لیف‌کایندلی ـ شارلوته پوینتینگ
ترجمه: جلیل پژواک
تا یک سال پیش کسی «گرتا تونبرگ» را نمی‌شناخت اما اصطلاح «تغییر اقلیم» برای همه آشنا بود؛ دو واژه‌ای که هرکسی را به یاد یخ‌های در حال آب‌شدن، خرس‌های قطبی لاغر و چهره‌ی «ال گور»، فعال محیط زیست و برنده‌ی جایزه نوبل صلح می‌اندازد. این اصطلاح شاید باعث شده باشد شما احساس ناراحتی کنید. شاید هم برای رهایی از آن حس ناخوشایند، خواسته باشید این اصطلاح را در اعماق اقیانوس‌های مملو از پلاستیک دفن کنید و از شرش راحت شوید. می‌گویند نادانی نعمت است، مگرنه؟
نخیر، تونبرگ می‌گوید این‌طور نیست.
حالا که به تغییر اقلیم یا بحران تغییر اقلیم، آن‌طور که امروزه به آن اشاره می‌شود، فکر می‌کنید، به احتمال زیاد به فکر تونبرگ می‌افتید، به فکر تعهد تزلزل‌ناپذیر او برای نجات کره‌ی زمین و عزم راسخش برای بیدارکردن بقیه‌ی جهان برای کمک به او. تونبرگ شاید نوجوانی بیش نباشد، اما این دختر سویدنی تغییرات کلانی را در اروپا و بقیه‌ی جهان کلید زده است.
گرتا تونبرگ کیست؟
تونبرگِ 16 ساله اهل سویدن است. او اعتراضش را تابستان سال گذشته در بیرون ساختمان مجلس سویدن آغاز کرد. خواست او اقدامات بیش‌تر در مورد مسأله تغییر اقلیم بود. تونبرگ هفته‌های منتهی به انتخابات عمومی کشورش را نشسته روی پله‌های خارج ساختمان مجلس در استکهلم سپری کرد. او پلاکاردی در دست داشت که روی آن به زبان سویدنی نوشته شده بود «Skolstrejk För Klimatet» یا «اعتصاب مکاتب برای اوضاع جوی». این تابلو اکنون به نماد این جنبش بدل شده است.
او در آن زمان گفت: «من این کار را انجام می‌دهم، زیرا هیچ‌کس کاری نمی‌کند. این وظیفه‌ی اخلاقی من است که آنچه را در توان دارم انجام دهم. من از سیاست‌مداران می‌خواهم که مسأله تغییر اقلیم را در اولویت خود قرار دهند. از آن‌ها می‌خواهم روی تغییر اقلیم تمرکز و با آن مانند یک بحران برخورد کنند.»
در آن زمان بسیاری به تونبرگ گفتند که او باید در مکتبش باشد. پاسخ تونبرگ این بود که «کتاب‌هایم را با خودم دارم. اما با خودم فکر می‌کنم که چه چیزی را گم کرده‌ام؟ قرار است چه چیزی در مکتب بیاموزم؟ واقعیت‌ها دیگر اهمیتی ندارند. سیاست‌مداران گوش‌شان به دانشمندان بدهکار نیست پس چرا باید بیاموزم؟»
گرتای نوجوان حالا هم خیلی به فکر مکتبش نیست. او اکنون به‌دلیل فعالیتش و آگاهی‌‌دهی در مورد بحران تغییر اقلیم، در سراسر جهان مشهور است. تونبرگ طی سال گذشته با سخنرانی‌های تندش حکومت‌ها را به پاسخ‌گویی واداشته است. او تا حالا در سازمان ملل و کنگره‌ی امریکا در مورد تغییر اقلیم صحبت کرده و حتی نامزد دریافت جایزه صلح نوبل شده است. «فریدی اندره اوستگارد»، نماینده حزب سوسیالیست ناروی همراه با دو نماینده‌ی دیگر مجلس این کشور، تونبرگ را نامزد این جایزه کرده‌اند. آقای اوستگارد می‌گوید: «ما گرتا تونبرگ را پیشنهاد کرده‌ایم زیرا اگر کاری برای متوقف‌کردن تغییر اقلیم انجام ندهیم، این مسأله به جنگ و درگیری و مهاجرت می‌انجامد. تونبرگ حرکت جمعی را آغاز کرده که به‌نظر من به صلح کمک اساسی می‌کند.»
