اشاره: فوزیه کوفی، سیاست‌مدار و فعال حقوق زن متولد ولایت بدخشان است. او دو دور به‌حیث نماینده مردم بدخشان در مجلس نمایندگان افغانستان خدمت کرده و در تصویب قوانین مهم از جمله قانون منع آزار و اذیت زنان و کودکان در افغانستان نقش فعال داشته است. خانم کوفی از معدود زنانی است که در دو نشست شماری از جریان‌های سیاسی با گروه طالبان در مسکو و دوحه حضور داشته است.
اطلاعات روز: شما دوره‌ی حاکمیت طالبان را تجربه کرده‌اید و در 19 سال پسین هم طالبان را دیده‌اید و با طالبان رودررو صحبت کرده‌اید. طالبان را چگونه می‌بینید؟ طالب دیروز با طالب امروز چه فرق دارد؟
کوفی: اصلا تحجر و بنیادگرایی از نظر من منحصر به یک گروه در افغانستان نیست. هرچند طالبان با قرائت بسیار بنیادگرایانه و تحجرآمیز از دین به‌ویژه در برابر زنان سردمدار رادیکالیزم و بنیادگرایی بودند، اما هستند شماری زیادی در افغانستان که مانند طالبان می‌اندیشند. ولی طالبان متأسفانه به‌خاطر تحقق اهداف و فکرشان دست به خشونت زدند و فکر می‌کنند که با گرفتن سلاح موفق می‌شوند و یا با کشتن مردم می‌توانند فکر خود را همگانی سازند. به‌نظر من طالبانی که در گروه‌های مذاکره هستند و یا آن‌هایی را که ما دیده‌ایم، فکرشان متفاوت‌تر از طالبانی است که در خط جنگ‌اند. البته آن‌هایی که در دوحه زندگی می‌کنند یا به مسکو، دوحه و پایتخت کشورهای دیگر رفته‌اند، معلوم‌دار تعداد زیادی از مردم، شهرها و شهروندان را دیده‌اند که در آن زن و مرد به‌حیث شهروند کار می‌کنند و در جامعه‌ی خود نقش دارند. آن‌ها فکر می‌کنم متفاوت‌اند. تشویش کلان من این است که آیا فکری را که طالبان هیأت گفت‌وگوکننده دارند با فکر طالبان عام که در خط جنگ‌اند، هم‌سان است؟ آیا طالبانی که در جنگ‌اند تهدیدی برای حقوق شهروندی و آزادی‌ها نخواهند بود؟ البته این را باید در گفت‌وگوهایی که در آینده است، اطمینان داده شود.
اطلاعات روز: چقدر به صلح نزدیک شده‌ایم؟
کوفی: به روند باید در دو بخش ببینیم. یکی این‌که آیا واقعا صلح با طالبان منجر به صلح در افغانستان خواهد شد؟ این سوال پیچیده است، به‌ویژه وقتی حوادثی را می‌بینید که حتا محافل و مجالس مردمی هم مورد حملات قرار می‌گیرند و گروه‌های مختلف مسئولیت می‌گیرند. این نگرانی جدیدی را می‌تواند در بین مردم ایجاد کند که آیا طالبان تنها گروهی هستند که وحشت و خشونت را در افغانستان دنبال می‌کنند. من فکر می‌کنم پاسخ این سوال را هیچ کدام ما نداریم و پاسخ آن‌را زمان خواهد داد. نظر شخصی من این است که مذاکره و صلح با طالب منجر به ختم و از بین‌رفتن خشونت در افغانستان نمی‌شود ولی کاهش خشونت ممکن است.
