- ملیحه کاظمی
امریکا از پایان توافق با طالبان خبر داده است. دو طرف توافق کرده‌اند که جنگ را کنار گذاشته و دست دوستی دهند. در افغانستان اما هنوز روشن نیست که آیا طالبان با مردم افغانستان نیز دست دوستی خواهند داد؟ سرنوشت گروه‌های که در گذشته و در سایه‌ی امارت اسلامی طالبان روزگار خوبی نداشتند، چه می‌شود.
در این میان، زنان افغان از توافق صلح و برگشت طالبان نگرانی‌هایی دارند. آن‌ها نگران حق تحصیل، حق کار و آزادی‌های نسبی فردی و اجتماعی‌شان هستند. در ذهن زنان، نام طالب با کشتار، خشونت، استبداد و افراطیت گره خورده است. زنان در زمان امارت اسلامی طالبان از دسترسی به آموزش و کار، اجازه‌ی گشت‌وگذار در شهر و آزادی‌های فردی محروم بودند. آیا صلح با طالبان زنگ خطری برای آزادی‌های نسبی زنان نیست؟
دختران زیادی نزدیک به دو دهه پیش و در روزهای که حکومت طالبان درهم شکست به‌دنیا آمده و در سایه‌ی دموکراسی، آزادی شهروندی، حق آموزش و ارزش‌های نوظهور نظام پساطالبانی قد کشیده‌اند.
زنان در آمدآمد طالبان عموما نگران چند چیز است: حق آموزش، کار، آزادی‌های فردی و اجتماعی.
بهار سهیلی، بانوی که زمان زیادی را در حمایت از حقوق زنان در کابل کار کرده، با آمدن طالبان کشور را ترک کرده است. به باور خانم سهیلی بازگشت طالبان به قدرت به معنای پس‌رفت زنان در کشور است: «زنان خانه‌نشین و منزوی خواهند شد.»
در زمان طالبان زنان نه‌تنها حق تحصیل و کار در ادارات دولتی را نداشتند که حتا نمی‌توانستند بدون محرم از خانه بیرون شوند. اما امروز زنان زیادی در حال تحصیل و کار هستند و استقلال مالی دارند.
زهرا یگانه از جمله زنانی است که زندگی مستقلانه دارد و دختر و پسرش را به تنهایی سرپرستی می‌کند.
خانم یگانه نگران آمدن طالبان است: «آمدن طالبان من را یاد خاطرات دهه‌ی هفتاد می‌اندازد؛ دهه‌ای که زنان بدون اجازه‌ی همسرشان بیرون رفته نمی‌توانستند؛ بدون محرم سفر نمی‌توانستند؛ حق کار و حق تحصیل نداشتند.»
در زمان طالبان کار برای زنان در بیرون از خانه ممنوع بود، چه رسد به این‌که یک زن کارآفرین باشد. اکنون در کابل و در شهرهای دیگر کشور زنان زیادی به بیرون از خانه کار می‌کنند.
مینا رضایی، بنیانگذار یکی از کافه‌ها در شهر کابل است. او کافه‌ی نسبتا شلوغ با مشتری‌های مختلط را مدیریت می‌کند. او به‌عنوان خانمی که در متن جامعه فعالیت دارد، باورش این است که هر تحولاتی این‌چنینی می‌تواند روی کار و فعالیت‌اش تأثیر داشته باشد: «برگشت دوباره‌ی طالبان برای ما زنان خیلی نگران‌کننده است. زنان یکی از قربانیان این مذاکرات خواهد بود و این بدبینی مرا زیاد می‌کند. حقوق و آزادی‌های ما در وضعیت فعلی خیلی شکننده است.»
خانم رضایی نگران حق کار، تحصیل، سفر، آزادی‌های فردی و انتخاب‌های فردی‌اش است. او می‌گوید این گروه به انتخاب‌های فردی اصلا پابند نیست: «ممکن ما حق انتخاب‌های فردی خود را نداشته باشیم، این‌که چه لباسی بپوشیم، چه جایی برویم، ما آزادی‌های فعلی خود را نخواهیم داشت.»
خانم رضایی تأکید می‌کند اگر طالبان برگردند و بخواهند حقوق و آزادی‌های زنان را محدود کنند زنان سکوت نخواهند کرد.
نگرانی اصلی نسل نو از بازگشت و یا سهیم‌شدن طالبان به قدرت، وضع‌شدن محدودیت به همین آزادی‌های نسبی است که پس ازسرنگونی امارت اسلامی طالبان به‌دست آمده است.
سارا رضایی، یکی از فروشنده‌های لباس در شهر کابل است. او نگران برگشت دوباره‌ی زنان به دوره‌ی طالبان است: «نگرانم جامعه دوباره به باورهای قبلی خود برگردد؛ باور‌هایی که به مرد اولویت می‌داد، زنان حق تصمیم‌گیری و حرف‌زدن نداشتند.»
