته‌ی سخن‌گوی وزارت معارف مورد تأیید این وزارت قرار گرفته است. جواد کریمی مسئول این چاپخانه به اطلاعات روز می‌گوید که کار قرارداد قبلی را حتا در کم‌تر از زمان تعیین‌شده (4 ماه) توانسته‌اند تکمیل کنند: «اکنون در قرارداد جدید بنابر شرایطی که برای خارجی‌ها بیش‌تر سهولت‌آور بود، شرکت نکردیم و تحریم کردیم.»
چرا بی‌باوری؟
وزارت معارف، پیش از این دست‌کم دو قرارداد میلیونی را با دو شرکت و چاپخانه‌ی داخلی انجام داده است. براساس گفته‌های نوریه نزهت، سخن‌گوی وزارت معارف، تا کنون یکی از این چاپخانه‌ها توانسته است در وقت معین و با کیفیت معیاری، چاپ کتاب‌ها را تکمیل کند. اما کاری یکی از آنان، با آن‌که از وقت معین آن بیش از یک ماه گذشته است، تا هنوز تکمیل نشده است.
شرکت سرور سعادت، در 5 حوت سال گذشته قرارداد نزدیک به دو میلیون جلد کتاب وزارت معارف به ارزش 171 میلیون افغانی امضا کرد. این شرکت قرار بود در مدت 4 ماه کارش را تکمیل کند. اکنون بیش از 5 ماه از آن می‌گذرد، سخن‌گوی وزارت معارف می‌گوید: «تا هنوز تکمیل نشده و در حال تکمیل‌شدن است.»
قرارداد چاپ با شرکت سرور سعادت گرچند در آن زمان نیز با انتقاد انجمن چاپخانه‌داران روبه‌رو بود. انتقاد این انجمن بر این بود که شرکت سرور سعادت یک شرکت لوژستیکی است و چاپخانه ندارد: «به‌نام چاپخانه‌ی داخلی کتاب‌های معارف را در خارج از کشور به چاپ می‌رساند.» اطلاعات روز نیز زمستان سال گذشته با پی‌گیری این انتقادها دریافت و گزارش داد که این شرکت چاپخانه ندارد.
انتقادها بر شرکت سرور سعادت تا هنوز پابرجا است. اجمل عازم، معاون انجمن چاپخانه‌داران به اطلاعات روز می‌گوید که اگر دلیل وزارت معارف در سخت‌گیری قراردادهای جدید، ابهام و تأخیر در کار شرکت «سرور سعادت» باشد، تقصیر خود وزارت معارف و اداره‌ی تدارکات ملی است. این نباید به ضرر صنعت چاپ داخلی بینجامد. «ما در آن زمان نیز رسما انتقاد و شکایت کردیم که این شرکت چاپخانه ندارد و کارش مبهم است.» در این خصوص اطلاعات روز با چند بار تماس نظر اداره‌ی تدارکات ملی را گرفته نتوانست.
براساس فهرست رسمی وزارت صنعت و تجارت، اکنون حدود 129 شرکت و چاپخانه در سراسر کشور فعال است.