اما در مورد موافقت‌نامه‌ها، بلی. ما از هر زمانی دیگر با توافق با طالبان نزدیک شده‌ایم. به این دلیل که امریکا متعهد است که دیگر با طالبان نجنگد یا حداقل جنگ خود را کم کند. این مربوط جمهوری اسلامی افغانستان است که از این فرصت چگونه استفاده می‌کند. اگر ما از این فرصت درست استفاده کنیم، منسجم باشیم و تحت چتر نظام جمهوری اسلامی افغانستان خواست‌های معقول و مشروع مردم افغانستان را دنبال کنیم، این می‌تواند یک فرصت باشد. اما اگر ما پراکنده باشیم، منسجم نباشیم و در میان جمهوری اسلامی افغانستان تشتت و پراکندگی باشد، این باعث این می‌شود که به یک چالش تبدیل شود و طالب در یک موقف بهتر قرار بگیرد. امیدوارم سناریوی دوم تکرار نشود.
اطلاعات روز: در 10 حوت توافق‌نامه‌ی «آوردن صلح در افغانستان» میان امریکا و طالبان امضا شد. این توافق برای شما و زنان افغانستان چه معنا دارد؟ این توافق برای شما امیدوارکننده است یا نگران‌کننده؟
کوفی: شما وقتی توافق چهار ماده‌ای را می‌خوانید که باز تفصیل از چهار ماده داده شده و گفته شده که تطبیق هریک از بندهای این ماده‌ها مرتبط و مشروط به بند دیگر است، در هیچ کجایش بحث زنان افغانستان که عمده‌ترین قربانی جنگ و نظام طالبان و جنگ‌های داخلی بودند، تذکری نرفته است. درحالی‌که وقتی جامعه‌ی جهانی به افغانستان آمد، در اولین روزهای حضورش رهایی زنان از حکومت طالبان را به‌حیث موفقیت‌های خود دنبال می‌کرد، اما امروز متأسفانه در توافق‌نامه‌ی دولت امریکا حتا تذکر هم نداده است که ما (امریکا) از زنان افغانستان همچنان حمایت می‌کنیم و از حقوق زنان افغانستان توسط جناح‌هایی که در داخل افغانستان هستند، حمایت شود. این مسئولیت حکومت و دولت افغانستان، نظام در کل و زنان افغانستان را صرف نظر از این‌که در کجای نظام هستند، بیشتر می‌سازد. به این معنا که ما باید آماده، مصمم و جدی‌تر باشیم و کارهای ما با برنامه‌تر باشد تا در هر نوع توافق صلحی که میان جمهوری اسلامی افغانستان و طالبان می‌شود، با زنان به‌حیث قربانیان خموش برخورد نشود.
اطلاعات روز: به نظر شما چرا در متن توافق‌نامه‌ی امریکا و طالبان از حقوق زنان و حقوق بشر سخن گفته نشده است؟
کوفی: توجیه امریکا این است که مسأله‌ی حقوق زنان در افغانستان یک بحث داخلی است و باید خود هیأتی که موسوم به بین‌الافغانی است، روی آن صحبت کرده و به توافق برسند. من جدا با آن مخالفم. فکر می‌کنم زنان افغانستان در یک موقف مشکل قرار گرفته‌اند و بیشتر جامعه جهانی زنان افغانستان را در این موقف قرار داده‌اند. زیرا زنان افغانستان حضورشان به حضور دنیا ربط داده شده بود و حال که دنیا فکر می‌کند این یک مسأله‌ی داخلی است و در توافق نگنجانده است، مبارزه‌ی زنان افغانستان را سخت‌تر می‌کند. هرچند من معتقدم که مسأله‌ی زنان افغانستان یک مسأله‌ی ملی است و باید توسط مردم افغانستان جدی گرفته شود.