تونبرگ پس از عبور از اقیانوس اطلس با یک قایق بادی سازگار با محیط‌زیست حالا وارد قاره‌ی امریکا شده تا پیامش را به سراسر ایالات متحده، کانادا، امریکای مرکزی و امریکای جنوبی برساند. او طی سفرش به ایالات متحده از ملاقات با رییس‌جمهور ترمپ خودداری کرده و گفته که ملاقات با ترمپ اتلاف وقت است. با این‌حال او با اوباما، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده، ملاقات و گفت‌وگو کرده است.
اوباما پس از ملاقاتش با این نوجوان سویدنی در توییتی نوشت که گرتا «فقط 16 ساله است، اما از هم‌اکنون یکی از بزرگ‌ترین حامیان سیاره‌ی ماست. او با درک این که نسل وی از تغییرات اقلیمی متاثر خواهد شد، از تلاش برای اقدامات واقعی ترسی ندارد.»
گفته می‌شود که در این ملاقات تونبرگ و اوباما با هم دست می‌دهند و اوباما به او می‌گوید: «تو و من، ما یک تیم هستیم.» همچنین اوباما از گرتا در مورد تظاهرات محیط زیستی جمعه‌ها در نیویورک و واشنگتن می‌پرسد و گرتا در پاسخ می‌گوید که «همه خیلی خوب هستند و همهی این جوانان خیلی خیلی مشتاق به‌نظر می‌رسند که چیز بسیار خوبی است.»
اعتراضات دانشجویی
جنبشی که تونبرگ به راه انداخته میلیون‌ها دانش‌آموز مکتب را شامل می‌شود. میلیون‌ها دانش‌آموز در سراسر جهان برای اعتراض معنادار و مسالمت‌آمیز، روزهای جمعه از حضور در صنف درسی خودداری و در «اعتصاب مکاتب برای اوضاع جوی» یا «آدینه‌ها برای آیندگان» شرکت می‌کنند.
تونبرگ اعتصابش را در ماه آگست 2018 آغاز کرد. در ماه سپتامبر توجه رسانه‌ها به او جلب شد و در ماه نوامبر 2018 حدود 17 هزار دانش‌آموز در 24 کشور مختلف در «اعتصاب جمعه‌ها» شرکت کردند. اندکی پس از این تونبرگ سخنرانی‌های تکان‌دهنده‌اش را آغاز کرد. تا ماه مارچ 2019 نزدیک به 2 میلیون دانش‌آموز در 135 کشور علیه تغییرات آب و هوایی دست به اعتراض زدند. در ماه آگست 2019 تعداد افرادی که در اعتصاب‌ها علیه تغییرات آب و هوایی شرکت کرده‌اند به 3.6 میلیون نفر رسید. مکاتب سراسر شهر نیویورک به دانش‌آموزان‌شان اجازه داده‌اند که جمعه‌ها در «اعتصاب جهانی برای اوضاع جوی» سهم بگیرند. از 20 سپتامبر تا 27 سپتامبر میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به این دانش‌آموزان خواهند پیوست. خواست آن‌ها اقدامات بیش‌تر در خصوص تغییرات آب و هوایی است. اعتصاب‌کنندگان دانشجویی در انگلستان از حمایت «کنگره اتحادیه معاملات» و «عفو بین‌الملل» برخوردارند. عفو بین‌الملل از رؤسای مکاتب جهان خواسته که از این اعتراضات حمایت کنند. «کومی نیدو»، دبیرکل عفو بین‌الملل به حدود 25 هزار مکتب در انگلیس و همچنین دو هزار مکتب در نیوزلند، کانادا، مجارستان و اسپانیا نامه نوشته است. او از رؤسای مکاتب خواسته تا به دانش‌آموزان‌شان اجازه بدهند که در اعتراضات شرکت کنند. در نامه‌ی او آمده: «به باور من، هدفی که این کودکان برای آن مبارزه می‌کنند از چنان اهمیت تاریخی برخوردار است که من امروز با نوشتن این نامه از شما می‌خواهم که نه جلو دانش‌آموزان تان را از شرکت در این اعتراضات بگیرید و نه آن‌ها را برای شرکت در این اعتراضات تنبیه کنید.»
