عزت مهرداد – کابل نو
ترجمه: لطف‌علی سلطانی
جلیل رضایی دانشجوی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه جوزجان بود و روزگار عادی دانشجویی را در جوزجان می‌گذراند.
در سال 2016 در واکنش به یک حمله‌ی انتحاری در کابل، جلیل در فیسبوکش متن کوتاهی نوشت: «خدا امروز کجا بود، او چرا از جان مردم حفاظت نکرد؟» هم‌کلاسی‌های جلیل از این نوشته‌ی جلیل عکس گرفتند و آن را در دانشگاه دست‌به‌دست کردند. استادان دانشکده‌ی ثقافت و شورای علمای ولایت، جلیل را به اتهام کفرگویی تهدید به مرگ کردند.
جلیل از کمپ موریا واقع در یونان که تحت حمایت سازمان ملل قرار دارد، نوشت: «من هیچ گاهی به‌دنبال پناهندگی نبودم. من در افغانستان زندگی خوشی داشتم، اگر آنان مرا به مرگ تهدید نمی‌کردند.»
جنگ طولانی‌مدت میان دولت و طالبان، فقر گسترده و بی‌ثباتی سیاسی، ده‌ها هزار افغان را مجبور کرده است که از کشور فرار کنند و دنبال پناهندگی در کشورهای توسعه‌یافته باشند. عدم تمایل کشورهای اروپایی و سایر کشورهای توسعه‌یافته به پذیرش بیش‌تر مهاجران سبب شده است که پناهجویان افغان در کمپ‌های مهاجرین در شرایط بسیار دشوار و تحمل‌ناپذیر روز و شب را بگذرانند.
بر بنیاد آمار سازمان جهانی مهاجرت (UNHCR) اکنون حدد 2.5 میلیون پناهجوی افغان در کمپ‌های مهاجرین در کشورهای مختلف منتظر پناهندگی‌اند؛ رقمی که نشان می‌دهد افغانستان در سطح آسیا نخستین و در سطح جهان دومین جمعیت پناهجویان را به لحاظ تعداد به خود اختصاص داده است.
با آن‌که ایالات متحده‌ی امریکا و طالبان به امضای یک توافق صلح نزدیک شده‌اند، اما افغان‌ها به آینده‌ی کشورشان خوش‌بین نیستند. در سال 2018 سازمان جهانی مهاجرت شرایط بازگشت داوطلبانه‌ی 15 هزار و 700 پناهجوی افغان را فراهم کرد. این رقم نشان می‌دهد که روند بازگشت پناهجویان نسبت به گذشته 73 درصد کاهش یافته است. عواملی چون تحولات سیاسی جدید، تردیدها در مورد روند جاری صلح و کمبود فرصت‌های شغلی و اقتصادی در این کاهش نقش داشته است.
مصطفی امید، پناهجوی افغان از شهر «تی جوگ» اندونزیا میگوید که دو خانواده از سال 2000 میلادی به این‌سو در یک کمپ مهاجرین در این شهر که جمعیت هشت تا نه‌هزار نفری پناهجویان افغان را در خود جای داده است، باقی مانده‌اند. مصطفی گفته که دو عضو این خانواده در ماه سپتامبر چند سال پیش خودشان را آتش زدند. یکی از آنان مردی جوانی بود که جلوی چشم مصطفی خودش را آتش زد. مصطفی نوشته است: «ما نمی‌دانیم پناهجویانی که خودکشی می‌کنند، کجا به خاک بسپاریم.»
اندونزیا در شرق آسیا در سال‌های متمادی از مقاصد اصلی پناهجویان افغان برای رسیدن به آسترالیا بوده است. آسترالیا در سال‌های اخیر قوانین مهاجرتی‌اش را تغییر داده است. پناهجویانی که سعی می‌کنند غیرقانونی با قایق به آسترالیا سفر کنند، توسط گارد ساحلی این کشور بازداشت و به جزایر نارو و مانوس برگردانده می‌شوند.
