هادی خوش‌نویس
کابل با خیابان‌های شلوغ و ترافیک سنگین‌اش مشهور است. ساعت‌ها انتظار در ترافیک، بی‌نظمی و جنجال رانندگان با پولیس ترافیک برای شهروندان شهر کابل امر بیگانه نیست. یکی از دلایل این وضعیت تطبیق‌نشدن قانون‌های ترافیکی است. به گفته‌ی شماری از شهروندان کابل بسیاری از وسایط نقلیه که در شهر کابل در رفت‌وآمدند جواز رانندگی ندارند و به راحتی در شهر فعالیت دارند.
رفت‌وآمد وسایط نقلیه‌ی بدون اسناد و رانندگی افراد که گواهی رانندگی ندارند غیرقانونی است. اما شماری از رانندگان پایتخت در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گویند مدت‌هاست بدون جواز رانندگی می‌کنند و هرازگاهی که پولیس می‌خواهد آنان را جریمه کند، با دادن مقداری پول به پولیس ترافیک خود را از جریمه‌شدن نجات داده‌اند.
گل‌احمد، مدت‌هاست که موتر شخصی دارد، اما جواز سیر ندارد. او می‌گوید، بارها به پولیس ترافیک پول داده و پولیس هم او را از جریمه معاف کرده است: «یک بار در ده‌افغانان پولیس از من جواز خواست، من نداشتم با 100 افغانی جورآمد کردیم.»
شهروندان کابل نیز می‌گویند بارها شاهد بوده که راننده‌ی موتر و پولیس ترافیک با هم توافق و «جورآمد» کرده‌اند. به گفته‌ی مردم زمانی که کسی ترس از جریمه‌شدن نداشته باشد، پروای رعایت قانون‌های ترافیکی را نیز ندارد.
جریمه یا اخاذی؟
شماری از راننده‌ها که در این گزارش با آن‌ها مصاحبه شده، می‌گویند که مأمورین ترافیک با استفاده از بهانه‌های مختلف آن‌ها را جریمه می‌کنند و در بعضی موارد مستقیم پول می‌خواهند.
نجیب‌الله 20 سال است که در خیابان‌های کابل تاکسی می‌راند. او می‌گوید روزانه یک هزار تا 12 صد افغانی درآمد دارد. نجیب‌الله می‌افزاید که در ماه گذشته اضافه‌تر از 800 افغانی به ترافیک جریمه داده است: «بخشی از جریمه‌های که من دادم به شکل پارچه جریمه نبوده، و این جریمه‌ها 50 افغانی بوده است. اول صبح ترافیک می‌آید و می‌گوید 50 افغانی خو بده امصبح چای نخوردم ما هم مجبوریم بدهیم. اگر از دست خلاف هم نرویم ترافیک جریمه می‌کند. در صورتی که پول پارچه را نداشته باشیم حداقل 50 افغانی را باید بدهیم تا پارچه ندهد.»
شاکر، راننده‌ی دیگر شش سال است که در شهر کابل مسافرکشی می‌کند. او ماهانه به‌طور اوسط سه‌هزار افغانی بابت جریمه به پولیس ترافیک پرداخت کرده است: «ترافیک یک دفعه پیدا شده و می‌گوید 50 افغانی بدی که چای بخورم یا نزدیک چاشت آمده و 100 افغانی برای نان چاشت می‌طلبد. وقتی پیسه را گرفتند دیگر کار ندارند. اگر قانونی ببینیم سه‌هزار که مرا جریمه کرده، دو هزارش قانونی و یک هزارش غیرقانونی بوده است.»
دو سال پیش زمان که مدیریت ترافیک شهر کابل به شهرداری سپرده شد، قرار شد جواز رانندگی و تردد و جریمه‌های موترها الکترونیکی شود. اما این کار هنوز اجرایی نشده و جریمه‌ها به‌صورت دستی انجام می‌شود.