فعالان جوان توجه کنگره‌ی ایالات متحده را نیز به خود جلب کرده‌اند. تونبرگ و چندتن از فعالان نوجوان از ایالات متحده و امریکای جنوبی اخیرا در گفتمان آب و هوا در مجلس سنا شرکت کردند. در جریان صحبت‌ها، اعضای کنگره تعهد تونبرگ و همراهانش را در قبال هدف‌شان ستودند و از آن‌ها خواستار مشوره در مورد چگونگی اقدام در برابر بحران تغییر اقلیم شدند. تونبرگ در پاسخ به آن‌ها گفت: «لطفا تشویق و تحسین‌تان را برای خودتان نگهدارید. ما آن را نمی‌خواهیم. ما را به این‌جا دعوت نکنید که فقط بگویید ما چقدر الهام‌بخش هستیم، بدون این‌که خودتان واقعا کاری انجام دهید. زیرا این کارتان ما را به جایی نمی‌رساند.» او ادامه داد: «اگر درباره آنچه که باید انجام بدهید مشوره می‌خواهید، دانشمندان را دعوت کنید و از آن‌ها خواهان همکاری شوید. ما نمی‌خواهیم صدای ما شنیده شود. ما می‌خواهیم صدای علم شنیده شود. می‌دانم تلاش می‌کنید اما نه به اندازه‌ی کافی. متاسفم.»
بحران تغییر اقلیم
سازمان ملل می‌گوید که بشر برای جلوگیری از بحران تغییر اقلیم کمتر از 12 سال وقت دارد. گزارشی که در پایان سال 2018 از سوی «هیئت بین‌دولتی در مورد تغییر اقلیم» منتشر شد، از جهان خواستار ایجاد «تغییرات بی‌سابقه» در همهی ابعاد جامعه می‌شود.
اگر ما اقدام نکنیم دمای رو به افزایش هوا در جهان به فاجعه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی از جمله سیل، خشک‌سالی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و کمبود مواد غذایی برای میلیون‌ها نفر منجر می‌شود.
تونبرگ در «مجمع جهانی اقتصاد» در «داووس» سویس گفت: «خانه‌ی ما در آتش می‌سوزد.» او ادامه داد: «باید اعتراف کنیم که در مورد تغییر اقلیم شکست خورده‌ایم. همهی جنبش‌های سیاسی در شکل فعلی‌شان در این شکست شریکند. رسانه‌ها نیز نتوانسته‌اند به آگاهی عمومی کمک کنند.» او بعدا افزود: «شما می‌گویید چیزی در زندگی سیاه و سفید نیست. اما این دروغ است. یک دروغ بسیار خطرناک. ما یا جلو افزایش یک‌ونیم درجه‌ای دما را می‌گیریم یا نمی‌گیریم. ما یا از غیرقابل کنترل‌شدن این چرخه‌ی برگشت‌ناپذیر جلوگیری می‌کنیم یا نمی‌کنیم.»