اندونیزیا پیمان مهاجرتی سال 1951 را امضا نکرده است. از این‌رو مهاجران افغان و دیگر مهاجران در آن‌جا حق کار و دریافت حقوق ماهانه ندارند. مهاجران باید سال‌ها و حتا دهه‌ها انتظار بکشند تا به کشور سومی فرستاده شوند؛ روندی که پناهجویان افغان را خشمگین کرده است. آنان مدعی‌اند که دفتر سازمان جهانی مهاجرت در اندونزیا در قسمت طی مراحل درخواست پناهندگی‌شان کارشکنی می‌کند.
به‌دلیل این‌که دفتر سازمان مهاجرت در اندونزیا در دسترس نبود، نتوانستیم نظر آنان را در این مورد بگیریم.
در پی شدت‌گرفتن جنگ در افغانستان، شماری زیادی از افغان‌های برای رسیدن به یک کشور توسعه‌یافته و یک زندگی مرفه، مقاصد دیگری را چون سریلانکا، تایلند، تاجیکستان، قرغیزستان و آذربایجان در پیش گرفته‌اند.
مهدی علی‌زاده، پناهجوی افغان در سریلانکا و پدر دو کودکی که در کمپ مهاجرین تولد شده‌اند، میگوید که آنان همیشه نگران غذای شب و روزشان‌اند: «ما از مشکلات فرار کردیم و حالا گرفتار یک وضعیت وخیم و دشوار دیگر شده‌ایم.»
ترکیه و یونان برای سال‌های متمادی مقاصد اصلی پناهجویان افغان برای پناهندگی در اروپا بوده است. در سال 2015 پس از آن‌که درهای اروپا به روی پناهجویان باز شد، هزاران پناهجوی افغان راه اروپا در پیش گرفتند و از جمع 1.5 میلیون پناهجو دومین جمعیت بزرگ پناهجویان را در قاره‌ی سبز تشکیل می‌دادند. سازمان جهانی مهاجرت گزارش داد که در شش ماه نخست سال 2015 تعداد 80 هزار پناهجوی افغان در اروپا درخواست پناهندگی داده‌اند.
پس از آن‌که کشورهای اروپایی به روی پناهجویان بسته شد، کمپ‌های مهاجرین در یونان و ترکیه پر شد از پناهجویانی که از کشورهای درگیر جنگ فرار کرده بودند. اکثر پناهجویان افغان از رسیدن به اروپا بازماندند و اکنون برای نجات‌یافتن از وضعیت رقت‌بار کمپ‌های مهاجرت، در جاده‌های ترکیه و یونان پرسه می‌زنند.
پناهجویان جوان افغان در ترکیه سال‌ها کار می‌کنند که پول درآورند و به‌شکل غیرقانونی وارد اروپا شوند. جواد 22 ساله از ولایت بغلان در یک قصابی کار می‌کند. از این‌رو که جواد کارگر بدون مدرک است، دستمزدش نصف یک کارگر قانونی است. کارگران شبیه جواد همیشه در معرض بدرفتاری قرار دارند و هر لحظه ممکن است اخراج شوند.
اکثر پناهجویان افغان در یونان در کمپ‌های مهاجرت در مناطق دور از شهر و جزایر دور شب‌وروز می‌گذرانند.
احمد آرش بیات همتی، فعال حقوق پناهجویان در یونان میگوید در کمپی که بیش از یک هزار نفر گنجایش ندارد، هفت‌هزار پناهجو زندگی می‌کنند. به گفته‌ی آقای همتی، پناهجویان در کمپ‌های یونان برای مصاحبه ماه‌ها انتظار می‌کشند و شماری اندکی موفق می‌شوند که به‌عنوان پناهنده پذیرفته شوند.