اطلاعات روز: در روزهای آینده باید هیأت همه‌شمول برای مذاکره با طالبان تعیین شود. زنان در هیأت مذاکره‌کننده و یا در کل هیأت مذاکره‌کننده چگونه می‌توانند به نگرانی‌های شما و زنان افغانستان پاسخ دهند یا امیدواری‌های زنان را حفظ و گسترش دهند؟
کوفی: انتظار ما این است که در انتخاب هیأت گفت‌وگوکننده اول جایگاه زنان مشخص باشد، زیرا حضور فیزیکی متضمن حضور معنادار محتوایی است. اگر زنان افغانستان حضور فیزیکی نداشته باشند، یقین دارم که در بسیاری از موارد محتوایی هم حضورشان کم‌رنگ خواهد بود. انتظار ما این است که حکومت افغانستان با درنظرداشت معیارهای لازم هیأت را تعیین کند. اولین معیار این است که هیأت همه‌شمول باشد، زیرا روند صلح روند تنها یک جناح نیست، بلکه روند ملی مردم افغانستان است. دوم این‌که از اقشار مختلف و زنان و کسانی‌که تجربه دارند، در هیأت شامل باشند. موارد و مسایلی که مطرح می‌شود، کسانی باشند که به این موارد و مسایل در سطح پالیسی و ارزش‌های پالیسی باور داشته باشند و مقداری هم بحث تخصص و تجربه مهم است. شما اگر کسانی را به هیأت می‌فرستید که تنها بنشینند و فکر کنند که حضور شان متضمن محتوا است، این نادرست است. این‌ها باید فعال و به موارد مذاکره و میانجی‌گری وارد باشند.
اطلاعات روز: چه موضوعاتی برای زنان در مذاکرات بین‌الافغانی و در توافق احتمالی بر سر آینده‌ی افغانستان باید مهم باشد؟
کوفی: در داخل جمهوری اسلامی افغانستان هنوز یک بحثی که در آن همه شامل باشند و روی اصول پالیسی صحبت شده باشد، صورت نگرفته است. انتظار ما این است که تمام کسانی که از آدرس جمهوری اسلامی افغانستان نمایندگی می‌کنند، صرف نظر از جنسیت‌شان روی مسایل عمده از جمله حقوق شهروندی انسان‌های تمام این مملکت [ایستادگی کنند.] وقتی حقوق شهروندی انسان‌ها احترام شود، زنان و مردان همه شامل می‌شوند. دوم بحث نظام است. مردم افغانستان با همه چالش‌ها و مشکلاتی که دموکراسی و رای‌دهی داشت و ما تجارب ناخوب از انتخابات در افغانستان، هم از انتخابات پارلمانی و هم ریاست‌جمهوری داشتیم، هیچ بدیلی در شرایط فعلی برای این ندارند که صدای خود را غیر از انتخابات چگونه تمثیل کنند. بنأ جمهوری اسلامی مسأله‌ی مهم است. من فکر می‌کنم این یک کمی شاید منطقی نباشد که انتظار داشته باشیم تنها زنانی که در هیأت گفت‌وگوکننده‌اند، از زنان دفاع کنند. باید زنان و مردانی که از جمهوری اسلامی افغانستان می‌روند، بحث حقوق زن برای‌شان اولویت [داشته] باشد. برای این‌که مسأله‌ی زن رابطه دارد با تمام مسایلی که در افغانستان است، با آزادی بیان، آزادی رسانه‌ها و تمام موارد زندگی روزمره.
اطلاعات روز: زنان افغان در بیرون از هیأت مذاکره‌کننده چه کارهایی را بکنند که هم به‌نحوی در حمایت از هیأت مذاکره‌کننده باشد و هم بر نتایج دلخواهی که زنان در مذاکرات دنبال می‌کنند، اثر بگذارد؟
کوفی: انسجام داخلی برای زنان افغانستان بسیار مهم است. زنان از اقشار مختلف جامعه، اعم از زنانی که در رسانه کار می‌کنند، آن‌هایی که در کارهای اجتماعی مصروف‌اند و آن‌هایی که در سطح سیاست کار می‌کنند، از گروه‌های مختلف اجتماع بسیج شوند و به شکل شبکه به یک حرکت کلان تبدیل شوند تا تشویش‌ها و نگرانی‌های خود را بتوانند در وقت معین به هیأتی که به گفت‌وگو و مذاکره رفته، برسانند و اگر مواردی می‌شود که باعث ناراحتی و تشویش زنان از از دست‌دادن حقوق‌شان است، به شکل منسجم به یک وسیله‌ی فشار تبدیل شوند. رابطه خود را با سیاسیون و نظام دوامدار داشته باشند، صرف نظر از این که دیدگاه‌شان در مورد حکومت چه است، رابطه‌ی خود را منظم داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که زنان افغانستان دیگر قربانی نمی‌شوند. مهم این است که ما در فضا حضور داشته باشیم، در فضای رسانه، در فضای اجتماع، فضای قریه و شهر افغانستان. در همه جا زنان تلاش کنند که حضور داشته باشند.