تونبرگ در مبارزه‌اش سخت و عاری از ملاحظه و مروت است. اوایل سال جاری، محمد برکیندو، دبیرکل اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) افکار عمومی پیرامون بحران تغییر اقلیم را تهدیدی برای صنعت نفت دانست. او گفت که فعالیت‌های محیط زیستی «شروع به آوردن تغییر در سیاست‌ها و تصامیم شرکت‌ها کرده است.» او افزود که مقامات حتی از سوی خانواده‌های‌شان احساس فشار می‌کنند. او گفت: «کودکان آن‌ها در مورد آینده‌ی‌شان سوال می‌کنند. آن‌ها می‌بینند که هم‌سن و سالان‌شان در خیابان‌ها علیه این صنعت دست به اعتراض می‌زنند.» نفت فقط یکی از صنایعی است که به بحران تغییر اقلیم دامن می‌زند. مورد دیگر دامداری است. به گفته‌ی برنامه سازمان ملل برای محیط زیست، مقابله با مصرف گوشت «فوری‌ترین مسأله»ی جهان است. در بیانیه‌ی سال گذشته این سازمان آمده است: «استفاده از حیوانات برای تولید مواد غذایی ما را در آستانه فاجعه قرار داده است. گازهای گل‌خانه‌ای ناشی از دامداری به تنهایی بیش‌تر از گازهای گل‌خانه‌ای ناشی از موتر، کشتی و هواپیما است. بدون کاهش قابل‌توجه در دامداری راهی برای دست‌یابی به اهداف توافق پاریس وجود ندارد.»
سال گذشته، بزرگ‌ترین پژوهشی که تاکنون در مورد تولید مواد غذایی صورت گرفته نشان داد که بهترین راه برای این‌که یک مصرف کننده تاثیرات مخربش را بر کره‌ی زمین کاهش دهد، «وگان» شدن است. «جوزف پور» پژوهش‌گر اصلی این پروژه در آن زمان گفت: «رژیم غذایی وگان احتمالا یگانه راه برای کاهش تاثیر مخرب شما بر سیاره‌ی زمین است. این به مراتب موثرتر از خودداری از سفر با هواپیما یا خریدن موتر برقی است. کشاورزی سکتوری است که همهی جنبه‌های مشکلات زیست‌محیطی را در بر می‌گیرد. در واقع بخش عمده‌ی مشکلات به محصولات حیوانی بر می‌گردد.»
آیا گرتا تونبرگ، وگان است؟
تونبرگ به دلیل تاثیرات مخرب گوشت بر کره‌ی زمین، گوشت نمی‌خورد. او یک رژیم غذایی وگان را دنبال می‌کند. تونبرگ در گذشته گفته که معتقد است دامداری آینده‌ی او را نابود می‌کند. او در مصاحبه‌ای در اوایل سال جاری از صحبت با پدر و مادرش در مورد بحران تغییر اقلیم و متقاعدکردن آن‌ها برای پرهیز از خوردن گوشت سخن زد. او گفت: «در آغاز آن‌ها نیز مانند هرکس دیگری بودند. می‌گفتند نگران نباش، کسی چیزی را در آینده اختراع خواهد کرد. مردم این مسأله را تحت کنترل دارند.» او ادامه داد: «اما هرچه بیش‌تر درباره‌‌ی تغییرات اقلیمی خواندم بیش‌تر فهمیدم که این مسأله از کنترل ما خارج شده است. پس از آن نگرانی‌ام شروع شد.» تونبرگ در مورد تاثیر مخرب دامداری بر کره‌ی زمین مطالعه کرد و تلاش کرد تا والدینش را متقاعد کند که رژیم غذایی‌شان را تغییر دهند. او در مصاحبه‌اش گفت: «هی به آن‌ها می‌گفتم که آینده‌ی ما در خطر است. به آن‌ها گفتم که با این شیوه‌ی زندگی تان نمی‌توانید از حقوق بشر دفاع کنید. بعدش آن‌ها تصمیم گرفتند که رژیم غذایی‌شان را تغییر دهند.»