آقای همتی میگوید که که پناهجویان در این کمپ‌ها زیر چادر در دمای 45 درجه سانتی‌گراد، بدون هیچ وسیله‌ی سردکننده‌ای زندگی می‌کنند. او می‌افزاید که برای پناهجویان در هر 24 ساعت فقط یک وعده غذا می‌رسد و هفته‌وار یک داکتر به کمپ می‌آید و برای هزاران پناهجو خدمات بهداشتی ارائه می‌کند.
افغان‌های زیادی سعی کرده‌اند به آتن، پایتخت یونان بروند؛ جایی که آنان در معرض بهره‌کشی‌های گونه‌گونی قرار دارند. به گفته‌ی آقای همتی در هم‌اکنون حدود 25هزار پناهجوی افغان در آتن زندگی می‌کنند.
برای پناهجویان افغان شرایط در صربستان به مراتب بدتر است. عمران فیروز، خبرنگار افغان مقیم آلمان میگوید پولیس فاسد صربستان بعضا پناهجویان افغانی را که مدرک ندارند، ضرب‌وشتم کرده و مجبور به پرداخت رشوه می‌کنند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که حتا در کمپ‌های مهاجرین، افغان‌ها به دسته‌های قومی و تباری تقسیم شده‌اند.
با رسیدن جناح‌های ضد پناهجویان به رهبری شماری از کشورهای اروپایی، شرایط برای پناهجویان هر روز سخت‌تر می‌شود. بصیر آهنگ، یک فعال حقوق پناهجویان ساکن در ایتالیا میگوید که کشورهای اروپایی خبرها در مورد شرایط بد پناهجویان را سانسور می‌کنند.
به گفته‌ی آقای آهنگ مردم در اروپا در قبال مهاجران خیلی حساس‌اند. از این روز دولت‌ها از این هراس دارند که اگر شرایط سانسور نشود، مردم‌شان در کنار پناهجویان بیایستند.
آقای آهنگ اضافه می‌کند که بحران اقتصادی نیز یکی از نگرانی‌ها در اروپا است که سبب شده است، در میان اروپایی‌ها موضوع حقوق بشر به حاشیه برود.
برای پناهجویان افغان هیچ راهی برای بازگشت به کشور باقی نمانده است. جنگ بی‌رحم، بی‌ثباتی سیاسی، شرایط بد اقتصادی و بی‌باوری به روند صلح امید برای بازگشت به کشور را به‌شدت کاهش داده است.
سفیر آلمان در افغانستان به علی لطیفی، خبرنگاری افغانی که بارها به کمپ‌های مهاجران در ترکیه و یونان سفر کرده، گفته است: «کشورهای اروپایی با گفتن این‌که افغانستان امن است پناهجویان افغان را پس می‌فرستند. این در حالی است که انفجار یک تانکر پر از مواد انفجاری سفارت آلمان را در کابل متلاشی کرد.»
برای جلیل رضایی 25 ساله تنها جای امن کمپ پناهجویان در یونان است. رضایی پیش از مستقرشدن در کمپ پناهجویان در یونان، یک سال و نیم در ترکیه زندگی کرد. در ترکیه هر روزی که می‌گذشت، امید رضایی برای رسیدن به یک کشور سوم و پناه‌یافتن در آن کم و کم‌تر می‌شد. در نهایت رضایی بار و بندیلش را جمع کرد و راهی یونان شد؛ جایی که او اکنون در شرایط بسیار دشوار روز و شب می‌گذراند.
رضایی در نهایت به ما نوشت: «هر ماه یک یا دو قایق در دریا غرق می‌شود.» او اضافه کرد: «من به‌شخصه شاهد جان‌باختن پناهجویان در کمپ بودم. به‌دنبال آن مسئولان کمپ به‌خاطر مصاحبه می‌آیند و فقط نام‌ها را می‌پرسند. ما تا پنج-شش ماه دیگر از آنان چیزی نمی‌شنویم.»