اطلاعات روز: در 19 سال پسین یک نسلی از زنان در افغانستان روی کار آمده‌اند که فعالیت و حضور آنان در عرصه‌های مختلف با باورهای طالبانی هم‌سو نیست. از سوی این زنان به‌سادگی با افکار طالبان کنار نخواهند آمد. اگر در فردای مذاکرات صلح به نتایج دلخواه نرسیم، آیا برای آینده‌ی این نسل جدید زنان افغان نگران باشیم؟ چطور می‌توان این نگرانی و تشویش را حل کرد؟
کوفی: صرف نظر از این‌که زنان امروز در کجای افغانستان زندگی می‌کنند و در کدام سطح اجتماعی قرار دارند، انتظار و خواست‌های‌شان تقریبا مشابه است. شما اگر از یک مادری که در قندهار زندگی کند بپرسید، هم نمی‌خواهد که دخترش در کنج خانه بدون فرصت‌های تحصیلی و کار بزرگ شود. یک مادری که در بامیان، بدخشان و فاریاب و هر گوشه‌ی افغانستان است، شاید آرزویش برای دخترش یک دختر تحصیل‌کرده، از لحاظ اقتصادی خودکفا و عضو مثمر به جامعه‌اش باشد. بنابراین برداشت و باور من این است که ما به نقطه‌ی صفر بر نمی‌گردیم. به نقطه‌ای که طالبان ما را برده بود، برنمی‌گردیم. امیدوارم این باور حقیقی باشد. این باور من برخاسته از آگاهی جامعه‌ی متحول افغانستان است و دوم فکر می‌کنم بسیاری از کشورهای جهان هم دیگر علاقه‌مند این نیستند که افغانستان نه تنها به دوره طالبان بر نگردد، بلکه حتا به پیش برود. ما چرا شعار می‌دهیم که ما به عقب برنمی‌گردیم. حالا هم بسیاری چیزهایی را که زنان در کشورهای دیگر از آن برخوردارند، ما نداریم. هنوز هم افغانستان کشوری است که بلندترین سطح بی‌سوادی و مرگ‌ومیر زنان را دارد. دسترسی به منابع اقتصادی پایین است. خشونت‌ها و فرهنگ معافیت در برابر مجرمین هنوز هم به یک فرهنگ تبدیل شده است. بنابراین ما فعلا هم یک وضعیت بسیار خوب نداریم که تازه بخواهیم آن را هم از دست بدهیم. فکر می‌کنم چیزهای دیگری برای معامله در صلح غیر از حقوق زنان وجود دارد.
اطلاعات روز: این چیزهایی که می‌گویید، چه است؟
کوفی: بهتر است که سیاست افغانستان از دید یک جانبه بیرون شود و ما ببینیم که در این چوکات در همه لایه‌ها چه چیزهای دیگر است که در گفت‌وگوهای صلح از دست می‌دهیم و چه چیزهایی است که به دست می‌آوریم. به نظرم اصول اساسی سطح پالیسی ما یا مسایل پالیسی افغانستان، [یعنی] نظام، زنان و شهروندان محوریت گفت‌وگو باشد. چیزهای دیگری که در حاشیه‌اند، می‌شود طالبان از آن منصرف شوند و چیزهایی را جانب جمهوری اسلامی افغانستان. ولی موارد اصلی که در محور است، نباید به معامله گرفته شود.