هرچند به اعتقاد سارا مردم طرفدار آمدن طالبان نیست؛ اما حکومت باید اطمینان دهد که به دوره طالبان بر نخواهد گشت: «طالبان یک دوره حکومت کرده، همه حکومت این گروه را دیده است. طالبان همان طالبان قبلی است. این‌ها اگر صلح می‌خواهند چرا به حملات و انفجار‌شان ادامه می‌دهند.»
آیا طالب امروز همان طالب دیروز است؟
به باور فعالان حقوق زن و فعالان مدنی در تفکر طالبان تفاوتی بنیادی نیامده است.
بهار سهیلی، فعال حقوق زن می‌گوید: «صلح با طالبان را نمی‌خواهم چرا که تمام اندیشه‌ی این گروه تروریستی و جنگ‌جو، خشونت و کشتار است.»
زهرا یگانه که در کنار کار در بیرون از خانه، در راستای فعالیت‌های مدنی نیز فعال است، می‌گوید باور طالبان و قوانین شرعی مدنظر طالبان برای همه روشن است: «طالبان ممکن در وقت توافق شرط بگذارند، اما در وقت اجرای دوباره به باورهای افراطی و زن‌ستیزانه‌ی امارت اسلامی برگردند.»
مذاکرات امریکا با طالبان پیشرفت زیادی داشته است. واشنگتن اعلام کرده که با طالبان به توافق رسیده است. طالبان تا کنون چندین نشست با سیاست‌مداران افغان نیز داشته‌اند. آخرین‌بار، سومین گفت‌وگوی بین‌الافغانی در قطر بود.
تا کنون طالبان در این رویارویی‌ها، حرفی روشن در مورد زنان نگفته‌اند. کلی‌گویی و پرهیز از داخل‌شدن به جزئیات، تنها چیزی است که از طالبان در مورد زنان شنیده شده است.
قاضی دلاور، یکی از اعضای گروه طالبان در سومین دور گفت‌وگوهای بین‌الافغانی گفته است که «زنان در حوزه‌ی حقوق عمومی، حق دارند که میراث بگیرند؛ میراث حق‌شان است. حق دارند ازدواج کنند؛ این ازدواج برای کسانی که در سن بلوغ رسیده‌اند، منوط به تصمیم شخصی است و زنان می‌توانند خودشان در مورد ازدواج تصمیم بگیرند.»
یکی از اعضای هیأت طالبان در زمینه‌ی آموزش زنان در این نشست گفته است: «زنان می‌توانند تا دوره‌ی دکترا تحصیل کنند. اما دو شرط دارد: تحصیلات مرتبط به رشته‌ای باشد که زنان می‌توانند کار کنند و این تحصیلات باید در صنف‌های درسی جداگانه صورت بگیرد. زنان و مردان حق تحصیل در یک صنف مختلط را ندارند.»
به باور بسیاری، این سخن طالبان تازه است. امارت اسلامی، زنان را از حق تحصیل محروم کرده بودند. مکاتب دخترانه بسته بود و اکنون نیز در بسیاری ساحات تحت کنترل طالبان مکاتب دخترانه مسدود است.
اما باور دیگر نسبت به طالبان این است که این گروه در مورد زنان کلی‌گویی می‌کند. مثلا طالبان گفته‌اند که حقوق زنان، آزادی‌های مدنی و آزادی بیان را «براساس قوانین و مطابق اصول اسلامی» می‌پذیرند.
شیرمحمد عباس استانکزی، از اعضای برجسته‌ی طالبان که معمولا هیأت طالبان را در نشست‌ها رهبری می‌کند، پیش از این گفته است، هر آنچه را که با «مقررات اسلامی» مطابقت ندارد، امارت طالبان از بین خواهد برد.
اما روشن نیست که آیا منظور طالبان از «مقررات اسلامی» مطابق تفسیر و تعبیری است که در زمان حاکمیت شان باور داشتند و اجرا می‌کردند؟
آیا با آمدن طالبان، فروزان امیری، خانم 32 ساله‌ای که در حال حاضر در یکی از آرایشگاه‌های شهر کابل کار می‌کند، اجازه کار داده خواهد داشت؟
فروزان امیری که در زمان به قدرت‌رسیدن گروه طالبان کلاس سوم مکتب بود، با وضع محدودیت‌های این گروه بر زنان و دختران از مکتب باز ماند. از این‌رو، او نگران است: «طالبان اگر می‌خواهند صلح کنند، پس چرا انتحاری می‌کنند؟ می‌ترسم که صلح کنند و وضعیت از این بدتر شود. می‌ترسم اوضاع آن‌قدر بد شود که مردم نتواند از خانه‌های‌شان بیرون شوند.»