راننده‌هایی هستند که مقررات ترافیکی را می‌دانند و به آن توجه می‌کنند. اما کم نیستند رانندگانی که پابند به قانون و راهنمایی رانندگی نیستند. شماری از راننده‌های که در این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده، مدعی هستند که پولیس ترافیک کتابچه‌های جعلی با خود دارند و جریمه‌هایی که از موترها می‌گیرند، به حساب دولت واریز نمی‌شود.
شاکر می‌گوید اصلی‌بودن و جعلی‌بودن این پارچه‌ها زمانی مشخص می‌شود که ترافیک آن را تبدیل کند: «اگر پارچه اصلی باشد و نوشته شود خودت را بکُشی هم تغییر نمی‌دهند.» او می‌افزاید که بارها برایش اتفاق افتاده که پولیس ترافیک جریمه‌ی بیش‌تر نوشته، اما چانه زده و پولیس ترافیک پارچه عوض کرده و مبلغ کم‌تری نوشته است.
برگه‌های جریمه که پولیس ترافیک در صورت عدم رعایت قانون ترافیک به افراد می‌دهد، دارای سریال نمبر است که توسط وزارت مالیه چاپ می‌شود. پولیس ترافیک در برابر هر ورق آن پاسخ‌گو است.
احمد نذیر، راننده تاکسی در خیابان‌های پایتخت نیز تجربه مشابه شاکر را دارد. او بارها توسط پولیس ترافیک جریمه شده، اما می‌گوید، خیلی وقت‌ها شده که «جور آمده» است.
احمد، راننده‌ی موتر تونس می‌گوید ترافیک برخورد دوگانه با راننده‌ها دارد. آن‌هایی که در شهر زیاد رفت‌وآمد می‌کنند و با ترافیک بیش‌تر آشنا بوده و با آن‌ها زدوبند دارند، کم‌تر جریمه می‌شوند و حتا جریمه نمی‌شوند، اما آن‌هایی که تازه‌کار باشند، به بهانه‌های مختلف جریمه می‌شوند: «یک‌بار در ده‌افغانان پیش روی موترم بند بود یک دفعه ترافیک پیدا شد و مرا جریمه کرد. اما باعث شلوغی سرک راننده‌ای بود که مسافر صدا می‌زد.»
پاسخ مسئولان چیست؟
وزارت ترانسپورت دلیل جریمه‌ی راننده‌ها را تخطی از قوانین ترافیکی می‌داند. علی‌سینا سائد، سخن‌گوی وزارت ترانسپورت در صحبت با روزنامه اطلاعات روز ضمن تأیید مشکلات، از مردم و راننده‌ها می‌خواهد در صورتی که با جریمه‌های بی‌مورد و اخاذی مأموران ترافیک مواجه می‌شود باید آن را طی یک شکایت به وزارت ترانسپورت و مدیریت عمومی ترافیک اطلاع دهد.
خان‌محمد شینواری، رییس اداره ترافیک در صحبت با روزنامه اطلاعات روز خبرها درباره‌ی جعلی‌بودن اوراق جریمه‌ی ترافیکی را رد کرده و می‌گوید که این اوراق و سایر اوراق بهادار توسط وزارت مالیه و ریاست صکوک چاپ می‌شود و دارای سریال نمبر خاص است.
اداره ترافیک در کابل می‌گوید روزانه صد تا سه‌صد هزار افغانی از راننده‌ها در شهر کابل به‌دلیل رعایت‌نکردن قوانین ترافیکی جریمه اخذ می‌شود و این پول بعد از انتقال به خزانه‌ی وزارت مالیه در بخش‌های زیربنایی ترافیکی، ترمیم و ساختن جاده مصرف می‌شود.
حدود دو سال قبل با امضای تفاهم‌نامه میان وزارت‌های داخله و شهرسازی و شهرداری کابل، مدیریت ترافیک شهر کابل رسما به شهرداری کابل واگذار شد. با این جابه‌جایی قرار بود که سیستم هوشمند ایجاد شود تا در کاهش فساد و مدیریت ترافیک کمک کند. اما در عمل از نظر مردم وضعیت ترافیک کابل از دو سال قبل بهتر نه که بدتر هم شده است.